\id MRK - Miniafia N.T.; Stanley Oyabua; Josiah; David and Fran Wakefield; 29-Jul-2010 (web edition -2012 bd) \h Mark \toc1 Mark Tur Gewasin Kikirum \toc2 Mark \toc3 Mak \mt1 Mark \mt2 Tur Gewasin Kikirum \imt1 Roube’aten Ana Tur \ip Mark ana busuruf Tur Gewasin kirum eo i “Nati Jesu Keriso i Tur Gewasin naatu i God Natun.” Jesu ana itinin bobotait i sinaf ana orot naatu ana fair auman. I ana fair i bai’obaiyenamaim hi’itin, demon hai fair bisnowaten naatu sabuw hai kakafih nonotawiyen. Jesu taiyuwin isan eo, i Orot Natun, i na ana yawas sabuw baitih bowabow kakafihine koubunih tit isan. \ip Mark ana turamaim Jesu isan bidudur i mutufor eo idudur, anababatun tafafar ef gewasinamaim bat sinaf, abistan Jesu sisinaf gagaminaka isan eo baise men i ana tur naatu ana bai’obaiyen. Iti ufunamaim John Baptist naatu Jesu ana bapataito naatu ana routobon isah butubunen eo, imaibo mataik rabon Jesu ana baiyawasen naatu ana bai’obaibiyen botaiten i dudur. Jesu ana bai’ufnunenayah imaibo hamen hamen hina hisu’ub gewas, baise sabuw iyab Jesu isan kouh hibitin anababatun ana rakit himatar. \ip Tur gewasin yomanih rou’ab, ina’inan iti na’atube imaim rufut, ebi’obaiyit i orot ta kirum men iti buk Mark kikirum i kirumimih. \iot Fef wanawanan tur iti na’atube hi’asgidigid. \io1 Tur Gewasin ana busurufin (1.1-13) \io1 Jesu ana bowabow Galilee wanawanan (1.14–9.50) \io1 Galilee ine tit in Jerusalem rur (10.1-52) \io1 Jesu ana mafufun fur Jerusalem sisibin naatu wanawananamaim ma’am (11.1–15.47) \io1 Jesu ana misir maiye (16.1-8) \io1 Regah Jesu ana bairerereb naatu au mar yey (16.9-20) \c 1 \s1 John Baptist Ef Yabuna \r (Matthew 3.1-12; Luke 3.1-18; John 1.19-28) \p \v 1 Iti i Tur Gewasin ana busurufin i Jesu Keriso God Natun isan. \p \v 2 \x + \xo 1.2 \xt Mal 3.1\x*Ana tur i dinab orot Isaiah kikirum imaim busuruf eo. \q1 “‘Ayu boro au tur abarayan o namaim aniyun nan, \q1 i boro o a ef nayabuna.’ \v 3 \x + \xo 1.3 \xt Isa 40.3\x*Orot ta fanan arar yanamaim eafa’af, \q1 ‘Regah ana ef kwanayabuna \q1 ana ef kwanimutufur imaim naremor!’” \m \v 4 \x + \xo 1.4 \xt Act 13.24; 19.4\x*John arar yanane tit na dogor baikitabir bapataito bain, saise God bowabow kakafih notawiyen isan binan. \v 5 Judea bar merar tutufin etei naatu Jerusalem sabuw tutufin etei hitit hin biyan hitit. Hai kakafih hi’e’en naatu Jordan harewamaim bapataito itih. \v 6 \x + \xo 1.6 \xt 2Ki 1.8; Mat 11.8\x*John ana faifuw i \it camel\it* bunibunin sakir iyoun, naatu ana kikir i bobaituw ta kanabin e’afuw naiwan kik, ana bay i sisik naatu kutor tafu. \v 7 \x + \xo 1.7 \xt Act 13.25\x*Ana tur i iti binan, “Orot ta ayu ufu’umaim enan ana fair i ra’at ayu natabiru, an ana sumasum ayu men karam boro ana kwafure anarufam. \fig John Baptist ebibinan|alt="John the baptist" src="CN01653b.tif" size="col" loc="Mrk 1.7" copy="©1978 David C. Cook Publishing Co." ref="1.7-8" \fig* \v 8 Ayu i harewamaim bapataito abit, baise i boro Anun Kakafiyinamaim bapataito nit.” \s1 John, Jesu Bapataito Itin \r (Matthew 3.13–4.11; Luke 3.21-22; 4.1-13) \p \v 9 Nati ana veya’amaim tafaram gagamin Galilee wanawanan bar merar Nazarethane Jesu na Jordan harewamaim John bapataito itin. \v 10 Jesu harewane yey ana maramaim, mar botawiy, Anun Kakafiyin mamu imak na’atube re na tafan yey itin. \v 11 \x + \xo 1.11 \xt Psa 2.7; Isa 42.1; Mat 12.18; Mak 9.7\x*Naatu maramaim orot fanan tit eo, “O i ayu Natu, ayu Natu au yabow, o isa ayu abiyasisir.” \p \v 12 Mar ta’imonamo Anun Kakafiyin iunawiy arar yan tit. \v 13 \x + \xo 1.13 \xt Psa 91.11-13\x*Veya 40 na’atube imaim ma, Satan routobon itin. Sigarafor yumatah ta ta wanawanahimaim, naatu tounamatar nati’imaim i hina hitatafafar. \s1 Jesu Siy Bowayah Kwafe’en Eafih \p \v 14 \x + \xo 1.14 \xt Mak 6.17\x*John dibur hiyayari’iy ufunamaim Jesu na Galilee tit, naatu God ana tur gewasin binan eo, \v 15 \x + \xo 1.15 \xt Mat 3.2\x*“Veya anababatun i na tit, God ana aiwob i na iyubin, bowabow kakafin kwasisinaf i kwanihamiyen kwanamatabir tur gewasin kwanitumitum!” \p \v 16 Naatu Jesu harew Galilee kukuf dones yan remor inan, siy bowayah orot rou’ab itih, Simon Peter tain Andrew hairi buwatamaim siy hibowabow. \v 17 Jesu iuwih eo, “Kwai’ufnunu bairi tan ayu boro ani’obaiyi sabuw kwanabow.” \v 18 Mar ta’imonamo hai buwat hihamiyen naatu hi’ufunun bairi hin. \p \v 19 In kikiminamo orot rou’ab itih, James tain John hairi, orot Zebedee natunatun, hai wa wanawanan hima hai buwat hiyayabuna. \v 20 Jesu e’afa’af ana veya hairi matah kabiy himisir tamah Zebedee ana bowabow sabuw bairi wa afe’en hihamiyih hima, i Jesu hi’ufunun bairi hin. \s1 Orot Wagabur Koun Hiyen Ma’am \p \v 21 Jesu ana bai’ufununayah bairi hina tafaram Capernaum hitit, naatu Baiyarir ana veya na Kou’ay Bar run naatu busuruf i’obaiyih eo. \v 22 \x + \xo 1.22 \xt Mat 7.28-29\x*Sabuw hinonowar hifofofor men kafaita. Anayabin bai’obaiyen bitih ana itinin i roubabaruwen ana fairamaim bi’obaiyih, men Ofafar bai’obaiyenayah na’atube’emih. \v 23 Men yok afiy kakafin\f + \fr 1.23 \ft katokato’iy, afiy katokato’iy teten 26, 27 auman ema’am\f* orot iwanasum ma’am na Kou’ay Bar run ikirir eo, \v 24 \x + \xo 1.24 \xt Mak 5.7\x*“Jesu Nazareth mowan, aki biyai’imaim o abisa sinafumih kukokok? O kukokok aki inagurusi’imih? Ayu aso’ob o i yait, O i God ana Orot Kakafiyin!” \p \v 25 Jesu afiy kakafin kwarar iu, “Awa efot orot biyanamaim kutit!” \v 26 \x + \xo 1.26 \xt Mak 9.26\x*Afiy kakafin orot iyuwiyuw naatu fanan auman bihir tit. \p \v 27 Sabuw etei hifofofor men kafaita naatu taiyuwih hibabatiyih hio, “Iti anayabin i abisa? Bai’obaiyen boubun roubabaruwen ana fair auman, anayabin afiy kakafih eo biyunih i fanan tebaib!” \v 28 \x + \xo 1.28 \xt Mat 4.24\x*Naatu Jesu ana tur saisewat tasasar tit tafaram Galilee ana uman men sanet hima’am eretei tur hinowar. \p \v 29 Kou’ay Bar hibihamiy ufunamaim James, John hairi mutufor hin Simon Andrew hairi hai bar hitit. \v 30 Simon rawan babin sawow biyan fora’ab inu’in Jesu na titit ana veya ana tur hi’owen, \v 31 Naatu na biyan tit uman bai ibais misir, nati’imaim sawow ihamiy busuruf bow.\f + \fr 1.31 \ft bay eafusar itab hi’aa\f* \s1 Jesu Sabuw Moumurih Iyawasih \p \v 32 Nati rabirab veya re’er auman sabuw sawusawuwih naatu afa demon hitarsumih hima’am hibuwih hina Jesu isan. \v 33 Sabuw nati bar merar hima’am etei hiru’ay nati bar nanamaim, \v 34 \x + \xo 1.34 \xt Mak 3.10-12\x*Jesu sawow yumatah ta ta hibow hinan etei iyawasih naatu demon moumurih nunih hitit, men ibasit boro demon tihamiyih tur hitao, anayabin i hiso’ob i yait. \p \v 35 \x + \xo 1.35 \xt Mat 14.23; Mak 6.46\x*Mar tomih ana gugumin iu’ufiy auman Jesu misir bar ihamiy tit remor in bar merar gagamin natabir na efan noutanubinamaim tit imaim ma yoyoban. \v 36 Baise Simon ana ofonah bairi hitit hinuwih hin. \v 37 Naatu hititita’urih ana veya hi’u, “Sabuw o tenunuwihi.” \p \v 38 Baise Jesu iyafutih eo, “It tanan bar merar afa iti bar merar gagamin sisibinamaim auman isah anabinan, anayabin nati isan ayu ana.” \v 39 \x + \xo 1.39 \xt Mat 4.23; 9.35\x*Imih Galilee wanawanan etei remor hai Kou’ay Baremaim binan naatu demon kakafih nunih hitit. \s1 Orot Kokom Ani’anin \p \v 40 Orot biyan kokom ani’anin na Jesu nanamaim tit sun yowen baibaisin isan ifefeyan eo, “Inakokok na’at basit iniwa’an anigewasin.” \p \v 41 Jesu dogoron wanawanan yababan awan karatan uman ru’atayan naatu biyan butubun eo, “Ayu akokok. Kwigewasin!” \v 42 Mar ta’imonamo orot biyan kokom hihururuwih hire naatu igewasin. \p \v 43 Baise Jesu ana baimatnuwen tur fokarinaka orot iu naatu biyafar eo, \v 44 \x + \xo 1.44 \xt Lev 14.1-32\x*“Inanowar men yait ta ana tur ina’owen, baise mutufor inan firis biyan inatit o biya nanutitiy, naatu Moses eo na’atube sibor inayai, saise orot babin matahimaim hinaso’ob o igewasin.” \v 45 Baise orot tit in busuruf tur bosemor tafaram etei bai. I ana turamaim Jesu men karam boro bebeyan tan bar merar tarun, imih i efan noutanubinamaim ma, baise sabuw efan ta ta i boro’ika hina biyan hititit. \c 2 \s1 Jesu Orot Uman Murubin Iyawas. \p \v 1 Veya bai’ab na’atube sasawar ufunamaim Jesu matabir maiye na ana bar Capernaum titit ana veya, ana tur tasasar tit etei hinowar. \v 2 Naatu sabuw moumurih maiyow hiru’ay bar awan karatan tit in etawan awan auman bai daririr iwa’an. Naatu i busuruf binan hima hinowar. \v 3 Nati ana maramaim orot kwafe’en turan an uman murubin hi’abar Jesu isan hina. \v 4 Baise rou’ay gagamin orot bain run isan men karam, imih orot hibai hiyen Jesu batabat tafanamaim faifiy wan hitarayouw. Naatu orot ana emo’em auman murabamaim hiruru ra’iy. \v 5 Naatu Jesu hai baitumatum i’itin ana maramaim orot an uman murubin isan eo, “Natu a bowabow kakafih anotanotawiyen.” \v 6 Nati’imaim Ofafar bai’obaiyenayah afa hima’am hai notamaim hibabatiyih hio, \v 7 “Orot aisim iti na’atube eo’o? Iti i baigigimen tur, God akisinamo bowabow kakafih enotanotawiyen, men yait ta.” \v 8 Abisa isan hinotanot Jesu mar ta’imon so’ob, naatu eo, “Aisim nati na’atube kwanotanot? \v 9 Menatan i hamehamen? Orot an uman murubin ana abowabow kakafih notawiyen isan ana’o i hamehamen? Ai, anau ana ir nanu nab nanan i hamehamen? \v 10 Baise ani’obaiyi kwanaso’ob, Orot Natun iti tafaramamaim ana fair i ema’ama bowabow kakafih notawiyen isan.” Naatu orot an uman murubin isan eo, \v 11 “Ayu au’uwi, kumisir a ir kunu kubai au bar kwen!” \v 12 Inu’in misir, ana ir tensamur bai nu nah yan foun hibat hi’itin remor tit in, nati’imaim sabuw etei hifofofor men kafaita naatu God hibora’ara’ah hio, “Aki sawar iti na’atube men a’itin!” \s1 Jesu, Levi Eaf \p \v 13 Jesu matabir na Galilee harew kukuf rewanamaim tit, rou’ay gagamin isan hina naatu i busuruf i’obaibiyih. \v 14 Nati’imaim remor inan kabay o’onayan Levi, Alpheus natun ana bowabow efanamaim ma’am itin isan eo, “Ayu kwi’ufnunu.” Levi misir Jesu i’ufunun hairi hin. \v 15 Nati ufunamaim Jesu Levi ana bar wanawanan kabay o’onayah naatu bowabow kakafih sinafuyah moumurih maiyow Jesu hi’ufunun bairi hinan ana bai’ufununayah bairi himare bay hi’aa, naatu sabuw kakafih afa moumurih maiyow auman hibi’ufunun. \v 16 \x + \xo 2.16 \xt Mat 11.19\x*Ofafar bai’obaiyenayah iyab Pharisee ana kou’ayamaim hima’ama hi’itin hina ana bai’ufununayah hibatiyih, “Aisim sabuw nati na’atube bairi te’aa?” \v 17 Jesu nowar naatu iyafutih eo, “Sabuw aurih sawow en adanafur orot boro men hinakok, baise sabuw iyab sawusawuwih adanafur orot boro hinakok. Ayu men sabuw gewasih isah anamih, baise kakafih isah.” \s1 Yohar Ana Baibat \p \v 18 Veya ta John Baptist ana bai’ufununayah naatu Pharisee bairi hiyoyohar isan, sabuw afa hina Jesu biyan hitit hibatiy, “Aisim John Baptist ana bai’ufununayah naatu Pharisee hai bai’ufununayah bairi teyoyohar baise o a bai’ufununayah i en?” \p \v 19 Jesu iyafutih eo, “Kwanotanot sabuw tabin ana yasisir isan nanawan hinanan boro amurumurubih hinamatabir? Aiyab! Tabin boubun isan nanawan sabuw nati’imaim boro men hinayoharamih. \v 20 Baise veya enan tabin boubun boro biyahimaim hinabosair imaibo hinayohar. \p \v 21 Na’atube faifuw boubun reban men karam hinab faifuw atamanin hinafitimih, anayabin faifuw boubun nakaro’om faifuw atamanin boro natakweb mahar nara’at. \v 22 Na’atube men yait ta wine boubun bai, wine ana koukufet atamaninamaim ririmih, anayabin wine boubun nagadid nayen koukufet boro nataseb, naatu wine, koukufet hairi boro hai yabih en hinamatar. Imih wine boubun i boro koukufet boubunamaim hinarir saise hairi boro gewasih hinabat.” \s1 Baiyarir\f + \fr 2.23 \ft Sabbath\f* Ana Baibat \p \v 23 Baiyarir ana veya Jesu ana bai’ufununayah bairi sanabey wanawanan hiremor hinan naatu hibusuruf sanabey hirut, \v 24 \x + \xo 2.24 \xt Deu 23.25\x*Pharisee Jesu hi’u, “Kwi’itin aisim it ata Baiyarir ana ofafar o abai’ufununayah te’a’astu’ub?” \v 25 \x + \xo 2.25 \xt 1Sa 21.1-6\x*Jesu iyafutih eo, “David ana orot bairi aa himomorob ana veya abisa sisinaf kwaiyab kwa’itin? Ana orot bairi aa himomorob ana veya \v 26 \x + \xo 2.26 \xt Lev 24.5-9\x*in God ana bar wanawanan run naatu faraw kakafiyin bai eaan. Iti mamatar i Abiathar Firis Gagamin ma’am ana veya. It ata ofafar eo i firis akisihimo iti rafiy hinaa, baise David eaan naatu ana orot turin itih hi’aa.” \v 27 \x + \xo 2.27 \xt Deu 5.14\x*Naatu Jesu ana tur yomanin baisawarin isan iti na’atube eo, “Baiyarir i orot ana gewasin isan matar, baise orot i men Baiyarir isan ni’akiramih. \v 28 Imih Orot Natun i Baiyarir Tamah anababatun.” \c 3 \s1 Orot Uman Murubin. \r (Matthew 12.9-14; Luke 6.6-11) \p \v 1 Jesu iban matabir maiye na Kou’ay Bar wanawanan run, naatu orot uman murubin i nati’imaim ma’ama. \v 2 Sabuw afa Jesu baikubibiruwin isan i nati’imaim hima hi’i’itin, saise orot uman murubin Baiyarir Ana Veya tabiyawas hitikubibiruw isan. \v 3 Jesu orot uman murubin iu, “Kuyen kuna iti nou’umaim.” \v 4 \x + \xo 3.4 \xt Luk 14.3\x*Imaibo sabuw isah eo, “Baiyarir ana veya’amaim ata ofafar i gewasin sinaf isan ebibasit or kakafin sinaf isan ebibasit? Orot tanibais yawas nab or tanimurub?” Baise i men tur ta hi’omih. \v 5 Jesu nan ufun inuwanuw itih yumatah fofokar isan yan so’ar, baise ibanak maiye isah iyababan, anayabin matah kufaf hisisinaf kakaf. Imaibo orot isan eo, “Uma ku’otofair.” Orot uman otofair tit igewasin. \v 6 \x + \xo 3.6 \xt Mat 22.15-16\x*Basit Pharisee mar ta’imonamo Kou’ay Bar hitumar hitit hin Herod ana kou’ay bairi rabin morob isan baban hio. \s1 Rou’ay Ta Galilee Kukufamaim \p \v 7 Jesu ana bai’ufununayah bairi hitit hina Galilee harew Kukufamaim hitit. Naatu sabuw rou’ay gagamin maiyow hi’ufunun hinan i Galilee’ine, Judea’ane, \v 8 Jerusalemane, Idumea ana umanika, naatu Jordan sisibin veya yeninane na’atube bar merar gagamin Taiya naatu Sidon wanawanahine hina. Sabuw etei i Jesu abisa sisinaf ana tur hinowar hina. \v 9 Naatu rou’ay i ra’at kwanekwan kafa’imo yaten hitayen, imih Jesu ana bai’ufununayah iuwih wa ta hiyabuna. \v 10 \x + \xo 3.10 \xt Mat 14.36\x*Anayabin sabuw moumurih na’in iyawasih, naatu sabuw afa hisasawow i ef hinunuwet hitan hitabutubun isan. \v 11 \x + \xo 3.11 \xt Luk 4.41\x*Naatu sabuw afa biyahimaim afiy kakafih hima’am hinuw hi’i’itin ana maramaim i nanamaim hire rabih hikirir hio, “O God Natun.” \v 12 \x + \xo 3.12 \xt Mak 1.34\x*Jesu afiy kakafih kwararih iuwih eo, “Men yait ta ana tur kwana’owen ayu i yait!” \s1 Jesu Ana Tur Abarayah 12 Rubiniyih. \p \v 13 Imaibo Jesu yen in heher wanamaim bat, basit orot i ana kokomaim eafih hina biyan hitit. \v 14 Naatu nah 12 rubinih tur abarayah iwabih eo, “Ayu arubini saise kwa boro bairit tanama aniyafari kwanatit kwanan kwanabinan. \v 15 Naatu boro fair kwanab Wagabur kwananunih hinatit.” \v 16 \x + \xo 3.16 \xt Jn 1.42\x*Orot nah 12 Jesu rurubiniyih wabih i iti, Simon, wabin ta Peter (Jesu ufibo iwab), \v 17 \x + \xo 3.17 \xt Luk 9.54\x*James, tain John hairi, orot Zebedee natunatun, Jesu wabih Boaneges, wabih anayabin farafarar natunatun. \v 18 Andrew, Philip, Bartholomew, Matthew, Thomas, James, orot Alpheus natun, Thaddeus, tafaram kafafarayan orot wabin Simon ana orot ta, \v 19 naatu Jesu ana yanuwayan orot Judas Iscairot. \v 20 Imaibo Jesu ana au bar in, ibanak maiye sabuw moumurih na’in hiru’ay naatu Jesu ana bai’ufununayah bairi veya men ma boro bay hitaa. \v 21 Naatu i taintuwan tur hinonowar ana veya bainamih hina hitit, anayabin sabuw hio, “I koko’aw isan matar!” \v 22 \x + \xo 3.22 \xt Mat 9.34; 10.25\x*Ofafar bai’obaiyenayah afa Jerusalemane hinan hio, “I biyanamaim i Wagabur Beelzebul hitarasum ema’am, imih Wagabur hai ukwarin fair itin Wagabur nunih tititit.” \v 23 Imih Jesu e’af hina biyan hitit naatu oroubonamaim eo, “Satan boro mi’itube i taiyuwin nanun? \v 24 Tafaram ta’imon hinakusib rou’ab namatar hinabiyow i hai fair boro naririm, \v 25 na’atube ain uf rara’amaim \m hinakusib hinabiyow i hai fari boro naririm. \v 26 Imih Demon Ana Aiwob wanawananamaim hinakusib taiyuwih hinabiyow, i hai aiwob boro nariririm, naatu boro nan yomanin nasawar. \p \v 27 “Men yait ta boro orot fairin ana bar nakwib narun ana sawar nabowamih, baise wantoro’ot orot fairin nab nafatum, imaibo boro narun ana sawar nabow. \v 28 Turobe a tur ao’owen sabuw bowabow kakafih tisisinaf naatu baigigimen tur teo’o etei boro notawiyen hinab. \v 29 Baise orot yait Anun Kakafiyin isan baigigimen tur nao’o boro men nanotawiyimih, anayabin i wanatowan ana bowabow kakafin sinaf ana ubar bai.’” \v 30 Jesu tur iti eo anayabin sabuw afa hi’o, “Afiy kakafin biyanamaim hitarasum tema’am.” \s1 Jesu Hinah Naatu Taitin \p \v 31 \x + \xo 3.31 \xt Mak 6.3; Jn 2.12; Act 1.14\x*Imaibo Jesu hinah naatu taitin hina hitit ufun hibat naatu tur hiyafar run isan. \v 32 Sabuw rou’ay gagamin Jesu hi’arbebera’uh hima’am himisir isan hio, “Ku’itin o hinat, tait ruburub etei ufun tebatabat, tekokok o hina’iti.” \v 33 Jesu iyafutih eo, “Ayu hinai, naatu ayu taitu i, iyab?” \v 34 Jesu nuw sabuw nan ufun hima’am itih naatu eo, “Kwa iti kwama’am i ayu hinai naatu taitu. \v 35 Yait God ana kokomaim esisinaf i ayu taitu, ruburubu naatu hinai.” \c 4 \s1 Ub Ana Oroubon \p \v 1 \x + \xo 4.1 \xt Mak 3.7-9; Luk 5.1-3\x*Iban maiye Jesu harew Galilee sisibinamaim ana bai’ubaiyen bai tit. Sabuw i himour kwanekwan imih i wa afe’en yen mare naatu sabuw harew sisibin dones yan himarir \v 2 \x + \xo 4.2 \xt Mat 13.34; Mak 4.33-34\x*naatu i oroubonamaim sawar moumurih na’in i’obaiyih eo. \v 3 “Kwananowar! Masaw bowayan ana masawamaim ub tanumamih in. \v 4 Naatu ana ub tata’asi’asiy ana maramaim ub afa i ef yan hira’iy, naatu mamu hina hibow hi’aa. \v 5 Ub afa i karakarar yan kamar men gagamin yanamaim hira’iy, naatu saisewat hikuboubunih hiyen, anayabin me kikimin baban inu’in. \v 6 Imih veya yen rararan ana mar ana fora’abinamaim, nati ub hikukubounih i hi’arat himorob, anayabin ah wairoron i men ra’iy me babanika. \v 7 Ub afa i fotan kokor wanawanan hira’iy, naatu ro’oh men matar, anayabin fotan yen fafa rab isuk. \v 8 Baise ub afa i me gewasin yan hira’iy, naatu hikubounih hiyen hibiw, afa i magamagar 30 na’atube, afa i rubirubih 60 na’atube, naatu afa i hiwai re 100 na’atube.” \v 9 Naatu Jesu iuwih eo, “O yait tain nama’am na’at iti tur nanowar ininotanot.” \p \v 10 Jesu akisin ma’am ana maramaim ana bai’ufununayah nah 12 naatu sabuw afa iyab tur hinonowar hina hibatiy oroubon anayabin so’ob isan. \v 11 Naatu iuwih, “God ana aiwob ana buriburin i hibai kwa hit. Baise iyab no ufunamaim tema’am sawar etei i boro oroubonamaim hina’uwih. \v 12 \x + \xo 4.12 \xt Isa 6.9-10; Act 28.26-27\x*Saise, \q1 ‘i hinanuw naatu hinanuw maiye \q2 baise boro men hina’itin, \q1 tur hinanowar naatu hinanowar maiye. \q1 Baise hai not \q2 boro men nataseb naniyan hinab. \q1 Baise tur hinanowar hai yawas hinabobotabir \q2 Regah boro nanotawiyih!’” \p \v 13 Naatu Jesu i’uwih, “Kwa iti oroubon naniyan men kwanabaib na’at oroubon afa auman naniyah boro mi’itube kwanaso’ob? \v 14 Masaw bowayan i God ana tur ub na’atube ta’asiy re. \v 15 Sabuw afa i ub ef yan ta’asi’asiyen hire’erebe, God ana tur tenonowar ufunamaim, Satan boro nan abisa re hai yawasamaim tatanum boro nabosair. \v 16 Afa i ub karakarar yanamaim hire’erebe, tur gewasin tenonowar ana veya i boro matah nakabiy ereyasisir auman hinab. \v 17 Baise i an wairoroh en, imih boro men maninaka nawainabih, anayabin tur gewasin hibaib isan ahay waf naatu bai’akir kakafin wanawanan hinarur ana maramaim i boro saisewat hinare. \v 18 Naatu baise ub afa i fotan kokor wanawanan hire’erebe, i tur gewasin tenonowar, \v 19 \x + \xo 4.19 \xt Mat 19.23-24\x*baise i hai yababan biyah ana yasisir isan, totobuyoy ana baitenbibiren, naatu hai kok sawar ta ta men gewasih erun, tur gewasin hai yawasamaim erabirab, imih men ebiwamih. \v 20 Naatu sabuw afa i ub me gewasin yanamaim hire’ere’ebe, tur hinowar hibasit hibai naatu hai yawasamaim ro’on matar, afa i 30, afa 60, naatu afa i 100.” \s1 Ramef Ana Efan \p \v 21 \x + \xo 4.21 \xt Mat 5.15; Luk 11.33\x*Naatu i’uwih, “Kwa ramef kwabito’ab i noukwatamaim kwatatarafut? O gem babanamaim kwaya’iyai? Ai ana sisikofamaim kwasisikof? \v 22 \x + \xo 4.22 \xt Mat 10.26; Luk 12.2\x*Anayabin sawar abisa baibunuwenamaim ti’inu’in boro hinagatur, naatu sawar abisa wa’iwa’irih ti’inu’in boro hinatit hinibebeyan. \v 23 O yait tain nama’am na’at iti tur inanowar inanot!” \p \v 24 \x + \xo 4.24 \xt Mat 7.2\x*Ibanak iuwih maiye, “Kwananowar gewas! O sabuw kufufufunih na’atube, nati fufun ta’imonamaim boro God o nafufuni, baise boro afe’enamaim naya’abar auman nafufuni. \v 25 \x + \xo 4.25 \xt Mat 13.12; 25.29; Luk 19.26\x*Yait aurin ema’am boro afe’en hinaya’abar hinitin, yait aurin en, abistanawat biyan ti’inu’in boro hinabosair.” \p \v 26 Ibanak eo maiye, “God ana aiwob i orot ub me yan tatanum na’atube. \v 27 Fai mar in emimisir, i men so’ob ub i mi’itube kuboun yen erara’at. \v 28 Me akisin ub ituw eyey, wantoro’ot i boro nakufufun, naatu naiwan nayai, imaibo boro niw ro’on namatar. \v 29 \x + \xo 4.29 \xt Jol 3.13; Rev 14.15\x*Naatu sanabey ibiyamur ana maramaim, masaw bowayan boro ana nikok nab natit nan natar.” \s1 Momor Ro’on \p \v 30 Naatu ibanak eo maiye, “God ana aiwob boro abisa’amaim tanayai tanao, o oroubon boro menatanamaim tanakubuna kwananowar? \v 31 I ana itinin i momor ro’on kikimin maiyow na’atube, tafaramamaim iti ro’on i kikimin maiyow o boro me yan inatanum. \v 32 Baise inatatanun ufunamaim, boro nara’at nayen masaw etei nanatabir, ai gagamin famefamen auman namatar, naatu famenamaim mamu boro hinan hinabatar.” \p \v 33 Oroubon maumurih na’in iti na’atube imaim binan sabuw hima hinowar, saife isah tirerereb naniyan hitab. \v 34 Sabuw isah i oroubonamaim eo hinonowar, baise nabinamaim oroubon hai yabih i ana bai’ufununayah eo hinonowar. \s1 Jesu Wowog Eotan Nuwarob Eafuw \p \v 35 Nati veya ta’imon ana rabirab, i ana bai’ufununayah iuwih, “It i boro tanarabon harew rounane.” \v 36 Ana bai’ufununayah hire wa i afe’en ma’amamaim hisra’at. Naatu wa afa i nati’imaim auman hibatabat. \v 37 Hirarabon wowog tafair tit, naatu yabat misir, harew wa wanawanan iwan yen awan kakaratan. \fig Wa yabat wanawanan run|alt="boat in storm" src="CN01707B.TIF" size="col" loc="Mrk 4.37" copy="©1978 David C. Cook Publishing Co." ref="4.37" \fig* \v 38 Jesu wa uranane ukwarin kunuwar yara’ah matan fot inu’in. Ana bai’ufununayah hibunibun misir hiu, “Bai’obaiyenayan it morob isan men kunotanot?” \v 39 Misir wowog naatu yabat kwarar eo, “Kwanutanub! Kwa’inbaibinub!” Naatu wowog morob ra’iy nuwarob eafuw. \v 40 Ana bai’ufununayah iuwih, “Aisim kwabirubir? Kwa men kwabitumatum?” \v 41 Ana bai’ufununayah hibir naatu taiyuwih hibabatiyih, “Iti orot i yait? Wowog naatu yabat hairi fanan hibai!” \c 5 \s1 Orot Afiy Kakafih Hitounbubur Ma’am Jesu Iyawas \p \v 1 Jesu ana bai’ufununayah bairi harew Galilee hirabon hina tafaram Gerasa imaim hitit. \v 2 Jesu wa wanawanan tit bisure auman, mar ta’imonamo orot ta afiy kakafih hitounbubur ma’am rahane tit na biyan tit. \v 3 Iti orot i rahamaim in ma reremor, naatu sabuw murab fokarih anababatun hifafatum men karam. \v 4 Anayabin mar etei an uman murab fokarihimaim tefafatumen, baise eyi erab an uman murab tetoro’oro’omen naatu aur tetatafofor, fair kwanekwan men karam boro hitarouh. \v 5 Fai mar rahamaim naatu oyawemaim in ma itar koukuw taiyuwin biyan agimamaim bobeyabeyaten reremor. \v 6 Jesu no ef yokaika nan itin, nunuw in nanamaim ra’iy sun yowen. \fig Demon mowan Jesu nanamaim sun eyoyowen|alt="demoniac kneel b4 Jesus" src="CN01710B.TIF" size="col" loc="Mrk 5.6" copy="©1978 David C. Cook Publishing Co." ref="5.6" \fig* \v 7 \x + \xo 5.7 \xt Mak 1.24\x*Naatu fanan aumetawat na’in iwow eo, “O ayu biyau’umaim abisa kukokok, Jesu God auyom ma’ama’anin Natun? God wabinamaim abifefeyan men biyababan initu’umih!” \v 8 Anayabin Jesu iu, “O afiy kakafin orot biyanane kutit!” \v 9 Naatu Jesu ibatiy, “O \m wab i abistan?” Orot iya’afut eo, “Ayu wabu i ‘Kou’ay,’ anayabin aki i nai moumurih na’in.” \v 10 Naatu Jesu fefeyan kikin men hikok boro tiyafarih hitatit tafaram nati hitihamiy. \v 11 For burut kakafin nati yubin heher ta sisibinamaim hima hi’u’ufar. \v 12 Afiy kakafih Jesu hifefeyan hio, “Karam boro iti yafari atan for wanawanah atarun?” \v 13 Jesu afiy kakafih baibasit itih, orot biyanane hitit hin for wanawanah hirun, for 2,000 na’atube heher sisibin hinunuw hira’iy harew yan hire hi’ar tomatom himorob. \v 14 Orot iyab hima for hibituw hinunuw hin bar merar gagamin naatu bar merar afa hai tur hi’owen. Naatu sabuw abisa mamatar itininamih hitit hina. \v 15 Hina Jesu biyan hitit hinuwanuw orot afiy kakafih hitounbububur ma’am, i boun ana not rumutufur faifuw gewasin iyoun mare ma’am hi’i’itin ana maramaim hibir. \v 16 Sabuw iyab matah yan orot afiy hitounbububur ma’am isan mi’itube mamatar, naatu for isah abisa mamatar hi’i’itan sabuw hai tur hi’owen. \v 17 Naatu sabuw Jesu hifefeyan hai tafaram baihamiyinamih hiu. \v 18 Jesu wa afe’en yenamih orot afiy hitounbububur ma’am na Jesu ifefeyan hairi namih. \v 19 Baise Jesu men ibasit, naatu orot iu, “O kwen a bar hinat tamat naatu taituwa, Regah ana gewasin o isa sisinaf naatu ana kabeber bit i hai tur ku’owen.” \v 20 Basit orot nati’imaim ihamiyih Bar Merar Etei Umat Roron imaim remor Jesu mi’itube biyawas sabuw hai tur eowen, naatu sabuw hinonowar i hifofofor men kafaita. \s1 Jairus Natun Babitai Naatu Babin Jesu Ana Faifuw Butubun \p \v 21 Jesu ibanak maiye wa isra’at rabon harew rounane hitit, naatu re riy sisibin bat, imaibo sabuw moumurih na’in hina hi’arbebera’uh. \v 22 Naatu Kou’ay bar ana ukwarin orot wabin Jairus na tit, nuw Jesu i’itin ana maramaim na anamaim ra’iy. \v 23 Naatu fefeyan kikin eo, “Ayu natu babitai i emomorob, akokok inan umamaim au kek biyan inabutun saise nayawas!” \v 24 Naatu Jesu orot Jairus hairi hin, sabuw himour kwanekwan hibi’ufunun naatu yaten hiyey. \v 25 Wanawanahimaim i babin ta, baibin hai sawow bai ma kwamur etei 12 sawar. \v 26 I’akir manin na’in, adanafur bowayah ta ta isah run tit kabay gagamin na’in ibaiyanih, baise men yawas ta tita’ur ana sawowone i rara’at sasa. \v 27 Jesu ana tur nowar, naatu sabuw wanawanahimaim inan babin Jesu ufunane tit ana faifuw butubun. \v 28 Anayabin i na’at not, “Ayu ana faifuw ana butubun boro ana yawas.” \v 29 Naatu bubutubun mar ta’imonamo rara nununuw nutanub naatu biyan wanawanan naniyan tatatam nati bai’akirane yawas. \v 30 \x + \xo 5.30 \xt Luk 6.19\x*Jesu fair biyanane titit i naniyan tatam, sabuw wanawanahimaim tatabir ibatiyih, “Yait ayu au faifuw butubun?” \v 31 Ana bai’ufununayah hiu, “O sabuw moumurih na’in yate teyey, naatu baise o kubibat, yait ayu butubuni?” \v 32 Baise Jesu bat inuwanuw menatan sisinaf itininamih. \v 33 Naatu babin biyanamaim abisa mamatar i so’ob, imih tit Jesu nanamaim ra’iy an uman hi’oror mi’itube isan mamatar etei eorerereb. \v 34 \x + \xo 5.34 \xt Mak 10.52; Luk 7.50; 17.19\x*Naatu babin iu, “Natu, o abaitumatumamaim iyawasi, tufuwamaim kwen, a bai’akirane o arufami kutitit.” \v 35 Jesu bat eo’o auman, sabuw afa Kou’ay Bar orot ukwarin ana barene hina Jairus hiu, “O natu babitai i morob, Bai’obaiyenayan men inarowenbibibir.” \v 36 Abisa hio Jesu nowar, natu Jairus iu “Men inabir o initumatum.” \v 37 Sabuw etei eotanih hima, i Peter, James naatu John akisihimo iuwih bairi hin. \v 38 Hina Jairus ana bar hititit ana veya sabuw yababan gagamin na’in buwih fanah aumetawat na’in hima hirererey Jesu nowar. \v 39 Naatu bar wanawanan run sabuw iuwih, “Kwa aisim kwarererey? Iti kek i men morobomih, i matan fot inu’in.” \v 40 Baise sabuw Jesu eo isan himarib. Naatu Jesu sabuw iuwih ufun hitit, kek hinah tamah naatu ana bai’ufununayah akisihimo hirun hin kek inu’inumaim hitit. \v 41 \x + \xo 5.41 \xt Luk 7.14\x*Kek babitai umanamaim bai naatu iu, “Talitha koum!” Nati anayabin i iti na’atube, “Babitai kafai o au’uwi kumisir!” \v 42 Mar ta’imonamo babitai misir an yan bat remor, babitai ana kwamur 12 iti mamatar i hi’oror sa’ir hai kasiy ra’at hifofofor men kafaita. \v 43 Jesu ofafarih uwih eo, “Men sabuw hai tur kwana’owenamih, bay kwabai babitai kwaitin eaan.” \c 6 \s1 Dinab Aurin Merarayow En \p \v 1 Jesu efan nati ihamiy matabir maiye ana bai’ufununayah hitur bairi hina ana bar ana merar hitit. \v 2 \x + \xo 6.2 \xt Jn 7.15\x*Baiyarir ana veya Kou’ay Baremaim busuruf sabuw i’obaibiyih, naatu sabuw moumurih ana tur hinonowar i hifofofor naatu hio, “Iti orot menamaim kirum so’ob? Naatu not rerekab yait itin ina’inanen fokarih esisinaf? \v 3 Iti orot i bar wowabayan. Mary natun taitin James, Joseph, Judas naatu Simon, ruburubun baibitar iti’imaim bairit tama’am?” Iti na’atube hio naatu hikwahir. \p \v 4 \x + \xo 6.4 \xt Jn 4.44\x*Naatu Jesu hai tur eowen bar merar afa’amaim dinab orot i tekakakafiy, baise orot taiyuwin ana bar merar, ana sabuw, ana rara men tekakakafiy. \v 5 Naatu ana bar meraramaim ina’inan men ta sinaf, sawusawuwih bai’abamo biyah botobonen hiyawas. \v 6 Sabuw men hibitumatum isan Jesu ifofofor men kafai ta. \s1 Jesu Orot 12 Iyafarih Hitit \p Naatu bar merar afa run tit sabuw i’obaibiyih remor. \v 7 Ana bai’ufununayah nah 12 eafih hina hitit afiy kakafih nunih isan fair itih naatu orot rouru’ab iyafarih hitit. \p \v 8 \x + \xo 6.8 \xt Luk 10.4-11\x*Naatu iuwih, “Remor kwanabubusuruf a tu akisin kwanab, men sawar ta, men rafiy, men hafoy, naatu men kabay ta kwanab naiw a kikiramaim kwanarobere. \v 9 A baibiyon kwaniyoun, baise biya baibiyon men bairou’abin kwanab.” \v 10 Naatu iuwih, “Bar merar menatan kwarur imaim kwanama kwanabow nanan a veya nab imaibo nati bar merar kwanihamiy. \v 11 \x + \xo 6.11 \xt Act 13.51\x*Naatu efan menamaim a merar men hinay hinabubuwi, o fana men hinanonowar kwana’orarafih kwanana’ufut tafaram kwanihamiy kwanan, nati i hai baimatnuwen!” \p \v 12 Basit hitit hin bowabow kakafihine dogor baikitabiren isan hibinan. \v 13 \x + \xo 6.13 \xt Jas 5.14\x*Wagabur moumurih maiyow hinunih hitit naatu sawusawuwih moumurih na’in biyah raiy hirarouw etei hiyawas. \s1 Herod, John Baptist Asabun \p \v 14 \x + \xo 6.14 \xt Mat 16.14; Mak 8.28; Luk 9.19-20\x*Jesu wabin ra’at aiwob orot Herod nowar, anayabin sabuw afa hio’o Iti i John Baptist morobone misir maiye, imih biyanamaim fair ma ina’inanen ta ta sinaf temamatar. \p \v 15 Afa hio, “Iti i Elijah. Afa ibanak hio’o, ‘Iti i marasika dinab orot ta na tit.’” \v 16 Baise Herod nonowar ana maramaim eo, “John sikan abuburu’um i morobone misir maiye?” \p \v 17 Anayabin Herod taiyuwin iuwih John hifatum hibai hin dibur baremaim hiyaru’uy. Iti sisinaf ana’an i Herod tain Philip aawan bi’awan isan. \v 18 \x + \xo 6.18 \xt Lev 18.16\x*Anayabin Herod tain aawan bi’aawan isan John gam tur fokarin maiyow eo, “O i ofafar iastu’ub yawas kakafin kusisinaf.” \v 19 Imih Herodias yan so’ar kok kwanekwan boro John ta’asabun, baise ef men ta ma boro tasinaf. \v 20 Baise Herod i John isan birubir anayabin i so’ob John i orot kakafiyin, ana yawas mutufurin imih tatafafar, John binan Herod nonowar ana not i’afiy baise Herod ana kok i John tabinan i tanowar. \p \v 21 Basit veya gewasin ta Herod tutufuw ana veya baiyasisir isan hiyuw bogaigiwas, ana sabuw nukwanukwarih, baiyowayah nukwanukwarih, naatu Galilee wanawanan sabuw gagamih etei e’af ayuwih. \v 22 Nati’imaim Herodias natun babitai na run benaben Herod ana nanawan sabuw hiru’ay hima’am etei hiyasisir men kikimin ta. \p Naatu aiwob babitai iu, “Abisa kukokok inifefeyan ayu boro anit?” \v 23 Naatu babitai isan eobaifaro eo, “Abisa isan inifefeyan au aiwob turin auman boro anit.” \p \v 24 Babitai in hinah ibatiy, “Ayu boro abisa isan anifefeyan?” Hinah iya’afut iu, “John Baptist ukwarin!” \p \v 25 Babitai matan kabiy in aiwob biyan tit ifefeyan eo, “Ayu akokok John Baptist ukwarin tew yan inayai iti boun inab inan initu.” \p \v 26 Aiwob orot yababan gagamin bai, baise men karam sabuw matahamaim babitai isan eo’obaifaro ta’astu’ub. \v 27 Mar ta’imonamo tur iyafar sika afu’afuw orot iyun in John dibur baremaim ma’am sikan buru’um. \v 28 Naatu ukwarin tew yan iwan bai na babitai itin imaibo bai in hinah itin. \v 29 John ana bai’ufununayah tur hinonowar ana veya hina biyan hibai hin rahamaim hiyai. \s1 Jesu Sabuw 5,000 Ituwih \p \v 30 \x + \xo 6.30 \xt Luk 10.17\x*Tur Abarayah himatabir hina Jesu biyan hitit mi’itube hibowabow naatu sabuw hibi’obaiyih ana tur hi’owen. \v 31 Naatu Jesu iuwih eo, “Tarabon tan efan sira’utubinamaim mar kafai taniyarir. Anayabin sabuw moumurih Jesu isan hirun hititit, ana bai’ufununayah bay men karam boro hitaa. \p \v 32 Imih akisihimo wa afe’en hisra’at hin efan ana sira’utubinamaim hitit. \v 33 Baise hinan sabuw moumurih na’in hi’itih hi’inanih, naatu hai bar hai merar hihamiyen aunah hi’iyon hina hima isan hikakaif na run, \v 34 \x + \xo 6.34 \xt Num 27.17; Mat 9.36\x*wa’ane bisure auman sabuw kou’ay gagamin hima’am itih iyababan, anayabin iti sabuw i \it sheep\it* na’atube aurih nabatanenayan en, naatu busuruf sawar moumurih na’in i’obaibiyih. \p \v 35 \x + \xo 6.35 \xt Mak 8.1-9\x*Veya ra’iy birabirab auman, ana bai’ufununayah hina biyan hitit hio, “Iti efan i yok na’in naatu veya i sawar, \v 36 sabuw kwiyafarih ten bar merar afa iti yubinamaim naatu masaw baremaim bay hinatobon hinaa.” \p \v 37 Baise Jesu iyafutih eo, “Kwa a efanamaim abisa ema’am i kwaitih te’aan.” Naatu hiya’afut hio, “Bay nati na’atube i boro sumar etei \it eight\it* orot ta’imon ana baiyan ana fofonin tanatobon sabuw tanituwih.” \p \v 38 Jesu ibatiyih, “Kwa rafiy fafar bai’ab isa tema’am? Kwan kwa’itin.” Hin hiso’ob hina ana tur hi’owen rafiy fafar etei \it five\it* naatu siy rou’ab. \p \v 39 Imaibo Jesu eo, “Sabuw kwa’uwih matan, matan fotan gewasin yan timarir.” \v 40 Naatu sabuw hi’uwih matan, matan fotan gewasin yan himarir, afa 100 na’atube afa 50 na’atube. \v 41 Jesu rafiy \it five\it* naatu siy rou’ab auman bow au mar nuw ra’at God ana merar yi imseseben ana bai’ufununayah itih hibow sabuw hifaramih. \v 42 Sabuw etei nati bay hi’aa hai fofonin bai. \v 43 Ana bai’ufununayah rafiy rebarebah, naatu siy turih sabuw hi’aa hibow sakasak etei 12 hiwan foten. \v 44 Oro’orot bay hi’aa i etei 5,000. \s1 Jesu Harew Tafan Bat Remor \p \v 45 Mar ta’imonamo Jesu ana bai’ufununayah iuwih wa hisra’at au Bethsaida wan iyafarih hirabon naatu i baise ma sabuw itubabarih hai ubar hin. \v 46 \x + \xo 6.46 \xt Luk 5.16\x*Sabuw itubarih hinan ufunamaim yoyobanamih yen in oyaw wan tit. \p \v 47 Birabirab auman wa re in kuyowen naatu Jesu akisinamo i me yanamaim ma. \v 48 Ana bai’ufununayah i’itih i hiboy hibi’akir, anayabin yourabad nahine bababin, mar tot auman Jesu tit riy yan bat remor in biyah tit tanatabirihimih. \v 49 \x + \xo 6.49 \xt Luk 24.37\x*Baise hinuw harew yan bat remor nan hi’itin ana veya wagabur mowan ta hirouw hitar koukuw. \v 50 Anayabin Jesu iti na’atube sinaf hi’itin i hibir men kikimin ta, baise Jesu matan kabiy iuwih eo, “Ya hinakwat! Men kwanabirumih! Ayu anan.” \v 51 \x + \xo 6.51 \xt Mak 4.39\x*Naatu wa afe’en yen nuwarob eafuw ana bai’ufununayah hifofofor men kafaita. \v 52 Anayabin rafiy bimasib ana kirikirifot men hiso’ob, baise dogorohine i fokar. \s1 Iyab Jesu Biyan Hibubutubun I Hiyawas. \p \v 53 Naatu harew hirabon tafaram Genesaret imaim hirun hai wa hirouw, \v 54 wa’ane hitit hirara’iy ana veya sabuw Jesu hi’itin hi’inan. \v 55 Naatu nati tafaram wanawanan sabuw himatkabikabiy hinunuw sawusawuwih emo’em hiwan hi’abar Jesu ana tur hinonowar imaim hi’abar hin. \v 56 Bar merar kikimin o gagamin, naatu masaw bar imaim inan ana tur hinonowar, sawusawuwih hibow hitit ahar efanamaim hiya hifefeyan hai kok i mi’itube ana waifuw yomaninawat hitabutubun. Naatu sabuw etei Jesu hibubutubun iyawasih. \c 7 \s1 Kousouwen Naatu Gubagub \p \v 1 Pharisee naatu Ofafar bai’obaiyenayah afa Jerusalemane hinan hina Jesu hibebera’uh. \v 2 \x + \xo 7.2 \xt Luk 11.38\x*Naatu ana bai’ufununayah umah souwena’e eregubagub auman hi’aa hitomatom hi’itih. \v 3 Pharisee naatu Jew sabuw etei’imak i hai binanakwar ti’ufunun hai a’agir hi’o na’atube umah tesouwenabo te’aau. \v 4 \x + \xo 7.4 \xt Mat 23.25\x*Ahar efanane tenan boro men abistan hina’aan, baise wantoro’ot i boro hinakif nakusouwih, naatu hai binanakwar afa maumurih maiyow tebi’ufunun, boun kerowas, naukwat, ya’aya baibitab ana noukwat, i na’atube tesasouwen. \p \v 5 Imih Pharisee naatu Ofafar bai’obaiyenayah Jesu hibatiy, “Aisimamih o abai’ufununayah bai’obaiyen it ata a’agir hibai nan men tibi’ufununimih, naatu baise i umah gubagub auman te’aau?” \p \v 6 \x + \xo 7.6 \xt Isa 29.13\x*Iyafutih eo, “Isaiah kwa arerekabih isan eo i turobe, Bukamaim eo kikirum na’atube, \q1 ‘Iti sabuw awahimaim ayu tekakafiyu, \q1 baise dogoroh ayu isau i ef yokaika inu’in. \q1 \v 7 I hai kwafiren ayu isau i yabin en, \q1 anayabin i hai bai’obaiyen i orot ofafar hiya’aya imaim tebi’obaibiyih!’ \m \v 8 Kwa God ana obaiyunen kwabosair sa’ab kwayai naatu orot hai bai’obaiyen kwabai kwabukikin kwanan.” \p \v 9 Naatu Jesu iuwih eo, “Kwa God ana obaiyunen bosairen sa’ab ya’in naatu taiyuw abinanakwar bai’ufnunin isan i kwaso’ob kwanekwan! \v 10 \x + \xo 7.10 \xt Exo 20.12; 21.17; Deu 5.16\x*Moses na’atube eo, ‘hinat tamat inakakafiyih, yait ta hinah tamah erarafih i boro hina’asabun namorob.’ \v 11 Baise o ta hinat tamat isah iti na’atube inao, abistan ayu’une kwa abibaisi i God ana sibor yayasairen. \v 12 Tur nati na’atube nao, naatu boro men kafa’imo hinah tamah isah abisa ta nasinafumih. \v 13 Kwa a’a’agir hai binanakawar kwabukikin naatu God ana tur i kamomow ebi’en naatu sawar afa moumurih maiyow auman nati na’atube kwasisinaf.” \p \v 14 Iban maiye Jesu sabuw rou’ay gagamin eafih hina iuwih eo, “Kwa etei iti tur anao i kwananowar naniyan kwanab. \v 15 \x + \xo 7.15 \xt Act 10.14-15\x*Men sawar iti ufunane en orot wanawanan irun iwa’an gub kakafin etatounimih, baise abisa orot wanawananane etitit imaim iwa’an orot gub kakafih etatoun. \v 16 Tain hinama’am na’at tur kwanonowar kwananot.” \p \v 17 Sabuw rou’ay gagamin ihamiyih in bar rur ufunamaim ana bai’ufununayah iti oroubon isan hibatiy. \v 18 Iuwih eo, “Kwa auman boro’ika kwakakasiy? men abistan ta ufunane en erun iwa’an gub kakafin orot etatounimih. \v 19 Anayabin men orot dogoronamaim erurumih, baise en yan kabutin wanawanan erur naatu eafuwatait ere’er.” Iti na’atube eo ana maramaim Jesu kurerereb eo, “Bay etei’imak i gewasih kwanaa.” \p \v 20 Naatu ibanak eo maiye, “Abistan orot wanawananane etitit imaim iwa’an i’isan gub kakafin etatoun. \v 21 Anayabin orot dogoron wanawanantoro’ot etitit, i not kakafin, sesebar, bar kweb, asabunubunuw, turahinah a’aawah ufuh na, \v 22 kabat, tur karur, tenagogor, baiwa’an ana yeyewra’aten, bahiy, koutabitabir, bai’o’orot, naatu baifufuwen. \v 23 Iti not kakafih etei’imak i orot wanawanane enan imaim iwa’an i’isan gub kakafin etatoun.” \s1 Babin Ana Baitumatum \p \v 24 Jesu efan nati ihamiy in tafaram Taiya wanawananamaim tit, naatu bar wanawanan run, men kok sabuw hitaso’ob i nati’imaim ma’am, baise men karam boro yumatan tibun. \v 25 Nati’imaim babin natun babitai kikimin afiy kakafin tarasum ma bi’a’afiy Jesu ana tur nowar na biyan tit anamaim ra’iy. \v 26 Babin i Greek matuwan, baise ana tufuw an i Fonisia imaim tufuw tafaram Syria wanawanan, i Jesu ifefeyan natun biyanamaim afiy kakafin tanun tatit isan. \p \v 27 Baise Jesu babin isan eo, “Wantoro’ot i boro kek abisa tekokok tanituwih, men ef ema’am boro kek hai bay tanab tanarub haru nahimaim nare hinab hina’aan.” \v 28 Baise babin eo, “Turobe Regah baise kek hai bay te’aa momosarih gem baban tere’er haru te’aau.” \v 29 Imaibo Jesu babin iu, “O abaiya’afotenamaim imih kwen, afiy o natu ihamiyika.” \v 30 Babin matabir in ana bar tit ana kek gem yan inu’in itin afiy ihamiy titaka. \s1 Jesu Orot Tainin Gugurin Naatu Awan Gugin Iyawas \p \v 31 Imaibo Jesu tafaram Taiya ihamiy Sidon wanawananamaim remor in Galilee harew kukuf yan re, naatu rabon Bar Merar Etei Umat Ronron hai me yan tit. \v 32 Nati’imaim sabuw afa orot tainin gugurin, naatu menan sarusarubet i hibai hina Jesu biyan hitit naatu uman biyan tabutubun isan hifefeyan. \p \v 33 Imih Jesu orot bai tit sabuw rou’ay gagamin ihamiyih akisinamo nabinamaim, naatu uman orot tainin wanawanan iuturiy, imaibo kwaitutur naatu orot menan butubun. \v 34 Matan au mar nuw ra’at dogoron tutufin erawous naatu orot isan eo, “\it Efata\it*,” anayabin “\it Kubotawiy\it*!” \v 35 Mar ta’imonamo orot tainin botawiy tur nowar naatu menan yamutufur tur eo gaigiwas. \p \v 36 \x + \xo 7.36 \xt Mak 1.43-45\x*Naatu Jesu sabuw eotanih eo, “Men yait ta ana tur kwana’owen.” Baise i mar etei sisinaf imih mar etei isan hio. \v 37 \x + \xo 7.37 \xt Isa 35.5\x*Sabuw anababatun hai kasiy ra’at hifofofor men kafaita, naatu hio “Sawar etei’imak sinafen gewas! Naatu i karam boro niwa’an tainih gugurih tur hinanowar naatu awah gugih tur hinao!” \c 8 \s1 Jesu Sabuw 4, 000 Ituwih \p \v 1 \x + \xo 8.1 \xt Mak 6.35-44\x*Veya nati wanawananamaim sabuw rou’ay gagamin tabo hiru’ay maiye. Nati ana maramaim sabuw isah men abistan ta ma’am boro hita’aan aurih bay en. Jesu ana bai’ufununayah eafih hina biyan hitit naatu iuwih eo, \v 2 “Ayu sabuw iti ai’itih abiyababan anayabin hina bairi ama’am veya tounu sawar naatu boun boro abistan hina’aan. \v 3 Ayu a murumurubih aniyafarih au bar hinanan, asir boro efamaim bayumih matah nabib anayabin sabuw afa ef yok hina.” \v 4 Naatu bai’ufununayah Jesu hiya’afut hi’u, “Iti i arar yan tama’am, bay boro menamaim tanab sabuw tanituwih?” \p \v 5 Jesu ibatiyih eo, “Bo kwa aur rafiy bai’ab tema’am?” Ana bai’ufununayah hiya’afut hio, “Rafiy fafar etei umat roun rou’ab.” \p \v 6 Jesu sabuw iuwih me yan himarir naatu rafiy fafar etei umat roun rou’ab bow God ana merar yi naatu imseseb ana bai’ufununayah itih hibow sabuw hifaramih. \v 7 Na’atube siy gidigidih matan ta auman bow God ana merar yi naatu ana bai’ufununayah iuwih hibow sabuw hifaramih. \v 8 Sabuw etei’imak hi’aa hai fofonin bai, naatu bay hi’aa ufunamaim momosarih bai’ufununayah hibiwanen sakasak etei umat roun rou’ab awah hikartanen. \v 9 Sabuw etei i 4,000 na’atube hiru’ay, imaibo Jesu sabuw iyafarih hai ubar hin. \v 10 Naatu Jesu ana bai’ufununayah bairi wa tafan hiyen hin tafaram Daramanuta wanawananamaim hitit. \s1 Ofafar Bai’obaiyenayah Jesu hifefeyan Ina’inan Isan \p \v 11 Pharisee afa hina Jesu biyan hitit hibusuruf hibabatiy baikubibiruwin isan, hai kok i ina’inan ta marane tasinaf hita’itin. \v 12 \x + \xo 8.12 \xt Mat 12.39; Luk 11.29\x*Jesu kwairin tom naatu iyafutih eo, “Aisim iti boun ana sabuw ina’inanen itin isan tefefeyan? Anababatun a tur ao’owen, ina’inan ta boro men iti boun ana sabuw isah ana sinaf hina’itinimih!” \v 13 Basit nati’imaim sabuw ihamiyih wa afe’en yen rabon harew kukuf rewan rounane. \s1 Jesu Ana Bai’ufununayah Imatnuwih \p \v 14 Bai’ufununayah nuhih bur rafiy ta baina’e i rafiy fafar ta’imonamo hibai hitit wa hisra’at hirabon. \v 15 \x + \xo 8.15 \xt Luk 12.1\x*Jesu iten ya’ih eo, “Mata toniwa’an kwanakaifi gewas, Pharisee naatu Herod bairi hai faraw ra’ara’at wabin \it yeast\it* isan.” \p \v 16 Naatu bai’ufununayah taiyuwih hima hibabatiyih, “Iti eo anayabin it rafiy ta men tabai tanan isan.” \v 17 \x + \xo 8.17 \xt Mak 6.52\x*Jesu so’ob i abistan isan hima hio, imih ibatiyih, “Aisim rafiy baina’e tanan isan kwama kwao’o? Kwa mata men toiwa’an naatu tur naniyan men kwabaib? Dogor boro’ika tefofokar? \v 18 Mata ema’am baise men kwa’i’itin, tain ema’am baise men kwanonowar? Naatu men kwanotanot, \v 19 \x + \xo 8.19 \xt Mak 6.41-44\x*Ayu rafiy fafar etei umat roun rou’ab abow aimseseb sabuw etei 5,000 abituwih bay rebarebah sakasak bai’ab kwaiwanfoten?” Bai’ufununayah hiya’fut hio, “Sakasak etei 12. \v 20 Bo rafiy etei umat roun rou’ab abow aimseseb sabuw 4,000 abituwih bay rebarebah sakasak bai’ab kwaiwanfoten?” \p \v 21 Ana bai’ufununayah hiya’afut hio, “Sakasak etei umat roun rou’ab.” Jesu iuwih eo, “Kwa i boro’ika kwakakasiy.” \s1 Tafaram Bethsaida Imaim Jesu Orot Matan Fim Iyawas \p \v 22 Hina tafaram Bethsaida hitit imaim sabuw afa orot matan fim hibai hina Jesu biyan hitit butubunin isan hifefeyan. \v 23 Jesu orot matan fim uman bai hairi bar merar hihamiy hitit hin sa’ab, Jesu orot matan kwaitutur uman matanamaim rumum naatu ibatiy, “Sawar afa ku’i’itah?” \v 24 Orot nuw ra’at naatu eo, “U, ayu sabuw ai’itih, baise ai’itih i boun ai’ibe hibat tereremor.” \p \v 25 Jesu iban maiye umanamaim orot matan rumum. Imaibo orot matan kubuna nuw naatu sawar itih gewagewas. \v 26 Jesu orot ana ubar biyafar iu, “Men ina’intabir maiye inan nati bar merar inatitamih.”\f + \fr 8.26 \ft buk afa wanawanah men inan bar merar sabuw hai tur ina’owenamih\f* \s1 Peter, Jesu Isan Eo Rereb \p \v 27 Naatu Jesu ana bai’ufununayah bairi hin bar merar Caesarea Philip i wanawananamaim hitit, efamaim hinan ana bai’ufununayah ibatiyih, “Kwao anowar, sabuw ayu isou i mi’itube te’o kwanonowar?” \p \v 28 \x + \xo 8.28 \xt Mak 6.15\x*Hiya’afut hio, “Sabuw afa te’eo o i John Baptist, afa Elijah, naatu afa i dinab orot ta.” \p \v 29 \x + \xo 8.29 \xt Jn 6.68-69\x*Naatu Jesu ibatiyih, “Bo kwa mi’itube ayu isou kwa’o?” Peter iya’afut eo, “O i Roubininenayan.”\f + \fr 8.29 \ft Keriso Greek fanahimaim naatu Hebrew fanahimaim hairi hai yabin i ta’imon Of nowaten.\f* \v 30 \x + \xo 8.30 \xt Mak 9.9\x*Naatu Jesu eofafarih eo, “Men yait ta ana tur kwana’owen ayu isou.” \s1 Jesu Ana Morob Naatu Ana Bai’akir \p \v 31 Naatu Jesu busuruf ma i’obaibiyih eo, “Orot Natun i boro sawar moumurih wanawanan narun ni’akir. Jew sabuw hai ukwarih, firis ukwarih, ofafar kirumayah boro hinakwahir naatu hinarab namorob, baise veya tounu ufunamaim boro namisir maiye.” \v 32 Tur bebeyan iti na’atube eo hinowar, Peter bai hairi hin sa’ab naatu busuruf Jesu kwarar eofafar. \p \v 33 Baise Jesu tatabir ana bai’ufununayah isah nuw naatu Peter kwarar iu, “Au’uf kwen Satan mowan, o a not i men Godane enan, baise orotone enan.” \p \v 34 \x + \xo 8.34 \xt Mat 10.38-39; Luk 14.27\x*Jesu ana bai’ufununayah sabuw bairi eafih hina biyan hitit naatu iuwih eo, “Yait nakok ayu bai’ufununu’umih taiyuwin nakwahir ana onaf na’abar ayu ni’ufnunu. \v 35 Anayabin orot yait taiyuwin ana yawas ebobotan boro nikasiy, baise orot yait ayu wabu isan naatu tur gewasin isan ana yawas nakwakwahir boro natita’ur. \v 36 Orot tafaram tutufin etei nab nabiyasisir wanawanan i namomorob ana gewasin boro abisa nab? \v 37 Men abisa ta ema’am boro orot nab ana yawas natubun nab maiye. \v 38 \x + \xo 8.38 \xt Mat 10.33\x*Anayabin iti boun i veya kakafin, God bat ufutin naatu tenagogor i erara’at, imih yait ayu isou naatu au tur isan biya na’ohow, Orot Natun boro obo isa biyan na’ohow Tamah ana marakaw wanawanan ana tounamatar kakafiyih bairi hinanan ana veya’amaim.” \c 9 \p \v 1 \x + \xo 9.1 \xt Mak 13.30\x*Jesu sabuw iuwih eo, “Turobe a tur ao’owen kwa afa iti kwama’am boro morobo’e yawas kwanama’am maramaim God ana aiwob fairin boro nanan kwana’itin.” \s1 Jesu Ana Yumat Botabir \p \v 2 \x + \xo 9.2 \xt Act 3.22; 2Pet 1.17-18\x*Veya etei \it six\it* sasawar ufunamaim Peter, James naatu John, Jesu buwih bairi akisihimo hiyen hin oyaw tafantoro’ot hitit. Nati’imaim matah yan hi’itin Jesu ana yumat botabir. \v 3 Naatu ana faifuw hina hikwes anababatun, men karam tafaramamaim orot babin ta na’atube tasouwen hitikwes. \v 4 Nati’imaim Elijah, Moses hairi hirerereb Jesu bairi hibat hio’o bai’ufununayah nah tounu hi’itih. \p \v 5 Peter Jesu isan eo, “Regah aki bairi tanan i gewasin maiyow, aki boro sis tounu ana wowab, ta o isa, ta Moses isan, naatu ta Elijah isan.” \v 6 Nah tounu hai bir ra’at Peter tur erekasiy auman eo kwanekwan. \p \v 7 Naatu sakuk earuw na ana youninamaim tarsumih naatu sakuk wanawanan orot fanan hinowar eo, “Iti i ayu Natu au yabow, tain kwanarub nao kwananowar!” \p \v 8 Naatu matah doda iwa’an hibat hibinuwanuw men yait ta hi’itin, baise Jesu akisinamo bairi hibatabat hi’itin. \p \v 9 Oyawane hire hinan auman abisa hi’itin isan Jesu tur fokarin maiyow eofafarih eo, “Men yait ta ana tur kwana’owen kwanama’am Orot Natun morobone namisiribo.” \v 10 Jesu abistan eo i fanan hibai, baise morobone misir maiye eo anayabin hikasiy taiyuwih hima hibabatiyih. \v 11 \x + \xo 9.11 \xt Mal 3.1\x*Imaibo Jesu hibatiy, “Aisim Ofafar bai’obaiyenayah hio Elijah i boro wan nan?” \p \v 12 \x + \xo 9.12 \xt Psa 22.1-18; Isa 53.3; Mal 4.5-6\x*Jesu iyafutih eo, “Kwanaso’ob Elijah i wan Roubininenayan orot aunan i’iyon na sawar etei yabuna, baise aisimamih Bukamaim hikikirum hio, ‘Orot Natun nanan i boro hinakwahir naatu bai’akir gagamin na’in nab.’ \v 13 \x + \xo 9.13 \xt Mat 11.14\x*Baise a tur ao’owen, Elijah i marasika na naatu sabuw hai kokomaim yawas kakafin maiyow isan hisinaf mi’itube Bukamaim eo na’atube.” \s1 Afiy Kek Tarasum Ma’am Jesu Iyawas \p \v 14 Hire hinan ana bai’ufununayah afa bairi hibita’imon ana veya sabuw hiru’ay hi’a’ar bebera’uh hi’itih. Naatu Ofafar bai’obaiyenayah afa auman hina hibusuruf bairi higam. \v 15 Sabuw hiru’ay Jesu hi’i’itin ana veya hifofofor men kafaita naatu hinunuw hin hibai ana merar hiyi. \p \v 16 Jesu ana bai’ufununayah ibatiyih, “Abistan isan bairi kwagamigam?” \v 17 Orot ta kou’ay wanawanan iya’afut eo, “Bai’obaiyenayan ayu au kek abai ana o isa, anayabin afiy kakafin iwanasum awan bofafaren tur men eo’omih. \v 18 Naatu afiy kakafin kaun eyey ana veya ebai erouw me yan ere awan fusifusin ekubar naatu wan eyob takitak tebiwa’an naatu an uman etei’imak tewowofaf. Ayu a bai’ufununayah afiy kakafin nuninamih auwih, baise men karam hitasinaf.” \p \v 19 Jesu iuwih eo “Kwa iti boun ana sabuw ayu men kwabitutumu, mar boro bai’ab bairi tanama? Ayu boro men manin kwa bairit tanama tanabow? Kek kwabai kwana aitin.” \v 20 Kek hibai hina Jesu biyan hitit, afiy kakafin nuw Jesu i’itin ana veya kek busuruf an uman duduwar rab naatu me yan re rab firur awan fusifusin kubar. \v 21 Jesu kek tamah ibatiy, “Iti kek sawow maninaka bai ma?” Tamah iya’afut eo, “Tasiyar ana mareika sawow bai, \v 22 matan fufur asabuninamih ebai en wairaf wan eyey naatu harew yan ere’er, baise o baiyawasin isan isa nakakaram na’at basit kwiwanbabanu baibais kwiti.” \p \v 23 \x + \xo 9.23 \xt Mat 21.21; Mak 11.23\x*Jesu iya’afut eo, “Karam, o inabitumatum na’at sawar etei o isa boro hamehameh maiyow hinamatar.” \p \v 24 Kek tamah mar ta’imonamo iya’afut eo, “Ayu abitumatum baise kwibaisu au baitumatum tafan kuya’abar era’at.” \v 25 Jesu sabuw i’itih i hina yaten hiyey, imih Jesu afiy kakafin isan tur fokarin maiyow eaf iu, “O afiy tain gugurin awa gugin au’uwi kek biyanamaim kwihamiy kutit naatu men ina’intabir inarun maiye!” \p \v 26 \x + \xo 9.26 \xt Mak 1.26\x*Afiy kakafin iwow itarakouw kek busuruf an uman duduwar rab, naatu afiy kakafin rauwatait bihir kek re imamayay in, naatu sabuw hinot i morob hirouw. \v 27 Baise Jesu na ofere kek uman bai ibais imisiruw misir. \p \v 28 Nati ufunamaim Jesu bar wanawanan run naatu ana bai’ufununayah wa’iwa’iramaim hibatiy, “Aisim aki afiy kakafin men anun titamih?” \p \v 29 Jesu iyafutih eo, “Men abistanamaim boro sawar iti na’atube hinamataramih, baise yoyoban akisinamo.” \s1 Jesu Ana Morob Isan Eo Maiye \p \v 30 \x + \xo 9.30 \xt Jn 7.1\x*Jesu ana bai’ufununayah bairi nati efan hihamiy, i hibusuruf Galilee wanawanan hiremor hin. Jesu men kok sabuw etei hitaso’ob i menamaim hinan. \v 31 \x + \xo 9.31 \xt Mak 8.31; 10.32-34\x*Anayabin i ana bai’ufnunenayah bi’obaibiyih. Naatu ana bai’obaiyenamaim iuwih eo, “Orot Natun boro hinabonawiy gawan umahimaim hinayai naatu hina’asabun namorob, veya tounu ufunamaim boro namisir maiye.” \v 32 \x + \xo 9.32 \xt Luk 9.45\x*Bai’ufnunenayah iti tur bi’obaiyih naniyan men hibai naatu baibatiyin isan hibir. \s1 Yait I Orot Gagamin \p \v 33 Imaibo hina Capernaum hitit, naatu hirun bar wanawanan hima’am Jesu ibatiyih, “Efamaim tanan kwa abisa isan kwagamigam?” \v 34 Baise fanan men hiya’afutimih, anayabin efamaim hinan i taiyuwih higam yait i orot gagamintoro’ot. \v 35 \x + \xo 9.35 \xt Mat 20.25-27; Mak 10.43-44; Luk 22.24-26\x*Jesu mare ana bai’ufnunenayah nah 12 eafih hina biyan hitit naatu iuwih eo, “Yait wan bai’iyonamih, i taiyuwin boro nan uftoro’ot nabat, sabuw etei’imak isah ni’akir nabow.” \p \v 36 Naatu kek bai na nahimaim iu bat, uman kek tuwabunamaim rauwabon naatu eo, \v 37 \x + \xo 9.37 \xt Mat 10.40\x*“O yait ayu wabu’umaim kek gidigidih inabuwih hai merar inayiy, ayu au merar kuyiy, naatu o yait ayu au merar kuyiy, men ayu akisu au merar kuyiy baise yait ayu iyunu anan auman ana merar kuyiy.” \s1 Yait It Isat Nati I It Ata Of \p \v 38 John eo, “Bai’obaiyenayan aki orot ta o wabimaim wagabur kakafih nununih ai’itin naatu a’otan, anayabin i men it ata kou’ay orot ta’amih.” \p \v 39 Jesu iya’afut eo, “Orot men kwana’otanimih! Orot yait ayu wabu’umaim ina’inan nati na’atube esisinaf boro men karam nati bowabow ufunamaim ayu isau tur kakafih na’omih, \v 40 \x + \xo 9.40 \xt Mat 12.30; Luk 11.23\x*anayabin orot babin yait men it isat ibiwosai, nati it nowat. \v 41 \x + \xo 9.41 \xt Mat 10.42\x*Anababatun a tur o’owen, orot babin yait ayu wabu’umaim o harew it kutomatom anayabin o i ayu nowau, i turobe ana baiyan boro nab. \s1 Bowabow Kakafin Ana Routobon \p \v 42 Naatu ayu au bai’ufununayah hai baitumatum kikimin, orot yait nan hai not nabi’afiy, gewasin nati orot i boro sikan aumor hita’utan taiyan hititaiy tare. \v 43 \x + \xo 9.43 \xt Mat 5.30\x*O uma nabonawiy bowabow kakafin inasisinaf na’at, ku’afuw kwisaroun! Uma rounawat ma’ama wanatowanamaim inarur i gewasin, men basit uma rou’abaka itan efan kakafin wairaf wanatowan wan itayen, \v 44 motamot hita’ani naatu wairaf wanatowan in etoto’ab ta’arahi. \v 45 Naatu a nabonawiy bowabow kakafin inasisinaf na’at, ku’afuw kwisaroun! A dubon ma’ama wanatowanamaim inarur i gewasin, men basit a rou’abaka inan efan kakafin, \v 46 motamot hina’aani naatu wairaf wanatowan in etoto’ab na’arahi. \v 47 \x + \xo 9.47 \xt Mat 5.29\x*Naatu mata nabonawiy bowabow kakafin inasisinaf na’at, kukubai kwisaroun! Mata ta’imon God ana aiwobomaim inarur i gewasin, men basit mata rou’abaka hinisrouni efan kakafinamaim inare, \v 48 \x + \xo 9.48 \xt Isa 66.24\x*nati’imaim \q1 ‘motamot yawasih ti’inu’in boro hina’ani \q1 naatu wairaf yayaurin na’arahi.’ \p \v 49 Sabuw etei’imak boro wairafamaim na’arahih narusouwih hinan riyabe hinamatar. \p \v 50 \x + \xo 9.50 \xt Mat 5.13; Luk 14.34\x*Riy i gewasin baise naniyan nabi’en boro men karam hiniwa’an naniyan namatar maiye, imih kwa i riy wanawanamaim nama, saise taituwa bairi boro tufuwamaim kwanama.” \c 10 \s1 Kwahikwahiren \r (Matthew 19.1-9; Luke 16.18) \p \v 1 Jesu nati efan ihamiy harew Jordan rabon rewan rounane Judea wanawananamaim tit. Ibanak maiye sabuw rou’ay gagamin maiyow hiru’ay naatu Jesu ana yawas mar etei esisinaf na’atube ma i’obaibiyih. \p \v 2 Pharisee afa hina Jesu biyan hitit naatu hisinaftobon hitikubibiruw isan hibatiy hi’o, “Ku’o anowar ai ofafar eo i karam orot aawan boro nakwahir?” \p \v 3 Jesu ibatiyih eo, “Moses ana ofafaramaim mi’itube eobaiyuni?” \p \v 4 \x + \xo 10.4 \xt Deu 24.1-4; Mat 5.31\x*Hiya’afut hi’o, “Aki Moses ibasit orot aawan kwahirin isan boro kwahikwahiren ana fef nakirum babin nitin nab auman nan.” \p \v 5 Baise Jesu iya’afutih eo, “Moses iti ofafar kirum, anayabin kwa obai’obaiyen tur nowar isan dogor i fokar kwanekwan. \v 6 \x + \xo 10.6 \xt Gen 1.27; 5.2\x*Baise aneika mar tafaram mamatar ana veya God ‘Orot babin hairi sinafen himatar.’\f + \fr 10.6 \ft Genesis 1.24\f* \v 7 \x + \xo 10.7 \xt Gen 2.24; Eph 5.31-33\x*‘Ana an nati isan orot boro hinah tamah nihamiyih naatu i boro aawan hairi hinita’imon.\f + \fr 10.7 \ft buk afa marasika hikikirum tur iti, hairi baita’imonin i men ema’am\f* \v 8 Naatu rou’ab boro nan biyah ta’imon namatar.’ Imih i boro men biyah rou’ab baise biyah ta’imon. \v 9 Isan imih orot babin hairi God bita’imonih men yait ta natarbounih.” \p \v 10 Imaibo himatabir hin bar hititit ana veya Jesu ana bai’ufununayah hibatiy, “Iti tur anayabin i abisa?” \v 11 \x + \xo 10.11 \xt Mat 5.32\x*Hai tur eowen eo, “Orot yait ta a wan nakwahir nare babin ta nabaib ana moser i takweb.\f + \fr 10.11 \ft tur moser takweb i tura aawan ufun men inan\f* \v 12 Na’atube babin yait aawan nakwahir, nare orot ta nabaib ana moser i takweb.”\f + \fr 10.12 \ft turan aawan hairi hiwa ’an\f* \s1 Jesu Kek Gidigidih Igegewasinih \r (Matthew 19.13-15; Luke 18.15-17) \p \v 13 Sabuw afa kek gidigidih hibow Jesu butubunih isan hinan, ana bai’ufununayah sabuw hikwararih hiotanih. \v 14 Baise Jesu iti i’itin ana veya men iyasisir, naatu ana bai’ufununayah isah eo, “Kek gidigidih kwaihamiyih tena isou men kwanarufutih, anayabin God ana aiwob i kek gidigidih iti na’atube i nowah. \v 15 \x + \xo 10.15 \xt Mat 18.3\x*Anababatun a tur ao’owen, o yait God ana aiwobomaim runamih, inayare ana itinin kek gidigidih inamamatar boro inarun.” \v 16 Imaibo Jesu kek gidigidih buwih uman tafah yara’aten naatu igegewasinih. \s1 Orot Guguw Wairafin \r (Matthew 19.16-19; Luke 18.18-30) \p \v 17 Jesu misir busuruf inan auman, orot ta nunuw na Jesu nanamaim tit sun yowen, ibatiy, “Bai’obaiyenayan gewas, abisa ana sinaf boro yawas wanatowan nowau’umih namatar?” \p \v 18 Jesu iya’afut eo, “Aisimamih ayu gewasu irouw ku’o? God akisinamo i gewasin men yait ta. \v 19 \x + \xo 10.19 \xt Exo 20.12-17; Deu 5.16-20\x*Ofafar o iso’ob. ‘Men asabunuwen isa nama, men turanah a’aawah ufuh inan, men inabain, men inakutabitabir, men inifufuwen, hinat tamat inabosiyasiyarih.’” \p \v 20 Orot eo, “Bai’obaiyenayan, ayu kek kikimu ana veya iti ofafar etei’imak abosiyasiyar.” \p \v 21 Jesu mutufor nuw orot itin naatu isan yabow auman iu, “Sawar ta’imonamo men isinaf. Inan a sawar etei sabuw hinatobon, kabay inab gagaganiy sabuw initih naatu o inan ayu i ni’ufnunu, saise maramaim o boro guguw wairafi inama.” \p \v 22 Orot iti tur nonowar anamaramaim gubamin hurir naatu ereyababan auman in anayabin orot i guguw wairafin. \p \v 23 Imaibo Jesu tatabir ana bai’ufununayah isah eo, “Guguw wairafih God ana aiwob efanamaim run isan i fokar kwanekwan.” \p \v 24 Bai’ufununayah iti tur hinonowar hifofofor men kafaita, baise Jesu ibanak eo maiye, “Ayu natunatu, God ana aiwob run isan ana ef i fokar anababatun. \v 25 Sinak ana sou’umaim camel sorabon isan i hamehamen maiyow boro nasorabon, baise orot guguw wairafih God ana aiwobomaim run isan i fokar kwanekwan.” \p \v 26 Iti tur hinonowar bai’ufununayah hikasiy men kafaita naatu taiyuwih hima hibabatiyih, “Yait boro yawas nab?” \p \v 27 Jesu mutuforomo nuw itih naatu iya’afutih eo, “Sabuw isah iti i fokar, baise God isan i hamehamen maiyow, anayabin sawar etei God boro nasinaf hinamatar.” \p \v 28 Peter Jesu isan eo, “Kwi’itin aki sawar etei aihamiyen naatu o abi’ufnuni.” \p \v 29 Jesu eo, “Anababatun a tur ao’owen, yait ta ana bar, taintuwan, ruburubun, hinah, tamah, natunatun, naatu ana tafaram ihamiyen, na’atube ayu isou naatu tur gewasin isan iti sawar bihamiyen. \v 30 Iti boun ana veya i boro ana bar, taintuwan, ruburubun, hinahinah, natunatun naatu ana me etei i boro hundred ta’ita’imon tafan anayababar anitin, bai’akir kakafin auman, yomaninamaim boro yawas wanatowan nab. \v 31 \x + \xo 10.31 \xt Mat 20.16; Luk 13.30\x*Baise sabuw moumurih maiyow boun wan tibi’iyon boro hini’uf naatu sabuw iyab tibi’uf boro hini’iyon.” \s1 Jesu Mar Baitaunin Ana Morob Isan Eo \r (Matthew 20.17-19; Luke 18.31-34) \p \v 32 \x + \xo 10.32 \xt Mak 8.31; 9.31\x*Jesu ana bai’ufununayah bairi hitit Jerusalem ana ef hibai naatu Jesu ana bai’ufununayah aunah i’iyon, ana bai’ufununayah ufun hinan hinuw hi’i’itin ana veya hai kasiy ra’at, naatu sabuw iyab hibi’ufunun hai bir ra’at. Jesu ana bai’ufununayah 12 buwih nabinamaim hin naatu busuruf hai tur eowen sawar boro mi’itube hinamamatar isan. \v 33 Hai tur eowen eo, “Kwananowar, it i au Jerusalem tayey nati’imaim Orot Natun boro hinabonawiy nan firis hai ukwarih naatu Ofafar bai’obaiyenayah biyah natit. Imaim boro morobomih hinao naatu hinabonawiy nan Eteni Sabuw biyah. \v 34 Imaim hini’i’iyab, hinakwaitututur, hinarab, naatu hina’asabun namorob, baise veya tounu ufunamaim i boro nayawas na misir maiye.” \s1 James Naatu John Hairi Hai Kok \r (Matthew 20.20-28) \p \v 35 Zebedee natunatun rou’ab, James naatu John hairi hina Jesu biyan hitit naatu hifefeyan, “Bai’obaiyenayan aki akokok abisa isan anabifefeyani inasinaf.” \v 36 Jesu ibatiyih, “Bo abistan kwakokok boro isa anasinaf?” \v 37 Hiya’afut hi’o, “O a aiwob ana bonamanamarinamaim inabi’ukwarin ana veya, aki akokok ina’uwi ta uma a’asukwafune namare ta uma a beyawane namare.” \v 38 \x + \xo 10.38 \xt Mak 14.36; Luk 12.50\x*Jesu iyafutih eo, “Kwa men kwaso’ob abistan isan kwabifefeyan? Karam biyababan ana kerowas ana tomatom boro kwanatom? Naatu morob wanawanan anarun ana momorob boro kwanarun?” \p \v 39 \x + \xo 10.39 \xt Act 12.2; Rev 1.9\x*Hiya’afut hi’o, “Aki karam.” Jesu uwih eo, “Biyababan ana harew i karam boro kwanatom naatu morob wanawanan boro kwanarun. \v 40 Baise o ta au asukwafune mare naatu ta au beyawane mare i men karam boro ayu kwa anit. Nati i sabuw iyabowat God isah yayabuna boro nitih.” \v 41 Bai’ufununayah nah \it ten\it* iti tur hinonowar yah so’ar, James, John hairi isah. \v 42 \x + \xo 10.42 \xt Luk 22.25-26\x*Basit Jesu etei’imak eafayuwih hina biyan hitit naatu uwih eo, “Eteni Sabuw wanawanahimaim orot hirurubin akisinamo ana fair ema’am boro sabuw nakaifih, naatu i akisinamo ana fairamaim boro nabonawiyih. \v 43 \x + \xo 10.43 \xt Mat 23.11; Mak 9.35\x*Baise kwa wanawananamaim iti na’atube i men ema’ama, o yait kukokok iti kou’ay wanawanan orot gagam mataramih, o i boro turanah isah ini’akir inabow. \v 44 naatu o yait kukokok iti kou’ay wanawanan wan bai’iyonamih, o i boro bai’akirayan inamatar. \v 45 Anayabin Orot Natun i men sabuw isan bowamih na; baise sabuw isah nabow ana yawas isah ni’inuw, saise sabuw moumurih natubunih.” \s1 Oro Bartimias Matan Fim Jesu Iyawas \r (Matthew 20.29-34; Luke 18.35-43) \p \v 46 Hina tafaram Jericho hitit, naatu Jesu ana bai’ufununayah bairi nati efan baihamiyinamih sabuw rou’ay gagamin maiyow hiru’ay, naatu orot matan fim fefeyanayan wabin Bartimais, Timias natun ef sisibinamaim ma’am. \v 47 Jesu Nasaret mowan na inan hi’o nowar. Basit eaf, “Jesu David uwan kwiwanbabanu!” \p \v 48 Sabuw moumurin maiyow orot matan fim hi’u awan fotamih. Baise men karam fanan aumetawat iwow eaf, “David uwan kwiwanbabanu!” \p \v 49 Jesu an kutan naatu eo, “Kwa’af kwa’u ena.” Basit orot matan fim isan hi’af, “Yate inbainub! Kumisir, isa eafa’af.” \v 50 Orot duku iwa’an misir ana faifuw tafan bosair yare remor na Jesu biyan tit. \p \v 51 Jesu ibatiy, “Abistan kukokok o isa ana sinaf?” Matan fim iya’afut eo, “Bai’obaibiyenayan ayu akokok matu nigewasin ananuw maiye.” \p \v 52 \x + \xo 10.52 \xt Mak 5.34\x*Jesu iu eo, “Kwen o abaitumatumamaim iyawasi.” Mar ta’imon matan igewasin nuw naatu busuruf Jesu efamaim inan i’ufunun hairi hin. \c 11 \s1 Wow Atubob Auman Run Jerusalemamaim \p \v 1 Hina Jerusalem ana aiyom hibai, bar merar Bethage naatu Bethany sisibin oyaw \it Olive\it* imaim Jesu ana bai’ufununayah rou’ab aunan iyafarih, \v 2 naatu eobaimanih eo, “Kwan bar merar nati namaim \it donkey\it* orot boubun biyan numin imaim hi’utan ebatabat boro kwanatita’ur, kwanarufam kwanab kwanan. \v 3 Naatu yait ta nati’imaim nibatiyi. ’Aisim iti na’atube kwasisinaf?’ Ana tur kwana’owen Regah ekokok naatu boro’omo niyafar nan maiye.” \p \v 4 Basit bai’ufununayah orot rou’ab hairi hin bar ef awan imaim bobaituw wabin \it donkey\it* etawan awan hi’utan batabat hi’itin hirun murab hirurufam, \v 5 basit sabuw afa nati’imaim hibatabat hibatiyih, “Abistan kwasisinaf? Aisim bobaituw kwarurufam?” \v 6 Jesu iu’uwih na’atube sabuw hai tur hi’owen naatu sabuw bai’ufununayah hihamiyih hibai hin, \v 7 Bobaituw hibai hin Jesu biyan hitit, hai faifuw tafah hibosaisiren bobaituw tafan hiyabar naatu Jesu yen mara’at. \v 8 Naatu sabuw moumurih maiyow hai faifuw tafah hibosairen ef yan hiyabaren naatu afa ai rourih hi’afuw ef yan hituyabayabar. \v 9 \x + \xo 11.9 \xt Psa 118.25-26\x*Sabuw wan hibi’iyon naatu ufununane hibi’ufunun fanah sib hiwow hio, \q1 “Orokaiwa!’\f + \fr 11.9 \ft Hebrew fanahimaim Yawas naniyan ta i bora’ara’aten, hanef 10 imaim ema’am.\f* \q1 “God nigegewasini Regah wabinamaim kunan.” \q1 \v 10 “Ata agir David ana aiwob enan isan taniyasisir.” \q1 “God auyomtoro’ot ana merar tanay, Orokaiwa!” \p \v 11 Jesu na Jerusalem run naatu in Tafaror Baremaim tit bat remor sawar etei itah, baise nati i veya re’er imih ana bai’ufununayah nah 12 bairi hitit hin Bethany. \s1 Jesu Ai Fafou Eo Raraf \p \v 12 Mar to Bethany ine himatabir maiye au Jerusalem hinan Jesu aamorob. \v 13 \x + \xo 11.13 \xt Luk 13.6\x*Ef yokaika nuw ai fafou raurin sabibin itin, naatu na iyubin ro’on ta tama’am na’at bain anin isan. Baise na ai biyan titit raurinawat batabat itin, yabin nati i men ai ana baiw ana veya. \v 14 Naatu Jesu ai isan eo, “O boro men yait ta ro’o nab na’aan!” Iti na’at eo’o ana bai’ufununayah i hinowar. \s1 Jesu Tafaror Bar Wanawanan Run \p \v 15 Hin Jerusalem hitit naatu Jesu in Tafaror Bar run sabuw imaim hima hitotobon rouw nunih hitit, kabay bosemorayah hai gem bow eabatabiren hisuwa naatu ura ma’ama afe’en hima mamu hitotobon bow isrowen ufun hitit. \v 16 Naatu Jesu men ibasit sabuw boro sawar hita’abar Tafaror Bar ana efanamaim hitatit hitan. \v 17 \x + \xo 11.17 \xt Isa 56.7; Jer 7.11\x*Naatu Jesu ma sabuw bi’obaiyih eo, “Buk Atamaninamaim hikikirum God iti na’atube eo, \q1 ‘Ayu au Tafaror Bar \q1 i yoyoban ana efan sabuw \q1 tutufin etei isah.’ \m Baise kwa kwabotabir bainowan hai wawa’ir ana ‘watu matar’!” \p \v 18 \x + \xo 11.18 \xt Mak 14.1\x*Firis gagamih naatu Ofafar bai’obaiyenayah iti tur hinonowar yah so’ar Jesu bai asabunin isan ana ef hinuwet, baise hibir anayabin sabuw moumurih maiyow ana bai’obaiyen isan hibifofofor. \p \v 19 Veya re birabirab Jesu ana bai’ufununayah bairi Jerusalem hihamiy\f + \fr 11.19 \ft buk marasika hikikirum i akisin tit\f* hitit hin. \s1 Ai Fafou \p \v 20 Mar auman Jesu ana bai’ufununayah bairi efamaim hiremor hinan, ai fafou wairoronika fenem batabat hi’itin. \v 21 Naatu Peter nuhin taseb Jesu isan eo, “Bai’obaiyenayan ai fafou kwi’itin, irarafiban fenem ebatabat!” \p \v 22 Jesu iya’afut eo, “A baitumatum God isan nama’am na’at. \v 23 \x + \xo 11.23 \xt Mat 17.20\x*Anababatun a tur ao’owen o yait oyaw iti isan inao, Ku’uy ra’ah kwen riy yan kure kubat, naatu dogoromaim men erekasiy,\f + \fr 11.23 \ft men erebainotanot auman\f* auman ina’omih. Baise initumatum abistan God isan kubifefeyan boro nasinaf namatar. \v 24 \x + \xo 11.24 \xt Mat 7.7\x*Isan imih iti isan a tur ao’owen God isan inayoyoyoban sawar ta baitimih, initumatum abisa isan kubifefeyan boro nit. \v 25 \x + \xo 11.25 \xt Mat 6.14-15\x*Naatu inabat inayoyoban ana veya, sabuw afa hai kakafih isa nama’am na’at inanotawiyen, saise Tamat maramaim ema’am boro obo a kakafih nanotawiyen. \v 26 O sabuw hai kakafih men inanotanotawiyen na’at, Tamat maramaim ema’am obo a kakafih boro men nanotawiyen a yoyoban nanowar.” \s1 Jesu ana Fair Isan Ana Baibat \p \v 27 Jesu ana bai’ufununayah bairi himatabir maiye hina Jerusalem hitit. Jesu Tafaror Bar awanamaim bat reremor basit Firis ukwarin naatu Ofafar bai’obaiyenayah, regaregah ai’in hina Jesu biyan hitit, \v 28 hibatiy, “O fair menane ibai iti sawar kusisinaf? Naatu fair yait it iti sawar sinaf isan?” \p \v 29 Jesu iyafutih eo, “Ayu au baibat ta’imon ana bibatiyi kwaniyafutu boro ayu’ubo anao kwananowar. Ayu au fair menane abai iti sawar asisinaf, \v 30 kwao anowar, John ana fair menane bai bapataito isan, Godane bai ai orot biyanane bai?” \p \v 31 Hibusuruf taiyuwih hibabatiyih hio, “Boro mi’itube tanao, Godane tanao i boro nao bo aisim John men kwabitumitum? \v 32 Naatu it tanao orotone.” Baise sabuw isah hibir yabin sabuw etei hibitumatum John i dinab orot ta. \p \v 33 Imih Jesu isan hio, “Aki men aso’ob.” Basit Jesu iyafutih eo, “Ayu auman boro men anao kwananowar ayu au fair menane abai iti sawar asisinaf.” \c 12 \s1 Masaw Kaifenayah Hai Oroubon \p \v 1 \x + \xo 12.1 \xt Isa 5.1-2\x*Imaibo Jesu oroubonamaim sabuw i’obaiyih eo, “Orot ana masaw bo ai ro’on tanum fur ear ituwafut, naatu \it wine\it* bunubunuw ana hub bai, kaifenayan ana bar wowab sawar naatu sabuw afa tubunih hima masaw hikaif, masaw matuwan bainanawanamih in. \v 2 \it Grape\it* iyamur bairuhin ana veya, ana akir orot iyafar na masaw kaifenayah biyah tit ibo aunowan bairuhin isan. \v 3 Baise masaw kaifenayah akir orot hibai hirab uman en hiyafar matabir in. \v 4 Naatu masaw matuwan ibanak akir orot ta iyafar maiye na. Masaw kaifenayah akir orot hibai ukwarin hitut hi’a’afiy erebiya’ohow matabir. \v 5 Masaw matuwan akir orot tabo iyafar maiye nan hibai hirab morob, naatu akir wairafih moumurih maiyow biyafarih afa hibow hirouw afa hibow hi’asbunubunuw himorob. \p \v 6 “Orot ta’imonamo ihamiy ma’am i masaw matuwan natun ana yabow akisinamo, uftoro’ot iyafar not eo, ‘Natu boro hinakakafiy.’ \p \v 7 “Baise masaw kaifenayah orot natun nan hi’itin taiyuwih hio, ‘Masaw matuwan natunaban iti, kwana ta’asabun, saise sawar tanab it ninowat.’ \v 8 \x + \xo 12.8 \xt Hib 13.12\x*Imih himisir kek hibai hirab morob naatu biyan hibai hisaroun masaw ufunane ra’iy. \p \v 9 “Masaw matuwan iti tur nanonowar boro mi’itube nasinaf? Orot boro nan masaw kaifenayah nabow narouw hinamorob naatu masaw boro nab sabuw afa nitih hinama hinakaif. \v 10 \x + \xo 12.10 \xt Psa 118.22-23\x*Buk iti na’atube hikikirum kwaiyab kwa’itin, \q1 ‘Kabay nati bar wowabayah hi’itin kakafin hirouw hikwakwahir, \q1 i botabir taf etei hai wabat matar.\f + \fr 12.10 \ft bar ana bubu matar\f* \q1 \v 11 Iti i Regah sinaf matar \q1 ana itinin gewagewasin maiyow!’” \p \v 12 Basit Jew ukwarih hikok Jesu hitab hitarab, anayabin iti oroubon eo’o ana naniyan hibaib i isah eo, baise rou’ay gagamin isan hibir, imih Jesu hihamiy in. \s1 Kabay Ana Baibat \p \v 13 \x + \xo 12.13 \xt Luk 11.53-54\x*Pharisee afa naatu Herod ana kou’ay sabuw afa auman hiyafarih hin Jesu biyan hitit baibatemaim baikubibiruwin isan. \v 14 Hina biyan hitit naatu hio, “Bai’obaiyenayan aki aso’ob o abisa kuo’o i turobe, sabuw abisa tisisinaf isan men kunotanot, naatu sabuw hai not o men kui’itin, baise turobe God ana kok abisa sabuw kubi’obaiyih. Kuo anowar Caesar isan kabay ana bibaiyan boro ata ofafar ana astu’ub ai en? \v 15 Imih kabay anayai ai en?” Baise Jesu hai baifuwen itin naatu eo, “Aisim ayu kwabikubibiruwu? Kabay kwabai kwana kwai’obaiyu aitin.” \v 16 Kabay hibai hina hitin naatu ibatiyih, “Yait ana yumat naatu wabin?” \p Hiya’afut hio “Caesar.” \p \v 17 \x + \xo 12.17 \xt Rom 13.7\x*Imaibo Jesu iuwih eo, “Abisa Caesar nowan Caesar kwanitin, abisa God nowan God kwanitin.” \p Naatu sabuw hifofofor men kafaita. \s1 Morobone Misir Maiye Ana Baibat \p \v 18 \x + \xo 12.18 \xt Act 23.8\x*Imaibo Sadducee morobone misir maiye isan men tibitumatum hina Jesu biyan hitit hibatiy. \v 19 \x + \xo 12.19 \xt Deu 25.5\x*“Bai’obaiyenayan Moses aki isai ofafar iti kirum, ‘Orot natabin natun en namomorob na’at, kwafur i boro orot ta ni’aawan saise kek hinatufuw tuwah momorob efanin.’ \v 20 Imih marasika orot ain uf nah etei \it seven\it* hima’am, basit orot ain tabin natun en morob. \v 21 Naatu orot ufunamaim tuwah ana kwafur i’aawan, ibo na’atube kek en morob. Ef ta’imon matar orot founamaim, \v 22 naatu etei’imak nah \it seven\it* babin hi’aawan aurih kek en himumurub, uftoro’ot babin morob. \v 23 Morobone hina mimisir ana veya babin i boro orot menatan ni’aawan? Anayabin nah \it seven\it* etei babin ta’imon hi’aawan.” \p \v 24 Jesu iyafutih eo, “Kwa i anot hikwaris! Anayabin kwa Buk Atamanin hikikirum men kwaiyab naatu God ana fair auman men kwaso’ob? \v 25 Morobone misir maiye ufunamaim tabin men ema’am, sabuw etei boro mar ana tounamatar na’atube hinama. \v 26 \x + \xo 12.26 \xt Exo 3.2, 6\x*Naatu morobone misir maiye isan Moses ana buk kutor wairaf ea’arah isan nati’imaim kikirum kwaiyab kwa’itin? God iti na’atube eo, ‘Ayu i Abraham ana God, Isaac ana God naatu Jacob ana God.’ \v 27 I men murubih hai Godamih, baise yawasih hai God, kwa i anababatun ef kwasa’ir!” \s1 Ofafar Gagamin \p \v 28 \x + \xo 12.28 \xt Luk 10.25‑28\x*Ofafar bai’ubaiyenayan ta nati’imaim ma tur nonowar Jesu tur gewasin Sadducee biya’afut itin, na Jesu ibatiy. “Ofafar tur etei wanawanahimaim tur menatan i gagamin?” \p \v 29 \x + \xo 12.29 \xt Deu 6.4-5\x*Jesu iya’afut eo, “Ofafar tur gagamin i iti, kwananowar Israel sabuw, Regah ata God akisinamo ata Regah. \v 30 Regah a God isan iniyabow, dogor tutufin etei, ayub tutufin etei, a not tutufin etei naatu a fair tutufin etei. \v 31 \x + \xo 12.31 \xt Lev 19.18\x*Naatu ofafar gagamin bairou’abin i iti, ‘taituwa isah iniyabow o taiyuw isa kubiyabow na’atube.’ Ofafar iti rou’ab i gagamih ofafar etei hinatabirih.” \p \v 32 Orot eo, “Abisa kuo i turobe bai’obaiyenayan, Regah akisinamo i God men god afa. \v 33 \x + \xo 12.33 \xt 1Sa 15.22; Hos 6.6\x*Imih dogor tutufin etei, a not tutufin etei naatu a fair tutufin etei a God isan iniyabow naatu taituwa isah inabiyabow o isa kubiyabow na’atube, iti ofafar rou’ab i gagamih men for kwarouw sibor kwa’a’afusar na’atube naatu men sibor afa God isan kwaya’ay na’atube’emih.” \p \v 34 Jesu orot ana baiya’afot i’itin i so’ob, iti orot i not wairafin, imih eo, “God ana aiwobomaim o men yokaika kuma’am.” Nati ufunamaim men yait ta Jesu isan baibat afa bow na ibaitiyimih. \s1 Roubinenayan Orot I Yait \p \v 35 Jesu Tafaror Baremaim ma bi’obaibiyih basit ibatiyih, “Aisim Ofafar bai’obaiyenayah Keriso isan i David ana agirane na hirouw teo’o? \v 36 \x + \xo 12.36 \xt Psa 110.1\x*David Anun Kakafiyin biwan ana veya iti na’atube eorereb, \q1 ‘God au Regah isan eo, \q2 Umau asukwafune kumare inama’am \q2 a kamabiy sabuw ana bow \q2 abatabat babanamaim anaya.’ \m \v 37 David taiyuwin Keriso isan i ana ‘Regah’ rouw eo, naatu mi’itube boro Keriso David ana agirane nan?” \p Sabuw rou’ay gagamin maiyow hiru’ay Jesu eo’o ereyasisir hima hinowar. \s1 Mata Toniwa’an Ofafar Bai’obaiyenayah Isah \p \v 38 Jesu ma bi’obaibiyih eo, “Mata toniwa’an Ofafar bai’obaiyenayah isah, i hai kok faifuw manimanih hina’osen hinaremor naatu ahar efanamaim sabuw merarayow hinitih, \v 39 Kou’ay Baremaim urama’ama yayasairen i tebowabow naatu hiyuw ana veya efan gewasih tebowabow. \v 40 Kwafukwafur baibin tifufuwih hai sawar tebowabow naatu hai itinin baigewasin isan yoyoban manimanih teyoyoyoban, imih hai baimakiy kakafin anababatun boro hinab!” \s1 Kwafur Babin Ana Siwar \p \v 41 Jesu Tafaror Bar ana kabay teya’ay sisibinamaim mare ma sabuw itih hai siwar hiya’ay. Sabuw totobuyoy wairafih kabay gagaminaka hiya. \v 42 Baise kwafur babin yababan wairafin na ana kabay gidigidih rou’ab tew wanawanan iwan ana fofonin one toea na’atube. \v 43 \x + \xo 12.43 \xt 2Cor 8.12\x*Jesu ana bai’ufununayah eaf ayuwih hina hai tur eowen eo, “Anababatun a tur ao’owen, iti kwafur babin ana siwar tew biwan i gagamin na’in sabuw etei hiya’iy natabirih. \v 44 Afa hiya’aya i aurih karam turin hiyai turin hibotan, baise kwafur babin yababan wairafin abisa biyan ma’am etei’imak bai na yai.” \c 13 \s1 Jesu Tafaror Bar Gurusin Ana Tur Eo \p \v 1 Jesu Tafaror Bar bihamiy ana veya, ana bai’ufununayah orot ta eo, “Bai’obaiyenayan kwi’itin! Kabay gewagewasin maiyow naatu bar hiwowowab ana’itin gewasin maiyow.” \p \v 2 \x + \xo 13.2 \xt Luk 19.44\x*Jesu iya’afut eo, “Iti bar gagamin kwi’i’itin boro men kafa’imo kabay ta ana efanamaim kwana’itinimih, etei boro nihururuw nara’iy nasawar.” \s1 Yare Naatu Bai’akir \p \v 3 Jesu yen in Olive Oyaw tafan Tafaror Bar batabat rounane imaim mare ma’am basit Peter, James, John naatu Andrew wa’iwa’iramaim hina biyan hitit, \v 4 hibatiy, “Kuo anowar mar boro biy iti sawar hinamatar? Naatu ina’inanen boro abisa ni’obaiyi ana so’ob veya ina ebiyubin.” \p \v 5 Imaibo Jesu hai tur eowen eo, “Mata toniwa’an men yait ta nan nikubibiruwimih. \v 6 Sabuw moumurih na’in boro ayu wabu’umaim hinao, ‘Ayu’uban iti!’ Naatu moumurih maiyow boro hinanawiyih hai ef hinasair. \v 7 Baiyow nidun iti yubinamaim o ef yokamaim kwananonowar men kwanabir, sawar iti na’atube boro hinamatar, baise men kwananot mar yomanin i natit. \v 8 Tafaram ta boro namisir tafaram ta hairi hiniyow, aiwob ta boro aiwob ta hairi hiniyow. Nati’imaim iriyoy tafaram etei boro nab, naatu baimar kakafin boro namatar. Iti sawar hinamamatar i babin taubumih kek ebobotukwar na’atube. \v 9 \x + \xo 13.9 \xt Mat 10.17-20\x*Kwa i kwanakaifi gewas mata toniwa’an, kwa boro hinafatumi naatu hinabuwi kwanan baibabatiyi isan, Kou’ay Baremaim boro hinaborabirabi, bonawiyenayah hai ukwarih naatu aiwob nahimaim kwanabat ayu wabu’umaim tur Gewasin hai tur kwana’owen. \v 10 Baise wan tur gewasin tafaram wanawanan sabuw etei isah kwanabinan. \v 11 \x + \xo 13.11 \xt Luk 12.11-12\x*Naatu hinafatumi baibabatiy isan kwananan men tur isan kwaniyababan kwanabirumih, tur o ana veya abisa a notamaim etitit i kwanao, anayabin men kwa kwao’omih, baise Anun Kakafiyin. \p \v 12 \x + \xo 13.12 \xt Mat 10.21\x*“Oro’orot boro taiyuwih taituwah babah hinao hinamorob, regaregah boro natunatuh babah hinao hinamorob, kek boro hinitafasar hinah tamah babah hinao hinamorob. \v 13 \x + \xo 13.13 \xt Mat 10.22; Jn 15.21\x*Sabuw etei boro hinifa’ifa’i anayabin ayu isou, baise orot yait nabatabatkikin yomaninamaim boro yawas nab. \s1 Ororsa’iren Bir Kakafin \p \v 14 \x + \xo 13.14 \xt Dan 9.27; 11.31; 12.11\x*“Gurugurusen ana sawar itinin birubir kakafin marasika nati’imaim men batabat boro nabatabat kwana’i’itin ana veya, sabuw iyab Judea tema’am boro hinabihir hin oyawamaim hinatit, o yait kubiyab iti tur anayabin i naso’ob. \v 15 \x + \xo 13.15 \xt Luk 17.31\x*Orot yait ana bar afe’en ema’am men narubir o nare ana bar wanawanan narun ana sawar nabow. \v 16 Orot yait ma masaw ebob men namatabir bar ana faifuw nabaimih, \v 17 \x + \xo 13.17 \xt Luk 23.29\x*Nati ana veya’amaim baibin iyab yah auman naatu kek tibitotomanen boro yababan gagamin maiyow hinab! \v 18 Kwanayoyoban saise iti sawar men yakukur ana veya namatar. \v 19 \x + \xo 13.19 \xt Dan 12.1; Rev 7.14\x*Anayabin iti bai’akir kakafin boun emamatar i aneika God tafaram bimatar iti na’atube men matar naatu boro men namatar maiye. \v 20 Baise Regah nati veya men tayayakabum na’at, sabuw boro men yawas hitab, baise i ana sabuw rurubiniyih isah iti veya yakabum. \v 21 Naatu nati ana veya orot yait isa nao, ‘Kwanuw Keriso enan kwa’itin’, o iban ‘Iti ema’am!’ Men kwanitumitum. \v 22 \x + \xo 13.22 \xt Rev 13.13\x*Anayabin Keriso na’atube naatu dinab orot na’atube boro hinatit ina’inan ta ta, naatu baifofofor fairih hinasinaf sabuw hinabonawiyih hai ef hinasair, naatu hai ef nama’am na’at God ana roubinen sabuw auman boro hai ef hinawasa’ir. \v 23 Sawar iti etei isah ao kwanonowarabo namatar, imih kwanakaifi gewas! \s1 Orot Natu Nanan Veya \r (Matthew 24.29-31; Luke 21.25-28) \p \v 24 \x + \xo 13.24 \xt Isa 13.10; Jol 2.10, 31; 3.15; Rev 6.12-13\x*Baise nati bai’akir hinamamatar ana veya, \q2 ‘I nanamaim veya boro matan nagugum, \q2 naatu sumar boro men nakaw, \q1 \v 25 daman auyomane boro hinihururuw hinare, \q2 naatu mar ana sawar etei boro niyuwiyuw, \q2 fair ta ta maramaim boro hai efan hinasairen.’ \p \v 26 \x + \xo 13.26 \xt Rev 1.7\x*“Nati ana veya’amaim Orot Natun boro kasakasaw wanawananamaim nanan kwana’itin ana fair bonamanamarin auman. \v 27 \x + \xo 13.27 \xt Mat 13.41\x*I boro ana tounamatar niyafarih hinatit tafaram tutufin wanawanan ana huhun etei kwafe’en imaim hinarun hinatit God ana roubiniyen sabuw hinabow hinan yomanin hinatit. \s1 Ai Fofou \p \v 28 “Ai fofou rourinamaim ebi’obaiyi kwana’itin, ai famefamenamaim rourin narusasar kwana’i’itin kwa boro kwanao ai abeb ana veya tit, \v 29 ef i nati ta’imon sawar iti hinamatar kwana’i’itin, kwa i kwanaso’ob veya i nakabom, iyubin etawan awan ebatabat. \v 30 Anababatun a tur ao’owen, sabuw iti tema’am boro hinama’am sawar namatar hina’itinibo hinamorob.\f + \fr 13.30 \ft sabuw iyab iti boun kwatufuw kwama’ama\f* \v 31 Mar tafaram boro nasawar, baise ayu au tur boro men nasawar.” \s1 Veya, Fur Naatu Sumar Men Yait So’ob \p \v 32 “Men yait ta veya o fur so’obamih, tounamatar no maramaim na’atube i Natun, baise Tamah akisinamo so’ob. \v 33 Mata toniwa’an\f + \fr 13.33 \ft mata toniwa’an kwana yoyoban\f* kwanabat yewayew, anayabin veya men kwaso’ob mar biy boro namatar. \v 34 Ana itinin i nanawan orot na’atube, orot bainanawanamih ana’akir wairafih boro ta’ita’imon bowabow nitih. Naatu orot etawan kaifin isan ya’iyai boro nau, matan toniwa’an etawan nakaif nama. \p \v 35 \x + \xo 13.35 \xt Luk 12.38\x*Imih mata toniwa’an, anayabin kwa men kwaso’ob orot bar matuwan i boro biy namatabir, rabirab nan, o fai inusabobor, kwasiy hinao ana veya, o yasi’uw, \v 36 naniyan meyemeye natitit na’at men kwana’inu’in natitamih. \v 37 Abisa au’uwi, i sabuw etei isah ao’o, ‘Mata toniwa’an!’” \c 14 \s1 Jesu Tafanamaim Raiy Hisuwai \r (Matthew 26.14-16; Luke 22.3-6) \p \v 1 Tar Nowaten naatu Faraw Wanawanan \it Yeast\it* En ana hiyuw i veya rou’ab nahimaim bat. Naatu firis ukwarih, Ofafar bai’obaiyenayah i wa’iwa’iramaim ef hinuwet mi’itube Jesu hitab hita’asabun isan. \v 2 Naatu hio, “Men hiyuw tanabowabow wanawanan tanasinafumih, anayabin rakit boro tanaku’ub.” \p \v 3 \x + \xo 14.3 \xt Luk 7.37-38\x*Jesu in Bethany orot Simon biyan kokom ani’anin ana bar wanawanan run, ma bay eaau basit babin ta kibub kabayamaim hikwak raiy yamurin gewasin hisuwai batabat bai narun, iti raiy i ana baiyan gagamin, kibub sikan ana gigiwaiyomaim takakir Jesu aribun yan isuwai re. \p \v 4 Sabuw afa nati’imaim hima’am hi’i’itin yah so’ar naatu taiyuwih hima higam hio, “Aisim iti raiy yamurin gewasin asir ebisuwai kwanikwaniy? \v 5 Iti raiy i 300 \it denari\it*\f + \fr 14.5 \ft Kwamur ta’imon baiyan ana fofonin.\f* tafanamaim auman boro hitatubun naatu kabay sabuw bai’akirayah hitibaisih!” Naatu babin hi’i’iyab higam hiu kwanikwaniy. \p \v 6 Baise Jesu eo, “Babin kwaihamiy! Aisim kwaowa’awa’an? Sawar gewasin maiyow ayu isou sinaf. \v 7 \x + \xo 14.7 \xt Deu 15.11\x*Kwa boro mar etei bai’akirayah bairi kwanama, veya afa baibaisih isan kwanakokok boro kwanibaisih. Baise ayu boro men mar etei bairit tanama’amih. \v 8 \x + \xo 14.8 \xt Jn 19.40\x*Babin abistan sisinaf i karam ayu isou sinaf, raiy yamurin gewasin biyau imaim isuwai re’er i ayu yanowahu biyau eyayabunai ufibo hinayai. \v 9 Anababatun a tur ao’owen, iti Tur Gewasin tafaram tutufin wanawanan hinao hinabibinan, iti babin abisa sisinaf sabuw boro isan hinao naatu hinanuh.” \p \v 10 Imaibo Judas Iscariot Jesu ana bai’ufununayan orot ta nah 12 wanawanahimaim tit in firis ukwarih biyah tit saise ef tanuwet Jesu umahimaim tayai hitarab tamorob. \v 11 Naatu abistanawat eo hinonowar hiyasisir men kafaita, naatu kabay baitinin isan hi’omatan. Judas misir ef ana gewasin nuwet imaim Jesu tab titih hita’asabun isan. \s1 Jesu Ana Bai’ufununayah Bairi Tar Nowaten Ana Hiyuw Hi’aa \r (Matthew 26.17-25; Luke 22.7-14; John 13.21-30) \p \v 12 \x + \xo 14.12 \xt Exo 12.6\x*Faraw Wanawanan \it Yeast\it* En ana hiyuw aa ana veya wantoro’ot ebubusuruf, nati’imaim Tar Nowaten ana hiyuw aa isan bobaituw \it sheep\it* natunatuh wabih \it lamb\it* imaim terouw tisisibor. Imih Jesu ana bai’ufununayah hibatiy, “O kukokok boro menamaim Tar Nowaten ana hiyuw ana bogaigiwas o isa?” \p \v 13 Basit Jesu ana bai’ufununayah orot rou’ab eobaimanih eo, “Kwanan bar oto’otowen kwanatitit nati’imaim orot ta boro noukwatamaim harew nahun na’abar nan bairi kwanitar, \v 14 naatu kwani’ufunun bairi kwanan, bar menatan erur imaim kwanarun. Nati’imaim bar matuwan kwanau, ‘Bai’obaiyenayan ebibat bar awan menatan ayu au bai’ufnunayah bairi Tar Nowaten ana hiyuw anaa?’ \v 15 Naatu bar tafantoro’ot awan ta gewasin hiyabun inu’in nabi’obaiyi imaim kwanabogaigiwas.” \p \v 16 Bai’ufnunayah hitit hin bar oto’otowen hitit naatu Jesu iu’uwih na’atube sawar etei’imak hitita’uren, naatu Tar Nowaten ana hiyuw hibogaigiwas. \p \v 17 Veya re birabirab Jesu ana bai’ufununayah 12 bairi hina \v 18 \x + \xo 14.18 \xt Psa 41.9\x*hima bay hi’aa wanawanan Jesu misir eo, “Anababatun a tur ao’owen kwa wanawananamaim orot ta boro babau nao anamorob, nati orot i ayu airi efan ta’imon ama a’au.” \p \v 19 Bai’ufununayah gubamih hurir himisir ta’ita’imon Jesu hibabatiyih, “O kunotanot ayu ai en?” \p \v 20 Jesu iyafutih eo, “Kwa na 12 wanawanamaim yait ana rafiy nab ayu airi tew yan anabubutu’ub orotoban nati. \v 21 Orot Natun i boro namorob Bukamaim hikikirum na’atube, baise yait Orot Natun baban eo emomorob i boro bai’akir kakafin maiyow nab, gewasin nati orot iti tafaramaim men tatufuw.” \s1 Regah Ana Bay Aafufun \r (Matthew 26.26-30; Luke 22.14-20; 1 Cor. 11.23-25) \p \v 22 Bay hi’aa wanawanan Jesu rafiy bai merar yi yoyoban sawar imasib, ana bai’ufununayah itih eo, “Kwabai kwa’aan, iti i ayu biyou.” \v 23 Naatu kerowas bai God ana merar yi sawar, ana bai’ufununayah itih etei’imak hitom. \v 24 \x + \xo 14.24 \xt Exo 24.8; Jer 31.31-34; Zec 9.11; 1Cor 10.16; Hib 9.20\x*Naatu iuwih eo “Iti i ayu au rara au Obaibasit Boubun kwa etei isa abisuwai. \v 25 Anababatun a tur ao’owen, Ayu iti \it wine\it* boro men anatom maiye, anama’am \it wine\it* boubun Tamai ana aiwobomaimibo anatom.” \p \v 26 Naatu ew hitabor sawar himisir hitit hin Olive oyawemaim hitit. \s1 Jesu, Peter Nayayaub Isan Eorereb \r (Matthew 26.31-35; Luke 22.31-34; John 13.36-38) \p \v 27 \x + \xo 14.27 \xt Zec 13.7\x*Jesu ana bai’ufununayah hai tur eowen eo, “Kwa etei’imak boro kwanabihir ayu kwanihamiyu, anayabin Bukamaim iti na’atube hikirum.” \q1 ‘Ayu boro bobaituw kaifenayan anarab, \q2 naatu bobaituw etei boro na’abaragiy nanabin hinabihir.’\f + \fr 14.27 \ft God boro bobaituw kaifenayan narab.\f* \m \v 28 \x + \xo 14.28 \xt Mat 28.16; Mak 16.7\x*Baise morobone ana mimisir ufunamaim ayu boro wan anan Galilee anatit.” \v 29 Peter iya’afut eo, “Au ofonah boro hinabihir, baise ayu boro men anihamiy ana bihiramih.” \p \v 30 Jesu Peter isan eo, “Anababatun a tur ao’owen boun gugumin o mar tounu ayu inayayoubu ufunamaim kokorere boro mar rou’ab nao’o inanowar.” \v 31 \x + \xo 14.31 \xt Jn 11.16\x*Peter fair raro’on rab eo, “Ayu boro men kafa’imo nati tur ana’omih, ayu o airit morobomih wabin abatun.” Naatu bai’ufununayah etei’imak tur ta’imon hio. \s1 Jesu Gethsemane’imaim Yoyoban \r (Matthew 26.36-46; Luke 22.39-46) \p \v 32 \x + \xo 14.32 \xt Jn 18.1\x*Naatu hina efan wabin Gethsemane imaim hitit, Jesu ana bai’ufununayah isah eo, “Iti’imaim kwanama ayu anan anayoyoban.” \v 33 Peter, James, naatu John buwih bairi hin. Dogoron wanawanan busuruf yababan naatu biyababan ana bit tatam. \v 34 \x + \xo 14.34 \xt Jn 12.27\x*Naatu ana bai’ufununayah nah tounu isah eo, “Dogorou wanawanan yababan i ra’at kwanekwan kafa’imo nimfufuru, imih iti’imaim kwamare naatu mata nanuw kwanama.” \p \v 35 Jesu in kafa’imo yumatan aubabe me yan ra’iy naatu yoyoban saife ef tama’am na’at bai’akir ana veya tanan men tab. \v 36 \x + \xo 14.36 \xt Mak 10.38; Jn 6.38\x*Jesu yoyoban eo, “Tamai,\f + \fr 14.36 \ft Abba\f* Taimaya! Sawar etei i hamehamen karam boro inasinaf iti biyababan ana kerowas biyau’umaim kubosair, men ayu au kok baise o a kok.” \p \v 37 Naatu Jesu matabir maiye nan ana bai’ufununayah nah tounu hi’inu’in itih Peter isan eo, “Simon o mata fot ku’inu’in? Karam boro \it one\it* hour ana fofonin mata hitanuw bairit tatama?” \v 38 Nah tounu isah eo, “Mata to’iwa’an kwayoyoban saise men routobon kwanab, ayub i ekokok baise biya i himorob.” \p \v 39 Jesu matabir maiye yoyobanamih in, tur ta’imonabanak eo yoyoban. \v 40 Naatu matabir maiye nan ana bai’ufununayah biyah tit matah koun bit sawar hi’inu’in itih, naatu Peter tur o isan kasiy awan bit. \p \v 41 Jesu mar baitounin matabir maiye na ana bai’ufununayah biyah tit eo, “Kwa i boro’ika kwai’in kwabiyarir? Kwaiyariraka! Mata tenuw. Orot Natun i sabuw kakafih umahimaim hiyai hinab hinafatumimih. \v 42 Kwamisir tan, kwa’itin, orot yanuwayan i natitaka, nabuwu’umih.” \s1 Jesu Hibai Hifatum \r (Matthew 26.47-56; Luke 22.47-53; John 18.3-12) \p \v 43 Jesu ana tur eo sawara’e, bai’ufununayah nah 12 wanawanahimaim Judas yanuwayan, firis ukwarih, Ofafar bai’obaiyenayah naatu regaregah ai’in kou’ay gagamin kaiy kefat auman Judas nawiyih bairi hina hitit. \p \v 44 Yanuwayan i kou’ay eobaimanih, “Orot menatan ayu anab ana mamamay kwa a kok orotoban nati, kwanab kwanafatum naatu kwanakaif auman kwanan.” \p \v 45 Basit hina hititit ana veya Judas mutufor in Jesu biyan tit eo, “Bai’obaiyenayan!” Naatu mamay. \v 46 Naatu Jesu hibai hirab hifatum. \v 47 Baise orot ta nati’imaim batabat kaiy bai firis ukwarin ana akir wairafin tainin buru’um. \p \v 48 Jesu awan tara’ah kou’ay isah eo, “Kwa a kaiy, a kefat kwaiteten kwanan ayu fatumu’umih ana itinin ayu i bainowan orot na’atube. \v 49 \x + \xo 14.49 \xt Luk 19.47; 21.37; Jn 18.20\x*Mar etei Tafaror Baremaim ama abibinan men imaim kwatafatumu? Baise abisa Bukamaim hi’o hikikirum i nan niturobe.” \v 50 \x + \xo 14.50 \xt Psa 31.11\x*Nati’imaim ana bai’ufununayah etei’imak hihamiy hibihir. \p \v 51 Orot boubun ta ana faifuw baban akisin ius Jesu bi’ufunun, hisinaftobon hitab hitafatumimih, \v 52 baise ana faifuwawat hibai i segar bihir. \s1 Jesu Kanisel Nahimaim Bat \r (Matthew 26.57-68; Luke 22.54-55, 63-71; John 18.13-14, 19-24) \p \v 53 Firis Gagamin, orot ai’in, Ofafar bai’obaiyenayah, etei hiru’ay hima’am Jesu hibai hina firis ukwarih ana baremaim hirun. \v 54 Peter ef yokaika i’ufnunih bairi hina Firis Gagamin ana bar merar hitit imaim ma’utenayah wairaf hi’asir hima rararih i na bairi hima rarih. \p \v 55 Firis ukwarih naatu kanisel ana kou’ay sabuw tutufin etei hisinaftobon baifuwen tur hibow hitit saise imaim Jesu hita’asabun isan, baise ana kakafin men ta hitita’urimih. \v 56 Sifrubonayah moumurih maiyow Jesu isan hifufuwen, baise hai tur hio men Jesu sisinafumaim hi’o’omih. \p \v 57 Naatu sabuw afa himisir Jesu isan baifuwen tur hibow hit hio. \v 58 \x + \xo 14.58 \xt Jn 2.19-21\x*“Aki eo anowar, ‘Sabuw umahimaim Tafaror Bar hiwowowab ayu boro anataraboun nare naatu veya tounu ufunamaim boro ana wowab maiye, men sabuw umahimaim hiwowowab na’atube.’” \v 59 Baise hai tur hio men ta sisinafumaim hi’o’omih. \p \v 60 Imaibo Firis Gagamin misir sabuw nahimaim bat Jesu ibatiy, “Orot hairi sif hirurubon inowar naatu boro hai tur wan inay ai en?” \v 61 Baise Jesu men kafa’imo tur ta eomih, Firis Gagamin ibanak ibatiy maiye, “O i Roubininayan God Baigegewasinayan Natun?” \p \v 62 Jesu iya’afut eo, “Ayu i Natun, naatu kwa etei boro Orot Natun God fairin uman asukwafune namare rofom wanawanan nanan kwana’itin!” \p \v 63 Naatu Firis Gagamin iti tur nonowar ana faifuw bow seb naatu eo, “Aki men akokok sif rubonayah! \v 64 \x + \xo 14.64 \xt Lev 24.16; Jn 19.7\x*Baigigimen tur eo kwanowar, mi’itube kwanotanot?” Etei’imak hio, “I bowabow kakafin sinaf naatu i boro namorob?” \v 65 Sabuw afa Jesu yumatan hikwaitututur naatu matan faifuwamaim hisum hirab hio, “Kuo anowar yait o rabi?” Ma’utenayah auman rebareban hifafar. \s1 Peter, Jesu Youb \r (Matthew 26.69-75; Luke 22.56-62; John 18.15-18, 25-27) \p \v 66 Peter ufun bar meraraka ma’am basit Firis Gagamin ana akirwairafin babitai na sisibinamaim tit, \v 67 Naatu Peter ma wairaf rarar babitai bat itin kikin naatu eo, “O auman Jesu airi Nazarethane kwana.” \p \v 68 Baise Peter youb, “Ayu men aso’ob o abitur ku’o.” Basit i bar merar ana etawan gagamin ufunane tit, naatu kokorere eo. \p \v 69 Akir babitai Peter itin maiye, naatu nati’imaim sabuw hibatabat tur ta’imon hai tur eowen, “Iti orot i Jesu ana bai’ufununayan ta!” \v 70 Baise Peter ibanak youb maiye, hima kikimin sabuw bairi hibatabat Peter hiu, “Tur anababatun o i Jesu ana bai’ufununayan orot ta, anayabin o auman i Galilee orot.” \p \v 71 Peter eobaifaro eo, “Anababatun a tur ao’owen, God baimakiy nitu ayu ana bifufuwen na’at, ayu nati orot men aso’ob!” \p \v 72 Mar ta’imonamo kokorere mar bairou’abin eo, naatu imaibo Peter nuhin taseb Jesu mi’itube eo not, “Kokorere mar rou’ab nao ana veya o boro mar tounu ayu inayoubu.” Naatu Peter busuruf rerey. \c 15 \s1 Jesu, Pilate Nanamaim Bat Ibabatiy \r (Matthew 27.1-2, 11-14; Luke 23.1-2; John 18.28-38) \p \v 1 \x + \xo 15.1 \xt Luk 22.66\x*Maraumanaika, firis ukwarih naatu regaregah ai’in, Ofafar bai’obaiyenayah naatu kaniser etei hiru’ay hiyakitifuw. Imaibo Jesu uman hifatum hibonawiy hin Pilate biyan hitubar. \v 2 Pilate Jesu ibatiy eo, “O Jew hai aiwob?” Jesu iya’afut eo, “Bo nati ku’o.” \v 3 Naatu firis ukwarih Jesu isan baifufuwen maumurih maiyow hibow hitit bowabow kakafin sinaf hirouw hio. \v 4 Imih Pilate Jesu ibatiy maiye? “O boro tur ta inao? O baifufuwenayan hiruw te’o kunonowar!” \v 5 \x + \xo 15.5 \xt Isa 53.7; Mak 14.61\x*Baise Jesu men kok boro tur tao maiye, imih Pilate ana kasiy ra’at men kafaita. \fig Baibin rah ana hub wanawanan tounamatar ma’am ti’i’itin|alt="women see angel inside tomb" src="cn01851B.tif" size="col" loc="Mrk 15.5" copy="©1978 David C. Cook Publishing Co." ref="15.5-6" \fig* \s1 Jesu Morob Isan Hirubin \r (Matthew 27.15-26; Luke 23.13-25; John 18.39–19.16) \p \v 6 Gawan hai sinaf mar etei Tatar Nowaten hiyuw ana veya sabuw hai kokomaim teo orot menatan dibur ema’am Pilate ebobotait. \v 7 Nati ana veya orot wabin Barabas i diburamaim ma’am, iti orot i sabuw hai kou’ay ta hibai uruw hirufufur hinan wanawanan orot ta easabun morob. \v 8 Imih sabuw hai kou’ay hibai naatu hai kok orot menatan mar etei esisinaf na’atube tabotait isan Pilate hifefeyan. \v 9 Naatu Pilate ibatiyih, “Kwakokok ayu Jew hai aiwob isa anabotait?” \v 10 Anayabin Pilate i so’ob firis ukwarih Jesu isan hibibobowen, imih hibai hina umanamaim hiyai. \v 11 \x + \xo 15.11 \xt Act 3.13-14\x*Baise firis ukwarih sabuw tafah fair hiyai hi’o totofarih Jesu efanin Barabas botaitin isan Pilate hifefeyan. \v 12 Pilate iban maiye sabuw ibatiyih, “Abistan kwakokok ayu iti orot Jew hai aiwob kwarouw kwao isan ana sinaf?” \v 13 Sabuw hiwow hio, “Ku’onaf!” \v 14 Pilate ibatiyih maiye, “‘‘Bo abistan kakafin sinaf?” Baise sabuw fanah aumetawat hiwow hio, “Ku’onaf!” \v 15 Pilate kok kwanekwan mi’itube rou’ay tiyasisirih, imih sabuw isah Barabas diburane botait tit. Naatu Jesu bai misamaim biyan rab tut veyaveyar, imaibo baiyowayah uwih onafin isan hibai hitit. \s1 Baiyowayah Jesu Hi’i’iyab \r (Matthew 27.27-31; John 19.2-3) \p \v 16 Baiyowayah Jesu hibai gawan ana bar merar imaim hirun, gawan hai bowabow efan gagamin naatu hai ofonah etei’imak hi’af ayuwih. \v 17 Faifuw namar hibai Jesu hi’osenawain, kokor nukwarin ana kowasamih hififin. \v 18 Naatu hibusuruf hi’i’iyab ana merar hiyi hio, “Aki erekakaf abobora’ara’ahi Jew hai aiwob!” \v 19 Wabukamaim nukwarin hitut, hikwaitututur, suh hiyowen hikwafir moyamoy. \v 20 Hibi’i’iyab ufunamaim, faifuw namar hibosair naatu Jesu ana faifuw hi’us maiye, naatu hibonawiy hitit onafin isan hin. \s1 Jesu Hi’onaf \r (Matthew 27.32-44; Luke 23.26-43; John 19.17-23) \p \v 21 \x + \xo 15.21 \xt Rom 16.13\x*Hitit hinan efamaim orot wabin Simon Sairini mowan, masaw barene au Jerusalem bar merar nan bairi hitar, Alexander naatu Rufus hairi tamah. Baiyowayah hi’ukikin Jesu ana onaf abarin isan. \v 22 Jesu hibai hin efan wabin Golgotha hitit, efan ana’itin i ukwarih ana rarikabe. \v 23 Nati’imaim \it wine\it* naatu harew fokarin ta wabin \it myrrh\it* auman hisartabir Jesu tomamih hibitin, baise men tom. \v 24 \x + \xo 15.24 \xt Psa 22.18\x*Baiyowayah Jesu hi’onaf, ana faifuw hifaram hibow hima hi’arow saise arowamaim ti’obaiyih, Jesu ana faifuw menatan boro tab. \v 25 Mar auman veya \it nine\it* korok na’atube Jesu hi’onaf. \v 26 Jesu sinaf kakaf hirouw hio ubar hibitin ana tur ukwarinamaim hikirum hio, “Jew Hai Aiwob.” Tafanamaim hikubar. \v 27 Naatu orot kakafih rou’ab auman hi’onafih, ta ana beyawane ta ana asukwafune. \v 28 \x + \xo 15.28 \xt Isa 53.12\x*Iti na’atube mamatar i Bukamaim hikikirum na iturobe, i boro bainowah bairi hina’onafih. \v 29 \x + \xo 15.29 \xt Psa 22.7; 109.25; Mak 14.58\x*Sabuw na hinan, ne hinan Jesu hi’i’itin hi’i’iyab nah hita’asi’asiy hio, “Ige aro! O Tafaror Bar tarabounin veya taunu wanawanan wowabin yen irouw i’o’oban iti ku’inu’in?” \v 30 Taiyuw kwiyawasi onaf afe’enane kura’iyeban a’itin. \v 31 Sinaf ta’imon firis ukwarih naatu Ofafar bai’obaiyenayah Jesu hi’i’iyab, taiyuwih hio, “Afa ibiyawasih, baise i taiyuwin boro men niyawas. \v 32 Kwabat Rubininenayan ta’itin, Israel sabuw hai aiwob boun onaf afe’enane nare tana’itin, \m saife tanitumitum.” Naatu orot rou’ab Jesu bairi hi’o’onafih auman tur ta’imon hi’o higigim. \s1 Jesu Momorob \r (Matthew 27.45-56; Luke 23.44-49; John 19.28-30) \p \v 33 Veya yen in tafat yan, basit tafaram tutufin etei gugum in veya \it three\it* korok bai. \v 34 \x + \xo 15.34 \xt Psa 22.1\x*Veya \it three\it* korok baib Jesu fanan aumetawat itarakouw rerey eo, “Eloi, Eloi, lema sabaktani” anayabin “Au God Au God, aisimamih ihamiyu?” \v 35 Sabuw afa nati’imaim hibatabat hinowar hio, “Kwanowar Elijah isan eafa’af.” \v 36 \x + \xo 15.36 \xt Psa 69.21\x*Orot ta nunuw in harew sususub tainen bai \it wine\it* tenakuyakuy butu’ub naatu isik yomaninamaim iyouw, eot ra’ah Jesu susubinamih, baise orot ta eo, “Kwabat! Elijah nan onafane nab nayayare tana’itin!” \v 37 Jesu ibanak maiye fanan aumetawat na’in itarakouw rerey, basit ayubin tabaratait naatu morob. \v 38 Tafaror Bar wanawanan efan kakafiyin awan faifuw hitenafut in rorore tafantoro’ot taseb re uran tit rou’ab himatar. \v 39 Baiyowayan orot ukwarin nati onaf nanamaim batabat, Jesu mi’itube momorob itin naatu eo, “Turobe iti orot i anababatun God Natun!” \v 40 \x + \xo 15.40 \xt Luk 8.2-3\x*Nati’imaim i baibin afa auman, ef yokaika hibat hinuwanuw. Baibin wanawanahimaim i Mary Magdalin, Mary kek James boubun naatu Joseph hairi hinah naatu Salome. \v 41 Iti baibin i Galilee’imaim Jesu hi’ufunun baibais hitin bairi hibowabow i hina. Naatu baibin maumurih maiyow bairi hina Jerusalem hititit i auman nati’imaim hibatabat. \s1 Jesu Rahemaim Hiyai \r (Matthew 27.57-61; Luke 23.50-56, John 19.38-42) \p \v 42 Veya re irabirab, naatu nati rabirab i yabunabuna ana veya, anayabin mar natoto i Baiyarir ana veya. \v 43 Imih Joseph Arimathea’ane na tit. Iti orot i kaniser ana kou’ay orot ta. God ana aiwob isan ma kakakaf. Joseph Jesu biyan bain isan itafofor na Pilate nanamaim tit ifefeyan. \v 44 Naatu Pilate Jesu momorob ana tur men so’ob, imih baiyowayah ukwarin isan e’af na ibatiy. \v 45 Baiyowayah ukwarin eo nonowar ufunamaim Pilate ibasit Joseph Jesu biyan bain isan. \v 46 Naatu bairahiya ana faifuw bai na Jesu bu’ub yare sum, bai in to naiwanamaim tar inu’in imaim yai, kabay gagamin ifururuw na hub awan hir. \v 47 Mary Magdalin naatu Mary Joseph hinah hairi Jesu biyan menamaim hiya’iy i hi’itin. \c 16 \s1 Jesu Morobone Misir Maiye \r (Matthew 28.1-10; Mark 16.1-8; John 20.1-10) \p \v 1 Baiyarir ana veya sasawar ufunamaim, Mary Magdalin, Mary, James hinah naatu Salome, \it spices\it* hitobon hibow hin Jesu biyan hitarab isan. \v 2 Fur ebubusuruf i anamaim maraumanika, baibin hin rahemaim hitit. \v 3 Hinan efamaim taiyuwih hibabatiyih hio, “Hub awanamaim kabay gagamin hihirafut inu’in boro yait nifururuw natit?” \v 4 Baise baibin nah hitara’ah hinuwanuw nahimaim hub awanamaim kabay gagamin i hifururuw au sisibin titaka batabat. \v 5 Naatu baibin mutufor hin hub wanawanan hirun, hinuwanuw hai asukwafune orot boubun ana faifuw kwes us ma’am hi’itin naatu yah birubir fafar. \v 6 Baise orot eo, “Men kwanabir, ayu aso’ob kwa i Jesu Nasaret mowan hi’onaf momorob i kwanunuwih, i morobone misir, naatu men iti’imaim ema’ama. Ana efan iti kwa’itin en. \v 7 \x + \xo 16.7 \xt Mat 26.32; Mak 14.28\x*Baise kwanan ana bai’ufununayah hai tur kwana’owen, Peter auman ana tur kwana’owen, Jesu i mat enan au Galilee. Kwa boro imaim kwana’itin marasika iu’uwi na’atube.’” \v 8 Baibin hikasiy naatu ah umah duduwar rab, rah hihamiy hitit naatu hibihir hin. Abistanawat mamatar men yait ta ana tur hi’owen anayabin hibir. \s1 Jesu, Mary Magdalin Isan Irerereb \r (Matthew 28.9-10; John 20.11-18) \p \v 9 Jesu morobone mimisir ufunamaim, fur bubusuruf i anamaim maraumanika wantoro’ot i Mary Magdalin isan irerereb, nati babin Mary biyanamaim wagabur etei \it seven\it* nunih hitit. \v 10 Etei hima hiyababan hirererey, Mary na hai tur eowen, \v 11 baise Jesu yawas maiye misir matan yan itin na eo hinonowar men hitumitum. \s1 Jesu Irerereb Ana Bai’ufununayah Rou’ab Isah \r (Luke 24.13-25) \p \v 12 Nati ufunamaim, Jesu ana bai’ufununayah rou’ab masaw bar hinan efamaim Jesu nah touman hai itinin na’atube isah irerereb. \v 13 Hi’intabir hina hai ofonah afa hai tur hi’owen baise men kafa’imo hitumatum. \s1 Jesu Nah 11 Isah Irerereb. \r (Matthew 28.16-20; Luke 24.36-49; John 20.19-23; Acts 1.6-8) \p \v 14 \x + \xo 16.14 \xt 1Cor 15.5\x*Uftoro’ot bai’ufununayah nah 11 hima bay hi’aau Jesu isah irerereb, naatu men hibitumatum naatu dogoroh fofokar isan gam iuwih, anayabin sabuw iyab i morobone misir isah birerereb hi’itin hina hai tur hi’o’owen men hitumatum. \v 15 \x + \xo 16.15 \xt Act 1.8\x*Jesu iuwih eo, “Tafaram wanawanan etei kwanaremor naatu Tur Gewasin kwanabinan tafaram tutufin etei isah. \v 16 \x + \xo 16.16 \xt Act 2.38\x*Yait nitumatum bapataito kwanabitin boro yawas nab; baise yait men nabitumatum ana yawas boro nikasiy. \v 17 \x + \xo 16.17 \xt Act 2.4; 8.7\x*Naatu ina’inan iti boro iyab ayu tibitutumu biyahimaim nakwah auman hinatit, ayu wabu hinasu’ub wagabur kakafih boro hinabihir; menah nabotabir tur afa boubuh hina’o. \v 18 \x + \xo 16.18 \xt Luk 10.19; Act 28.3-6\x*Kok hinabowabow boro men hinayubih, moromorob harew hinatomatom boro men hinamorob. Sabuw hinasawow hina’inu’in umah biyahimaim hinayara’aten boro hinayawas.” \s1 Jesu Au Mar Yen \r (Luke 24.50-53; Acts 1.9-11) \p \v 19 \x + \xo 16.19 \xt Act 1.9-11; 2.33-34\x*Jesu ana bai’ufununayah isah eo sasawar ufunamaim, earura’ah yen au mar Tamah God ana asumaiyowane mara’iy. \fig Jesu ana bai’ufununayah ebigegewasimih|alt="Jesus talking to disciples on mountain" src="CN01881B.TIF" size="col" loc="Mrk 16.19" copy="©1978 David C. Cook Publishing Co." ref="16.19" \fig* \v 20 \x + \xo 16.20 \xt Act 14.3; Hib 2.3-4\x*Bai’ufununayah hitit hin, tafaram tutufin wanawanan Tur Gewasin sabuw isah hibinan. Naatu Regah wanawanahimaim bow tur gewasin hibibinan ina’inan fairih sisinafumaim hai bowabow na i turobe.