\id LUK - Miniafia N.T.; Stanley Oyabua; Josiah; David and Fran Wakefield; 29-Jul-2010 (web edition -2012 bd) \h Luke \toc1 Luke Tur Gewasin Kikirum \toc2 Luke \toc3 Luk \mt1 Luke \mt2 Tur Gewasin Kikirum \imt1 Roube’aten Ana Tur \ip Luke Tur gewasin eo’orereb Jesu i Israel sabuw hai Baiyawasenayan naatu sabuw iyab iti tafaramaim tema’am hai Baiyawasenayan hairi’ika na’atube eomatanih. Luke kikirum i Regah ana Anun Kakafiyin Jesu iyun “Tur Gewasin binan sabuw hai sawar meyemeye bai’akirayah isah” naatu iti Tur Gewasin ana tit gagamin i sabuw yababan wairafih hai kok ta ta rumutufuren isan eo’o. Yasisir ana tur, Luke gagaminika eo kirum, tur bobotawiy teten anamaim, nati i Jesu ana na isan kurerereb naatu iban maiye tur ana yomanin Jesu ana maramaim au mar nayey. Kirisiyan sabuw ra’at yeye naatu baitumatum hibubukikin, Jesu au mar yey ufunamaim ana binanakwar kirumayan i orot ta’imon eo kirum Tur Abarayah Hai Bowabow (Acts) buk wanawanan. \ip Bairu’abin turin naatu umat roun ta’imon babe kirum hiya ti’inu’in kwana’itin tur abistanawat hi’o hikikirum iti Tur Gewasin wanawanan i akisinamo boro kwaniyab kwana’itin, na’atube tounamatar hai ew, sheep kaifenayah Jesu Tutufuw hin hibinanawan, Jesu kek kikimin in Jerusalem Tafaror Bar run ma’am, Samaria Orot Gewasin ana oroubon naatu orot natun kakasiy. Tur Gewasin wanawanan tur fokarih afa i yoyoban isan, Anun Kakafiyin, Jesu ana bowabow wanawanan baibin hibowabow naatu God ana notanotawiyen kakafih isah. \iot Buk wanawanan ana inu \io1 Wanawanan Ebi’obaiyit (1.1-4) \io1 John Baptist naatu Jesu hairi hai tufuw naatu hai ra’at. (1.5–2.52) \io1 John Baptist ana bowabow (3.1-20) \io1 Jesu ana bapataito naatu ana routobon (3.21–4.13) \io1 Jesu ana bowabow Galilee imaim busuruf (4.14–9.50) \io1 Jesu Galilee ine tit in Jerusalem (9.51–19.27) \io1 Jesu ana mafufun fur Jerusalem wanawanan naatu sisibinamaim ma’am (19.28–23.56) \io1 Regah Jesu ana misir, ana bairerereb naatu au mar anayen (24.1-53) \c 1 \m \v 1 \x + \xo 1.1 \xt Act 1.1\x*Are Theophilus, \p Sabuw maumurih na’in abisa iti biyatamaim mamatar isan hisinaftobon ana tur etei’imak bukamaim hikirumen. \v 2 Abisa hikikirum i sabuw iyab iti sawar matar matah yan hi’itin hio hinonowar i hikirum, naatu sabuw iyab iti tur isan hibow hibibinan i hio hinowar hikirum. \v 3 Isan imih Theophilus o i gewas maiyow, ayu iti sawar himamatar isan kiruminamih anot, imih sawar no aneika anutitiy, sabuw ai babatiyih hai an abow gewas, naatu akubaitutur o isa iti a kikirum, \v 4 saise o boro inaso’ob sawar iti etei o hibi’obaiyi i turobe. \s1 John Baptist Tutufuw Ana Kourereb \p \v 5 Judea wanawanan Herod bi’aiwob ana maramaim, firis wabin Zechariah i Abaijah ana kou’ay wanawanan ma firis ana bowabow bowabow, naatu aawan Elizabeth ana tufuw an i Aaron ana rara’ane na tufuw. \v 6 Iti orot aawan hairi God matanamaim hai yawas i gewasin, God ana ofafar naatu ana tur etei hibosiyasiyar hibi’ufunun. \v 7 Baise hairi natunatuh en hima hin hiregah hibabine, anayabin Elizabeth i a’arin. \p \v 8 Veya ta Jerusalem Tafaror Bar gagamin wanawanan firis ana bowabow isan matan fufur tebowabow na’atube, Zechariah ibo ana veya na tit Tafaror Bar wanawanan ana bowabow isan run. \v 9 \x + \xo 1.9 \xt Exo 30.7\x*Firis hai binanakwaramaim eo na’atube, gem kakafiyin tafanamaim fi’ufiu afunin isan hibi’arow Zechariah wabin tit, basit na Regah ana Tafaror Bar wanawanan run. \v 10 Naatu Tafaror Bar wanawanan fi’ufiu Zechariah ea’afun ana veya’amaim, sabuw etei i bar ufunane hibat hiyoyoyoban. \p \v 11 Regah ana tounamatar, gem kakafiyin tainin asukwafune fi’ufiu ea’afunimaim tit irerereb bat. \v 12 Zechariah tounamatar tit batabat itin yan hamu iwa’an ana bir ra’at, \v 13 baise tounamatar eo, “Zechariah men inabir! God a yoyoban nowar. O aaw Elizabeth boro yan namatar naatu nataub kek orot nayai o wabin John iniwab. \v 14 Nati kek orot natutufuw ana veya o ya wanawanan boro yasisir kawasa awan nakaratan, na’atube sabuw moumurih maiyow auman boro hiniyasisir, \v 15 \x + \xo 1.15 \xt Num 6.2-3\x*anayabin Regah matanamaim i boro orot gagamin ta. Iti kek wine o harew fokarih men natom, naatu God Anunin Kakafiyin boro niwanasum auman\f + \fr 1.15 \ft hinah yan wanawanan\f* nama’ama natufuw. \v 16 I boro Israel sabuw maumurih na’in nabow hinamatabir maiye Regah hai God isan. \v 17 \x + \xo 1.17 \xt Mal 3.1; 4.5-6; Mat 17.11-13\x*Naatu God ana dinab orot Elijah ana fair baib na’atube boro nab Regah aunan ni’iyon nan, kek tamahinah bairi dogoroh nikitabir hinan hinita’imon maiye; sabuw baifanasairayah dogoroh nikitabir hinan mutufor ma ana not gewasin hinab, naatu Regah ana sabuw nabobunabuna’ih.” \p \v 18 Zechariah tounamatar iu, “Iti i boro mi’itube anitumatum? Anayabin ayu i ai regah, naatu aawau auman ibabine sawar.” \p \v 19 \x + \xo 1.19 \xt Dan 8.16; 9.21\x*Tounamatar iya’afut eo, “Ayu i Gabriel God nanamaim abatabat, imih ayu iyafaru o airit oisan tur gewasin abai ana o a tur ao’owen, \v 20 baise ayu au tur men itumitum, imih o boro mena nabit, inama nanan sawar mataramih ao ana veya’amaim namatar, abisa ao’omatan nan niturobe.” \p \v 21 Nati ana maramaim sabuw ufunane hima’am hai kasiy ra’at, Zechariah manin maiyow Tafaror Bar wanawanan ma’am isan. \v 22 Naatu Zechariah Tafaror Barene titit ana mar, tur oisan menan bit, sabuw nati’imaim hi’itin hiso’ob ina’inan ta isan matar, naatu tur o isan menan bit umanamaim imanuman bairi hio. \p \v 23 Zechariah ana bowabow Tafaror Bar wanawanan sasawar ufunamaim matabir maiye na ana bar tit. \v 24 Nati ufunamaim a wan Elizabeth yan matar, sumar etei umatroun na’atube baremaim nutanub ma. \v 25 Elizabeth eo, “Regah bounabo ibaisu au biya’ohow, orot babin matahimaim etei’imak bosair.” \s1 Jesu Tutufuw Ana Kourereb \p \v 26 Elizabeth ana sumar umatroun ta’imon ana maramaim God ana tounamatar Gabriel iyafar in Galilee wanawananamaim bar merar ta wabin Nazareth imaim tit. \v 27 \x + \xo 1.27 \xt Mat 1.16, 18\x*Nati’imaim babitai ta biyan numin Joseph, aiwob orot David ana agir ta i ana rum hiomatan ma’ama biyan tit, babitai wabin Mary. \v 28 Tounamatar na babitai biyan tit eo, “Tufuw isa nama! Regah o isa i yan ebaib kwanekwan, naatu baigegewasin o ebit.” \p \v 29 Mary iti tur nonowar ana veya biyababan na’atube bai naatu ana kasiy ra’at iti merarayow ana’an isan. \v 30 Baise tounamatar eo “Mary, men inabirumih, anayabin God o isa ebiyasisir gagamin maiyow. \v 31 \x + \xo 1.31 \xt Isa 7.14; Mat 1.21-23\x*O boro ya namatar inatoub kek orot inayai, naatu wabin Jesu iniwab. \v 32 \x + \xo 1.32 \xt 2Sa 7.12, 13, 16; Isa 9.7\x*I boro orot gagamin naatu God auyomtoro’ot Natun narouw nao, naatu Regah God boro aiwob nitin, marasika ana’agir David bitin na’atube. \v 33 Naatu Jacob ana rara’ane i boro ni’aiwob wanatowan, naatu ana aiwob i boro nama wanatowan, wanatowan ana yomanin en.” \p \v 34 Mary tounamatar isan eo, “Ayu i biyau numin. Iti i boro mi’itube namatar?” \p \v 35 Tounamatar iya’afut eo, “Anun kakafiyin boro niwani, naatu God ana fair boro natarsumi, imih iti kek Kakafiyin natutufuw i boro God Natun hinarouw hinao.\f + \fr 1.35 \ft it kek natutufuw i boro Kakafiyin\f* \v 36 Naatu o tura Elizabeth sabuw a’arin hirouw hio baise boun babine tafan yan matar ana sumar umatroun ta’imon sawar. \v 37 \x + \xo 1.37 \xt Gen 18.14\x*Anayabin God isan sawar etei’imak i men ta fokarinamih.” \p \v 38 Mary eo, “Ayu i Regah ana akir wairafin, abis isou kuo na’atube namatar.” Naatu tounamatar Mary itumar tit. \s1 Mary Elizabeth Inanawan \p \v 39 Nati ana veya’amaim, Mary matan kabiy bobuna ra’iy yen in Judah\f + \fr 1.39 \ft wabin ta i Judea, ta i Israel\f* wanawananamaim oyaw na’atune bar merar gagamin ta imaim tit, \v 40 Zechariah ana bar wanawanan run Elizabeth ana merar yi. \fig Mary Elizabeth ana merar eyiy|alt="Mary greeting Elizabeth" src="CN01609b.tif" size="col" loc="Luk 1.40" copy="©1978 David C. Cook Publishing Co." ref="1.40" \fig* \v 41 Elizabeth Mary ana merarayow nonowar ana maramaim, yan wanawanan kek inu’in ia’ayob, nati’imaim Anun Kakafiyin Elizabeth iwan \v 42 fanan aumetawat eo, “God ana baigegewasin o ebit baibin etei tafahimaim, naatu ya wanawanan a ub auman God ebigegewasin! \v 43 Aisim sawar gagamin na’in iti na’atube isou matar, au Regah hinah na ebinanawanu? \v 44 O a merarayow anonowar ana mar, kek yau wanawanan inu’in yasisir auman ia’ayob. \v 45 O a baitumatumamaim baigegewasin ibai, God eo’omatani boro nan turobe namatar!” \s1 Mary Ana Bora’ara’aten Ew \p \v 46 \x + \xo 1.46 \xt 1Sa 2.1-10\x*Mary eo, \q2 “Ayu dogorou wanawanan God ebobora’ara’ah. \q1 \v 47 Naatu yau wanawanan yasisir awan karatan, \q2 God au baiyawasenayan isan abiyasisir. \q1 \v 48 Anayabin i ana akir wairafin wabin men gagamin baise nuh,\f + \fr 1.48 \ft ayu i ana akirwairafin wabu men gagamin, baise ana kabeberamaim nuhu\f* imih boun ebubusuruf sabuw etei boro ayu baigegewasinayan hinarouw hinao. \q1 \v 49 Anayabin sawar gagamih God Fairin ayu isou sinaf. \q2 I wabin i kakafiyin, \q1 \v 50 \x + \xo 1.50 \xt Psa 103.13, 17\x*I ana kabeber i aunan etuwatuw, sabuw hitufuw tema’am, \q2 afa boro hina tutufuw isah, \q2 iyab God hibiruw tekakakafiy i boro nakabibirih. \q1 \v 51 \x + \xo 1.51 \xt 2Sa 22.28\x*God umanamaim sawar fairih sinaf, \q2 naatu uman fairinamaim sabuw bai o’orotoyah hai not wa’iwa’irih etei egugurusen. \q1 \v 52 \x + \xo 1.52 \xt Job 12.19; 5.11; Psa 147.6\x*Aiwob fairih hai ura ma’ama’amaim bow yara’iyih, \q2 naatu sabuw hiyara’iyih hima’am bow hiyen efan itih.\f + \fr 1.52 \ft Sir 10.14\f* \q1 \v 53 \x + \xo 1.53 \xt Psa 34.10\x*Sabuw aa himomorob, sawar gewasihimaim ituwih, \q2 baise sabuw sawar wairafih umah en iyafarih hin. \q1 \v 54 \x + \xo 1.54 \xt Psa 98.3\x*Ana omatanen ata a’agir eo’omatanih i kaif, \q2 naatu na ana akirwairafin Israel baibais itin \q1 \v 55 \x + \xo 1.55 \xt Gen 17.7; Mic 7.20\x*Abraham nuh kakabibir na’atube, \q2 i wawawan etei boro nakabibirih wanatowan!” \p \v 56 Mary sumar etei tounu na’atube Elizabeth hairi hima, imaibo matabir maiye na ana bar tit. \s1 John Baptist Tufuw \p \v 57 Elizabeth ana toub isan veya na tit, naatu toub ana kek orot yai. \v 58 Tain tuwan naatu ana ofonah, God ana baigegewasin gagamin na’in Elizabeth bitin ana tur hinowar hina ana merar hiyi bairi hiyasisir. \p \v 59 \x + \xo 1.59 \xt Gen 17.12; Lev 12.3; Luk 2.21\x*Naatu fur ta’imon ufunamaim, kek ana’ar mo’on afuwin wabin baiwabin isan tain tuwan etei hina. Tain tuwan hikokok kek wabin i boro Zechariah, tamah wabinamaim hitiwabimih hio, \v 60 baise hinah eo, “En! Kek wabin i boro John taniwab.” \p \v 61 Sabuw hio, “O taituwa wabih men ta nati na’atube ema’ama boro kek wabin nati taniwab.” \p \v 62 Basit umahimaim kek tamah isan himan wabin menatan kokok baiwabin isan hibatiy. \v 63 Zechariah eo fef hibai hina hitin imaim kirum eo, “Kek wabin i John.” Sabuw etei hifofofor men kafaita. \v 64 Nati ana veya’amaim Zechariah menan bit ma’am menan kerer busuruf tur eo, God bora’ara’ah. \v 65 Taintuwan etei awah hae’e hai baifofofor ra’at, baise abisa himamatar ana tur tasasar tit tafaram Judea wanawanan sabuw etei hinowar. \v 66 Sabuw etei iti sawar matar ana tur hinonowar isan hai kasiy ra’at taiyuwih hibabatiyih hio, “Iti kek narara’at ana itinin i boro mi’itube?” Anayabin Regah uman i iti kek biyanamaim ma’am. \s1 Zechariah Ana Ew \p \v 67 John tamah Zechariah Anun Kakafiyin targabuw, God ana ewamaim tabor eo. \q1 \v 68 \x + \xo 1.68 \xt Psa 72.18\x*“Regah tanabora’ara’ah, Israel sabuw hai God, anayabin i ana sabuw baiyawasih isan natit, \q1 \v 69 \x + \xo 1.69 \xt Psa 18.2\x*Baiyawasenayan fairin anababatun David ana rara’ane enan, \q1 \v 70 marasika ana dinab wanawanahimaim eo’omatanih na’atube. \q1 \v 71 \x + \xo 1.71 \xt Psa 106.10\x*boun it boro ata kamabiy sabuw umahine, naatu sabuw fairih tibifa’ifa’it umahine niyawasit. \q1 \v 72 \x + \xo 1.72 \xt Gen 17.7; Psa 105.8-9\x*Ana obaibasit kakafiyin bimatar imaim nuh ata a’agir kabeber itih, \q1 \v 73 \x + \xo 1.73 \xt Gen 22.16-17\x*naatu iti obaibasit i marasika God ata agir Abraham eomatan, \q1 \v 74 imih boun it ata kamabiy sabuw umahine baiyawasit isan natit ebiyawasit, naatu fair ebitit God isan men erebir auman tanabow, \q1 \v 75 \x + \xo 1.75 \xt Tit 2.12-14\x*God matanamaim tanakakaf naatu tanayasairit ata ef mutufurinamaim tanakwafir wanatowan, wanatowan. \q1 \v 76 \x + \xo 1.76 \xt Isa 40.3\x*Naatu o ayu natu, o boro God auyomtoro’ot ana dinabumih inamatar, Regah aunan ini’iyon inan ana ef inayabuna, \q1 \v 77 \x + \xo 1.77 \xt Jer 31.34\x*ana sabuw yawas isan inakubuna hai tur ina’owen bowabow kakafih hinihamiyen God hai kakafih nanotawiyen yawas hinab. \q1 \v 78 \x + \xo 1.78 \xt Isa 60.1-2\x*Anayabin ata God, i ana manaw kabeber wairafin, i wanawananamaim marakaw marane boro nakusisiar nare, \q1 \v 79 sabuw iyab guguminamaim tema’am naatu murumurubih hai youninamaim tema’am tafatamaim namarakaw, at narumutufur nanawiyit tanatit tufuw ana efamaim tanaremor.” \q1 \v 80 Kek biyan naatu ayubin hairi ana fofonin ra’at yen orot matar, naatu run in arar yan imaim ma ana fair bai, imaibo tit ana bowabow Israel sabuw etei nahimaim busuruf bow. \c 2 \s1 Jesu Tutufuw Ana Veya \r (Matthew 1.18-25) \p \v 1 Nati ana veya, sabuw iyab Roman gawan babanamaim hima’am wabih bukamaim kirum isan Caesar Augustus iuwih. \v 2 Sabuw baiyab isan marasika i men hiyab, baise Quirinius tafaram Syria isan bigawan ana veya imaibo hibusuruf sabuw hiyab wabih bukamaim hikirum. \v 3 Nati baiyab ana veya’amaim sabuw etei hin hai bar merar gagamihimaim hitit wabih bukamaim hikirum. \p \v 4 Joseph auman tafaram Galilee wanawanan bar merar ta wabin Nazareth imaim ma’am yen na Judea wanawanan bar merar ta wabin Bethlehem imaim tit, aiwob orot David ana tutufuw efan. Joseph na nati’imaim tit, anayabin i David uwan ta. \v 5 Naatu Joseph nati’imaim in titit ana’an ta i Mary hairi tabin isan hi’omatanih hima’am, imih hairi wabih bukamaim kirumin isan hiyen hin. Nati ana veya Mary i yan auman, \v 6 hiyen hina Bethlehem hima’am, Mary ana toub ana veya na tit. \v 7 Naatu toub ana kek orot ain yai, faifuw ta bai e’armetan for hai bay te’aau ana efanamaim i’inuw in, anayabin nanawan bar etei sabuw hirun hibai karam. \s1 Bobaituw Kaifenayah Tounamatar Bairi \p \v 8 Nati gugumin bobaituw kaifenayah afa Bethlehem sisibinamaim hima hai bobaituw hikakaifen, \v 9 basit Regah ana tounamatar isah irerereb, naatu Regah ana marakaw tafahimaim kusisiar re biyah etei marakaw hi’itin hai bir ra’at. \v 10 Baise tounamatar iuwih eo, “Men kwanabir! Ayu tur gewasin abai a tur owenamih ana, iti tur gewasin sabuw hinanonowar boro etei hiniyasisir. \v 11 Anayabin iti boun gugumin David ana bar meraramaim, kwa a baiyawasenayan Regah Keriso i tufuw. \v 12 Naatu ana i’inan, i boro iti na’atube kwana’itin, kwananan kek boro faifuw boubunamaim hisum bobaituw hai bay te’aa ana efanamaim hi’inuw inu’in kwana’itin.” \p \v 13 Iti na’at eo marta’imon, maramaim tounamatar hai kou’ay gagamin na’in hitit, ana merar hiyi hibora’ara’ah hio, \q1 \v 14 \x + \xo 2.14 \xt Luk 19.38\x*“Marakaw bonamanamarin etei God auyomtoro’ot \q2 isan nama, \q2 naatu tafaramamaim sabuw iyab God isah \q2 ebiyasisir tufuw isah nama.” \p \v 15 Tounamatar himatabir maiye hin mar wanawanan hirur ufunamaim, bobaituw kaifenayah himisir hio, “It boro tanan Bethlehem tanatit, sawar abisa himatar Regah eo tanonowar i tana’itah.” \p \v 16 Basit matah kabiy himisir hin Mary Joseph hairi hinuwihih hinan hitita’urih, naatu kek bobaituw hai bay te’aa hai efanamaim hi’inuw inu’in hi’itin. \v 17 Bobaituw kaifenayah kek hi’i’itin ufunamaim, kek isan tounamatar mi’itube hio hinonowar hai tur hi’owen. \v 18 Sabuw iyabowat nati’imaim hima’am bobaituw kaifenayah iti kek isan hio hinonowar hifofofor men kafaita. \v 19 \x + \xo 2.19 \xt Luk 2.51\x*Baise Mary iti tur nonowar i dogoronamaim ya hima inotanot. \v 20 Bobaituw kaifenayah himatabir hinan efamaim, abisa tounamatar hio hinonowar na’atube hi’i’itin isan, God ana merar hiyi hibora’ara’ah auman hin. \s1 Jesu Hiwab \p \v 21 \x + \xo 2.21 \xt Luk 1.31\x*Fur ta’imon sasawar ufunamaim, Kek hibai hina ana ar kanabin hi’afuw, wabin Jesu hiwab. Wabin marasika Mary yan matara’e ma’am ana veya, tounamatar na eo na’atube. \p \v 22 \x + \xo 2.22 \xt Lev 12.1-8\x*Kousouwih isan Moses ana ofafaramaim bi’obaiyih na’atube, ana veya na tit hibisawar ufunamaim, Mary Joseph hairi Jesu hibai hina Jerusalem hitit, Tafaror Bar hirun Regah ana siwaramih hitin. \v 23 \x + \xo 2.23 \xt Exo 13.2, 12\x*Anayabin Regah ana ofafaramaim eo na’atube, “Kek orot ain i kwanaya’asair Regah kwanitin.” \v 24 \x + \xo 2.24 \xt Lev 12.8\x*Naatu Regah ana ofafaramaim eo na’atube sibor ya’inamih auman hin, mamu imak rou’ab naatu ma’ufor rou’ab hibow auman hina hitit. \p \v 25 nati ana veya’amaim, regah ta wabin Simeon i Jerusalem ma’am, iti regah ana yawas i mutufurin naatu yoyoban wairafin. God Anunin tar gabuw ana ofafar eo na’atube ma bow God ana sabuw Israel baiyawasih isan eomatanih i ma kakaif. \v 26 Anun Kakafiyin God ana buriburih isan irerereb eo, “O boro yawas inama’am Regah God ana Roubininenayan natufuw ina’itin imaibo inamorob.” \v 27 Nati ana veya’amaim Jesu hinah tamah hibai hina hirun, hai binanakwaramaim ofafar eo na’atube sinaf isan. Naatu God Anun Kakafiyin auman Simeon bonawiy na Tafaror Bar run. \v 28 Simeon kek bai irurubun hiyaf God ana merar yi eo, \q1 \v 29 “Regah i’o na’atube a’omatanen ikaif, \q2 imih boro’obo a’akir wairafin tufuwamaim inihamiy niyarir. \q1 \v 30 \x + \xo 2.30 \xt Isa 52.10; Luk 3.6; Tit 2.11\x*Taiyuwu matau’umaim a baiyawasenayan tafaramamaim ibiyafar aitin. \q1 \v 31 Iti baiyawasenayan i ibogaigiwas sabuw etei matahimaim kubitih boro hina’itin. \q1 \v 32 \x + \xo 2.32 \xt Isa 42.6; 49.6; 52.10\x*Naatu yawas ana marakaw boro nab natit Ufun Sabuw isah nirerereb hina’itin, naatu Israel sabuw nahimaim o ayawas ana marakaw boro nama.” \p \v 33 Kek hinah tamah Simeon kek isan abisa eo hinonowar i hifofofor men kafaita. \v 34 \x + \xo 2.34 \xt Isa 8.14; Mat 21.42; 1Pet 2.8\x*Simeon baigegewasin itih sawar, basit kek hinah Mary isan eo “Iti kek i God rubin sabuw moumurih na’in Israel wanawanan boro nagurusih naatu moumurih na’in boro niyawasih. Hai kirikirifot etei boro niwa’an hinirerereb, ina’i’inan nati isan sabuw boro ana tur hinakwahir. \v 35 Naatu yababan o dogor wanawanan boro ahay na’atube nay.” \p \v 36 Nati’imaim dinab babine ta Asher ana bigane ma’am, wabin Anna Fanuel natun, Anna tabin kwamur etei \it seven\it* ma naatu aawan morob. \v 37 Kwamur etei 84 i kwafur ma naatu Tafaror Bar men kafa’imo ihamiy. Fai mar i yohar, ma yoyoban God bobora’ara’ah. \v 38 Nati ana veya’amaim babine na run God ana merar yi. Jerusalem wanawanan sabuw iyab baiyawasenayan isan hima hikakaif hai tur eowen eo, “Roubininenayan natit.” \s1 Joseph, Mary Hairi Au Nazareth Himatabir \p \v 39 \x + \xo 2.39 \xt Mat 2.23\x*Joseph, Mary hairi Regah ana ofafaramaim abisa eo na’atube hisisinaf ufunamaim, himatabir maiye hin hai bar merar wabin Nazareth imaim hitit, tafaram Galilee wanawananamaim. \v 40 Naatu God ana bosiyasiyar wanawananamaim Kek ra’at yen ana fair bai fudirin rerekab naatu ana not ra’at taseseb. \s1 Jesu Tafaror Baremaim \p \v 41 \x + \xo 2.41 \xt Exo 12.24-27; 23.14-17; Deu 16.1-8\x*Kwamur ta ta wanawanahimaim Jesu hinah tamah mar etei Tar Nowaten Hiyuw isan au Jerusalem tenan. \v 42 Ana veya ta Jesu ana kwamur 12 na’atube basit hiyen hin hiyuw ta isan hai binanakwar eo na’atube. \v 43 Hiyuw ufunamaim hai ubar himatabir maiye, baise kek Jesu i Jerusalem ma. Hinah tamah men kafa’imo hiso’ob. \v 44 Hinotanot kek i nati sabuw wanawanamaim bairi hinan hirouw, imih nati veya ta’imon i nuhih fot hiremor hin, baise veya re birabirab, hibusuruf kek hinuwih, hai ofonah naatu taituwah hibabatiyih hinunuwet, \v 45 men hitita’ur, basit himatabir maiye hin Jerusalem hitit hinuwih. \v 46 Veya baitounin Tafaror Bar wanawanan Ofafar Bai’obaiyenayah wanawanah mare tur hi’o nowar ma bibabatiyih hitita’ur. \v 47 Sabuw etei Jesu tur buriburih eo, naatu iyafutih hinonowar isan, hifofofor men kafaita. \v 48 Hinah tamah kek hitita’ur ana veya hiororsa’irih Mary Natun iu, “Aro aisim iti na’atube isinaf? Tamat airi ai yababan ra’at, o anuwihi men kikimin ta.” \p \v 49 Iyafutih eo, “Aisim ayu kwanunuwuhu? Kwa men kwaso’ob ayu i Tamai ana baremaim ama’am?” \v 50 Baise Kek abisa eo hinah tamah ana tur naniyan men hibai. \p \v 51 \x + \xo 2.51 \xt Luk 2.19\x*Basit Jesu misir bairi himatabir maiye hire hin Nazareth hitit, imaim hinah tamah fanah bosiyasiyar bairi hima naatu hinah iti sawar etei ana notamaim ya ma inotanot. \v 52 \x + \xo 2.52 \xt 1Sa 2.26; Pro 3.4\x*Jesu ra’at yen orot matar ana not auman ra’at yen God itin yan sisir na’atube sabuw auman. \c 3 \s1 John Baptist Ana Bai’obaiyen \r (Matthew 3.1-12; Mark 1.1-8; John 1.19-28) \p \v 1 Roman sabuw hai orot gagamin wabin Caesar Taibirias bi’aiwob ana kwamur 15 baib wanawananamaim Pontius Pilate i Judea wanawanan igawan, Herod i Galilee isan igawan, naatu tain Philip i tafaram Iturea naatu Trakonaitis hairi isah igawan naatu; Lysanias i tafaram Abilene isan igawan. \v 2 Naatu Annas Kaiafas hairi i firis gagamih. Nati ana maramaim Zechariah natun John arar yan ma’am God ana tur na biyan tit. \v 3 \x + \xo 3.3 \xt Act 13.24\x*Basit misir tit harew Jordan, sisibinamaim tafaram ta ta run tit binan eo, “Kakafih kwasisinaf kwanihamiyen kwanan bapataito anit saise God boro a kakafih nanotawiyen.” \v 4 \x + \xo 3.4 \xt Isa 40.3-5\x*God ana dinab orot Isaiah ana Bukamaim kikirum na’atube eo, \q1 “Orot ta arar yan bat eafa’af, \q2 ‘Regah isan ef kwanabo gaigiwas, \q2 ef kwanimutufur iwat naremor nan! \q1 \v 5 Awa’awah etei kwanatounen hinayen hinituturin, \q2 heher oyaw etei kwanatar hinare hinituturin. \q1 Ef bibirih kwanarumutufuren, \q2 naatu ef kakafih kwanayabuna gewas. \q1 \v 6 Sabuw tutufin etei God baiyawasenayan nabiyafar boro hina’itin!’” \p \v 7 \x + \xo 3.7 \xt Mat 12.34; 23.33\x*Sabuw rau’ay gagamin John bapataito baitih isan hinan iuwih eo, “Kok natunatun! Yait imatnuwi God ana baimakiy nabiyafar boro wan kwanabibir? Men kwananot kwanao, ayu bapataito abai imih boro natafafaru en. \v 8 \x + \xo 3.8 \xt Jn 8.33, 39\x*Baise wantoro’ot i a yawas nigewasin kwanama saise nati’imaim boro kwa isa niturobe bowabow kakafih kwasisinaf etei kwaihamiyen. Naatu men kwanao, Abraham i aki ai agir imih God boro men baimakiy niti! Baise a tur ao’owen God karam kabay iti nabow niwa’an Abraham wawawan hinamatar. \v 9 \x + \xo 3.9 \xt Mat 7.19\x*Ai tebiw ro’oro’oh men gewasih i boro hinatar wairaf wah hinayara’aten hina’arat, imih kariwak i ai tarinamih hiya’ataitik inu’in.” \p \v 10 Sabuw hibatiy, “Bo aki boro mi’itube ana sinaf?” \p \v 11 Iyafutih eo, “O yait isa biya baibiyon rou’ab hinama’am ta inab menatan isan biya baibiyon en initin, naatu yait isan bay nakakaram nafaram.” \p \v 12 \x + \xo 3.12 \xt Luk 7.29\x*Kabay o’onayah bapataito bainamih hina hitit hibatiy, “Bai’obaiyenayan aki boro mi’itube ana sinaf?” \p \v 13 “Kwa kabay o’onamih hio hibiyuni na’atube ana fofonin kwana’o’on men tafan kwanayara’ah auman kwana’o’onamih.” \v 14 Roman baiyowayah orot afa auman hio, “Bo aki i boro mi’itube?” Iuwih eo, “Sabuw men kwanao kikinih kabay hinitimih o men baifuwenamaim hai kabay kwanabowamih, baise a bowabow isan a baiyan hinabit i kwaniyasisir.” \p \v 15 Sabuw hai notamaim hinotanot John i baiyawasenayan. \v 16 \x + \xo 3.16 \xt Act 13.25\x*Imih John iuwih eo, “Ayu i harewamaim bapataito abit, baise orot ta boro enan ana fair i ra’at. Ayu i men gewasu boro an ana baibiyon anaku’ub. I boro Anun Kakafiyin naatu wairafamaim bapataito nit. \v 17 I umanamaim i roububuna’en ana sawar auman bai enan, boro imaim \it wheat\it* narububunai ani’anin korom nayai, naatu hain boro nabow nan wairaf wanatowanin in etoto’ab wan naya na’afusar.” \v 18 John ef maumurih maiyow sabuw isah binan naatu hai yawas auman botabirinamih iuwih. \p \v 19 \x + \xo 3.19 \xt Mat 14.3-4; Mak 6.17-18\x*Baise Herod tuwah aawan Herodias bi’aawan isan, naatu bowabow kakafih maumurih maiyow sisinaf isan John kwarar yayamutufur ana maramaim \v 20 Herod ibanaka sinaf kakafin tabow sinaf John bai dibur bar yari’iy. \s1 Jesu Bapataito Baib \p \v 21 Sabuw etei’imak bapataito hibaib ufunamaim, Jesu auman ibapataito. Naatu yoyoyoban ana maramaim mar botawiy, \v 22 \x + \xo 3.22 \xt Jn 1.32\x*Anun Kakafiyin marane mamu imakabe ra’iy targabuw. Naatu orot fanan marane tit. “O i ayu Natu ta’imonamo. O isa ayu abiyasisir.” \s1 Jesu Ana’agir \p \v 23 \x + \xo 3.23 \xt Luk 4.22; Jn 6.42\x*Jesu ana kwamur 30 imaim ana bowabow busuruf. Sabuw hisoso’ob Jesu i Joseph natun imih Joseph isan hinot, Joseph tamah i Heli, \v 24 Heli tamah i Mathat, Mathat tamah i Levi, Levi tamah i Melkai, Melkai tamah i Jannai, Jannai tamah i Joseph, \v 25 Joseph tamah i Matathias, Matathias tamah i Amos, Amos tamah i Nahum, Nahum tamah i Esli, Esli tamah i Naggai, \v 26 Naggai tamah i Maatah, Maatah tamah i Matathias, Matathias tamah i Semein, Semein tamah i Josech, Josech tamah i Joda, \v 27 Joda tamah i Joanan, Joanan tamah i Rhesa, Rhesa tamah i Zerubbabel, Zerubbabel tamah i Shealtiel, Shealtiel tamah i Neri, \v 28 Neri tamah i Melkai, Melkai tamah i Addi, Addi tamah i Cosam, Cosam tamah i Elmadam, Elmadam tamah i Er, \v 29 Er tamah i Joshua, Joshua tamah i Eliezer, Eliezer tamah i Jorim, Jorim tamah i Mathat, Mathat tamah i Levi \v 30 Levi tamah i Simeon, Simeon tamah i Judah, Judah tamah i Joseph, Joseph tamah i Jonam, Jonam tamah i Eliakim, \v 31 Eliakim tamah i Melea, Melea tamah i Menna, Menna tamah i Matatha, Matatha tamah i Nathan, Nathan tamah i David, \v 32 \x + \xo 3.32 \xt Rut 4.17-22\x*David tamah i Jesse, Jesse tamah i Obed, Obed tamah i Boaz, Boaz tamah i Salmon, Salmon tamah i Nashon, \v 33 Nashon tamah i Aminadab, Aminadab tamah i Admin, Admin tamah i Arni, Arni tamah i Hezron, Hezron tamah i Perez, Perez tamah i Judah, \v 34 Judah tamah i Jacob, Jacob tamah i Isaac, Isaac tamah i Abraham, Abraham tamah i Terah, Terah tamah i Nahor, \v 35 Nahor tamah i Serug, Serug tamah i Reu, Reu tamah i Peleg, Peleg tamah i Eber, Eber tamah i Shelah, \v 36 \x + \xo 3.36 \xt Gen 11.10-26\x*Shelah tamah i Cainan, Cainan tamah i Arafasad, Arafasad tamah i Shem, Shem tamah i Noah, Noah tamah i Lamech, \v 37 Lamech tamah i Methuselah, Methuselah tamah i Enoch, Enoch tamah i Jared, Jared tamah i Mahalalel, Mahalalel tamah i Cainan, \v 38 \x + \xo 3.38 \xt Gen 4.25-26\x*Cainan tamah i Enos, Enos tamah i Seth, Seth tamah i Adam, Adam tamah i God. \c 4 \s1 Jesu Ana Routobon \r (Matthew 4.1-11; Mark 1.12, 13) \p \v 1 Jesu biyan tutufin etei God Anun Kakafiyin karatan Jordan harewane matabir yen naatu Anun Kakafiyin i’unawiy in Judea arar yan tit. \v 2 Nati’imaim veya etei 40 bay en ma’am ufunamaim bayumih morob. Naatu nati ana maramaim Demon Mowan na routobon itin, \v 3 eo, “O i God Natun na’at, kabay iti ku’uwih tebotabir rafiy tematar ku’aa.” \v 4 \x + \xo 4.4 \xt Deu 8.3\x*Baise Jesu iya’afut eo, “Buk Atamaninamaim hikirum hio, ‘Orot men bayumaim akisin niyawasimih.’” \v 5 Naatu Demon Mowan Jesu i’unawiy maiye hiyen hin koun yan bat, imatanubamo tafaram tutufin etei itin. \v 6 Naatu Demon Mowan eo, “Ayu boro fair etei o anit naatu tafaram ana aiwob auman boro anit. Anayabin etei’imak ayu hitu, ayu orot yait arurubin boro i anitin nab. \v 7 Imih O ayu inakwakwafiru na’at, iti sawar etei boro o nowamih anit.” \v 8 \x + \xo 4.8 \xt Deu 6.13-14\x*Jesu iya’afut eo, “Buk Atamaninamaim hikirum hio, ‘A Regah a God akisinamo inakwafir isan inabow.’” \v 9 Naatu iban maiye Demon Mowan Jesu bai nawiy hin Jerusalem hitit, hiyen hin Tafaror Bar tafantoro’ot bat naatu iu, “O God Natun na’at, kukununuw kura’iy. \v 10 \x + \xo 4.10 \xt Psa 91.11-12\x*Anayabin Buk Atamaninamaim hikirum hio, ‘God boro ana tounamatar na’uwih hinatafafari, \v 11 umah yanamaim inare hinabuwi, boro men kabay a narab natakakirimih.’” \v 12 \x + \xo 4.12 \xt Deu 6.16; 1Cor 10.9\x*Baise Jesu iya’afut iu, “Buk Atamaninamaim hikirum hio, ‘A Regah a God men routobon initinimih.’” \v 13 \x + \xo 4.13 \xt Hib 2.18; 4.15\x*Demon Mowan routobon ta ta Jesu bitin ufunamaim itumar tabaratait tit mar kafai ufunamaim bat. \s1 Jesu Ana Bowabow Galilee Imaim Busuruf \r (Matthew 4.12-17; Mark 1.14-15) \p \v 14 Imaibo Jesu God Anun Kakafiyin ana fair bai auman matabir na Galilee tit. Ana tur ra’at tasasar tit tafaram nati sisibinamaim hima’am etei’imak hinowar. \v 15 Kou’ay Bar wanawanan run bi’obaibiyih sabuw etei’imak tur hinonowar, hifai hibora’ara’ah. \s1 Nazareth Imaim Jesu Hikwahir \r (Matthew 13.53-58; Mark 6.1-6) \p \v 16 Jesu remor na Nazareth tit, bar merar i ma rara’atamaim, Baiyarir ana veya matanfufur isisinaf na’atube, in Kou’ay Bar run, Buk ta baiyab isan misir. \v 17 Naatu dinab orot Isaiah ana buk hibai Jesu hitin, bai rusasar tur iti na’atube hikirum inu’in ana efanamaim tit. \p \v 18 \x + \xo 4.18 \xt Isa 61.1-2\x*“Regah Anun Kakafiyin i ayu wanawana’umaim ema’am, \q2 anayabin ayu rubinu tur gewasin sabuw yababan wairafih isah anabinan. \p God iyafaru sabuw dibur tema’am hai tur ana’owen anabotaitih, \q2 matah fim anibaisih matah nigewasin hinanuw. \q2 Naatu sabuw iyab hirouw tibia’afiyih anibaisih hinama gewas. \v 19 Naatu anakurereb sabuw hinanowar \q1 Regah ana sabuw baiyawasih isan ana veya i natit.” \p \v 20 Jesu buk itakum orot kaifenayan itin i mara’iy. Sabuw Kou’ay Bar wanawanan hima’am etei’imak matah hito’ab Jesu hi’itin kikin. \v 21 Baise Jesu misir busuruf sabuw hai tur eowen eo, “Tur iti aiyab kwananowar i boun na iturobe.” \p \v 22 \x + \xo 4.22 \xt Luk 3.23; Jn 6.42\x*Sabuw etei’imak nati’imaim hima Jesu eo hinonowar hio, “Turobe iti orot ana tur i gewasin.” Naatu tur mumunin bitan eo hinonowar isan hifofofor, naatu taiyuwih hibatiyih hio, “Iti orot i Joseph natun?” \v 23 Naatu Jesu iuwih eo, “Binan tur gewasin matan fufur sabuw teo’omaim boro kwana’uwu kwanao, ‘Adanafur ana orot, taiyuw kwiyawasi.’ Naatu iban boro kwana’uwu maiye, ‘Capernaum ma bow bigan tanonowar na’atube, iti ana bar ana meraramaim nabow tana’itin.’” \v 24 \x + \xo 4.24 \xt Jn 4.44\x*Jesu iban maiye iuwih eo, “Anababatun a tur ao’owen, dinab orot ana bar ana meraramaim boro men ana merar hinay hinabaimih. \v 25 \x + \xo 4.25 \xt 1Ki 17.1, 7\x*Naatu tur anababatun a tur ana’owen, Elijah ma’am ana veya’amaim kwafukwafur maumurih na’in Israel wanawanan hima’am afow matar. Nati ana veya’amaim kwamur etei tounu naatu sumar \it six\it* na’atube toun men yar, baimar kakafin na, nati tafaram wanawananamaim bar merar etei’imak bay i’en. \v 26 \x + \xo 4.26 \xt 1Ki 17.8-16\x*Nati ana veya’amaim God men Elijah iyafar Israel wanawanan kwafur babin ta ibaisimih, baise Sidon wanawanan Zarepat bar meraramaim kwafur babin ta’imon ma’am isan God iyafar in tit baibais itin. \v 27 \x + \xo 4.27 \xt 2Ki 5.1-14\x*Naatu dinab orot Elisha ma’am ana veya Israel sabuw moumurih maiyow kokom ani’anih hima’ama men yait ta na Elisha iyawasimih, baise tafaram Syria orot wabin Naaman akisinamo na Elisha iyawas.” \p \v 28 Sabuw Kou’ay Bar wanawanan hima iti tur hinonowar ana veya, yah wanawanan so’aso’ar yen higagamat, \v 29 himisir Jesu hibai hitain ufun hitit, bar merar hitumar, hiyen fan tafan hibat hitarouw fan tare’emih hiwa’an, anayabin bar merar i fan tafan hiwowab hima’am. \v 30 Baise Jesu sabuw rau’ay gagamin hibatabat umah aren sorabon hai foun remor tit in. \s1 Orot Demon Kakafin Targabuw \r (Mark 1.21-28) \p \v 31 Jesu na Galilee wanawananamaim bar merar ta wabin Capernaum imaim tit, Baiyarir ana veya run sabuw i’obaibiyih hima hinonowar. \v 32 \x + \xo 4.32 \xt Mat 7.28-29\x*Sabuw etei’imak hifofofor men kafaita. Anayabin ana tur eo i tur anababatun naatu fairin. \v 33 Nati Kou’ay Baremaim orot ta wagabur iwan demon kakafin anababatun auman na run ma’am, fanan aumetawat na’in iwow eo, \v 34 “Hei! Aki isai abisa inasinafumih kunan? Aki gurusi’imih? Jesu Nazareth mowan. Ayu aso’ob. O i yait, O i God ana tur abarayan Orot Kakafiyin.” \v 35 Jesu wagabur mowan kwarartatab eo, “Yate inbainub orot biyanamaim kutit!” Wagabur mowan sabuw nahimaim orot itaiy re tabaratait tit, men isan abisa ta sinafumih. \v 36 Baise Sabuw etei’imak hai baifofofor ra’at, taiyuwih hibabatiyih hio, “Iti orot ana tur i fair kwanekwan. Ana onowaten naatu ana fair auman iti tur eo demon kakafih biyunih i hitit!” \v 37 Naatu Jesu abisa sisinaf isan ana tur tasasar tit tafaram nati hima’am wanawanan etei hinowar. \s1 Jesu Sabuw Maumurih Iyawasih \r (Matthew 8.14-17; Mark 1.29-34) \p \v 38 Jesu misir Kou’ay Bar itumar tit na Simon ana bar tit, Simon rawan babin sawow biyan fora’ab anababatun inu’in, sabuw Jesu hifefeyan baiyawasinamih hio. \v 39 Basit Jesu na babin inu’in sisibin tit bat sawow i’ari’ar naatu sawow babin biyanane tit, babin yawas misir bay bow eafusar itab hi’aa. \v 40 Veya re’er ufunamaim, sabuw sawow yumatah ta ta hibow hi’inu’in, turahinah hibuwih hina Jesu biyan hitit, sabuw ta’ita’imon butubutubunih etei’imak hiyawas. \v 41 \x + \xo 4.41 \xt Mat 8.29; Mak 3.11-12\x*Sabuw moumurih na’in auman biyahine demon kakafih hitit hiwow hio, “O i God Natun!” Baise Jesu demon awah bofafaren men karam boro hitao’rereb. Anayabin demon hiso’ob Jesu i Roubininenayan. \s1 Jesu Yoyoban Bar Wanawanan Binan \r (Mark 1.35-39) \p \v 42 Martot auman Jesu nati bar merar itumar tit in efan ta nautanubinamaim akisinamo ma. Baise sabuw hinuwih hinan hititita’ur ana veya, bairi nati’imaim ma isan hi’otan. \v 43 Baise Jesu iuwih eo, “Ayu boro anan God ana aiwob isan tur gewasin bar merar afa’amaim auman anabinan hinanowar. Anayabin ayu nati bowabow isan God iyunu ana.” \v 44 \x + \xo 4.44 \xt Mat 4.23\x*Naatu Jesu tafaram Judea wanawananamaim Kou’ay Bar etei run tit binan remor. \c 5 \s1 Jesu Ana Bai’ufununayah Wantoro’ot Bubuwih \r (Matthew 4.18-22; Mark 1.16-20) \p \v 1 \x + \xo 5.1 \xt Mat 13.1-2; Mak 3.9-10\x*Veya ta Jesu Genesaret harew kukuf rewarewan batabat sabuw rou’ay gagamin na’in God ana tur nowaramih hinahinah hina biyan hitit. \v 2 Naatu nati dones yanamaim siy bowayah hai wa rou’ab hitain hiyen hi’inu’in Jesu itah, baise siy bowayah hin hai buwat hisasouwen. \p \v 3 Jesu wa nati awar hibatabat wanawanahimaim Simon ana wa bai afe’en yen mare iu inatait tetenane rouw. Naatu Jesu mare sabuw rau’ay gagamin ma i’obaibiyih. \fig Jesus wa efe’en ma sabuw ebi’obaiyih|alt="Jesus teaching from boat" src="CN01705B.TIF" size="col" loc="Luk 5.3" copy="©1978 David C. Cook Publishing Co." ref="5.3" \fig* \v 4 Bi’obaibiyih ufunamaim, Simon iu, “A’wa kukutait itit taiyomaim a sabuw bairi buwat kwaya kwaway.” \p \v 5 \x + \xo 5.5 \xt Jn 21.3-8\x*Simon eo, “Regah, fai manin buwat aya ama’am mar to men kafai siy ta eon, baise o kuo’o imih boro anasinaf.” \p \v 6 Basit, buwat hitaiy re, siy batabat wanawanan run buwat kafa’imo tatakweb. \v 7 Turahinah wa ta afe’en hima’am na baibaisih isan himan, naatu turahinah hina bairi siy hibow wa rou’ab hiwan yen awah karatan, wa hairi kafa’imo hita’unun. \p \v 8 Abisa matar Simon Peter i’itin ana maramaim Jesu nanamaim sun yowen re eo, “Regah, kwihamiyu sa’ab kwen, ayu i bowabow kakafin wairafu.” \v 9 Naatu Simon ana ofonah bairi siy moumurih na’in hibowabow isan hifofofor men kafaita. \v 10 Zebedee natunatun James naatu John hairi auman hifofofor men kafaita (Simon ana ofonah). \p Jesu Simon iu, “Men inabirumih, boun ana veya ebubusuruf o boro orot isah inaway.” \v 11 \x + \xo 5.11 \xt Mat 19.27\x*Naatu wa hibow hirun dones yan hitain hiyen, sawar etei’imak hihamiyen himisir Jesu hi’ufunun bairi hin. \s1 Jesu Orot Iyawas \r (Matthew 8.1-4; Mark 1.40-45) \p \v 12 Ana veya ta Jesu tafaram ta in orot biyan kokom ani’anin ma bi’akiramaim tit. Orot Jesu i’itin ana maramaim tit nanamaim sun yowen ifefeyan eo “Regah inakokok na’at basit iniyawasu!” \p \v 13 Jesu uman bora’ah orot butubun eo, “Ayu akokok o inayawas!” Iti na’at eo mar ta’imon orot biyanamaim kokom etei na’am in sawar. \p \v 14 \x + \xo 5.14 \xt Lev 14.1-32\x*Jesu orot eofafar eo “Men sabuw hai tur ina’owen, baise, inan a firis biyan inatit biya nanutitiy na’itin. Imaibo Moses iu’uwi na’atube Regah isan sibor inayai, saise sabuw hina’itin hinitumatum o biya i turobe igewasin.” \p \v 15 Baise Jesu ana tur ra’at tasasar tit etei’imak hinowar, sabuw rau’ay gagamin na’in hina ana tur hinowar naatu baiyawasih isan hifefeyan iyawasih. \v 16 Baise mar etei Jesu efan nautanubinamaim akisinamo ma yoyoban isan en ema eyoyoyoban. \s1 Jesu Orot An Uman Kafikafirin iyawas \r (Matthew 9.1-8; Mark 2.1-12) \p \v 17 Veya ta Jesu binan sabuw hima hinonowar wanawanahimaim i Pharisee naatu Ofafar Bai’obaiyenayah hina hima tur hinowar. Iti sabuw i tafaram Galilee naatu Judea wanawanan bar merar tata’ane hina, naatu Jerusalemane auman hina. Nati ana maramaim yawas ana fair Regah biyanane i na Jesu biyan tit sabuw sawusawuwih baiyawasih isan. \v 18 Sabuw afa orot an uman Kafikafirin hibai emo’em hiwan hi’abar hina, hikok kwanekwan bar wanawanan hitarun Jesu nanamaim hitayare. \v 19 Baise sabuw i ra’at kwanekwan men ana mahar ta ma boro orot hitab hitarun. Imih hibai hiyen bar faifiy afe’en hiyare, kabay hibosaisiren sou hikuyouw imaim orot emo’em auman hiruru sabuw hima’am hai founafoun ra’iy, Jesu ma’am nanamaim tit. \fig Orot kwafe’en faifiy wan hitarakwib orot an uman kafilafirin hruru ere’er|alt="men making hole in roof for paralytic" src="CN01686B.TIF" size="col" loc="Luk 5.19" copy="©1978 David C. Cook Publishing Co." ref="5.19" \fig* \p \v 20 \x + \xo 5.20 \xt Isa 43.25; Luk 7.48\x*Jesu iti sabuw hai baitumatum itin basit orot isan eo, “Au begon o a bowabow kakafih i anotanotawiyen.” \p \v 21 Pharisee naatu Ofafar bai’obaiyenayah hima’ama taiyuwih hio, “Iti orot i menatan God ebi’ib? God akisinamo boro bowabow kakafih nanotawiyen.” \p \v 22 Abisa hinotanot Jesu so’ob basit iuwih, “Kwa dogor wanawanah not kakafih nati na’atube aisim kwanotanot? \v 23 Ef menatan i hamehamen, ana bowabow kakafih notawiyen isan anao, i hamehamen o misir bat remor, isan anao i hamehamen? \v 24 \x + \xo 5.24 \xt Jn 5.8\x*Baise ayu anasinaf kwana’itin saise kwanitumatum. Orot Natun i God eonowah tafaramamaim sabuw hai bowabow kakafih notawiyen isan.” Basit Jesu orot an auman kafikafirin isan eo, “Kumisir a emo’em kubai a ubar kwen!” \v 25 Orot mar ta’imonamo nahifunik inu’in misir ana emo’em bai e’abar tit God ana merar yi bora’ara’ah auman ana ubar in. \v 26 Sabuw etei’imak hima’am hifofofor men kafaita, yah birubir fafar auman, naatu God ana merar hiyi hibora’ara’ah hio, “Ina’inan iti men na’atube ta’i’itin efa’efanin bounabo matar taitin.” \s1 Levi Ana Afa’af \r (Matthew 9.9-13; Mark 2.13-17) \p \v 27 Iti ufunamaim Jesu tit in orot kabay o’onayan wabin Levi ana bowabow baremaim ma’am itin basit isan eo, “Kumisir ayu kwi’ufnunu.” \v 28 Levi ma’am misir sawar etei’imak ihamiyen Jesu i’ufunun. \p \v 29 Levi baitab gagamin ta ana baremaim Jesu isan itab, Levi ana ofonah bairi hai bowabow ta’imon naatu sabuw afa auman hiru’ay. \v 30 \x + \xo 5.30 \xt Luk 15.1-2\x*Pharisee naatu Ofafar bai’obaiyenayah himisir higam Jesu ana bai’ufununayah hibatiyih, “Kwa aisim nati kabay o’onayah naatu bowabow kakafih sabuw bairi kwama kwa’aa kwatomatom?” \p \v 31 Jesu iyafutih eo, “Sabuw iyab gewasih adanafur orot men tekokok, baise sabuw sawow wairafih adanafur orot i tekokok. \v 32 Ayu i men sabuw gewasih bow dogoroh baikitabirin isan anamih, baise sabuw bowabow kakafin wairafih.” \s1 Yohar Ana Baibat \r (Matthew 9.9-13; Mark 2.13-17) \p \v 33 Sabuw afa Jesu hibatiy hio, “John ana bai’ufununayah i mar etei teyohar teyoyoyoban naatu Pharisee hai bai’ufununayah i na’atube tisisinaf, baise o abai’ufununayah i hi’aa tetomatom.” \p \v 34 \x + \xo 5.34 \xt Jn 3.29\x*Jesu iyafutih eo, “Kwanotanot tabin boubun ana sabuw a baitab isan hinaruru’ay boro na’uwih aamoromorob hinamatabir maiye hinan? Men karam. \v 35 Baise veya ta tabin boubun orot boro hinabosair sa’ab nan ana sabuw nihamiyih, imaibo i boro hinayohar.” \p \v 36 Naatu Jesu oroubon ta iti na’atube eo, “Men yait ta faifuw boubun e’afuw faifuw atamanin fitimih, nati na’atube nasinaf faifuw boubun boro natakweb. Naatu faifuw boubun hinab atamanin hinafitifit ana itinin boro men gewasin. \v 37 Na’atube men yait ta \it wine\it* boubun bai \it wine\it* atamanin ana kibubumaim ririmih. Anayabin \it wine\it* boubun ana kibub inab atamaninamaim inaririr \it wine\it* boro nara’at kibub atamanin natafofor naatu \it wine\it* nasuwa nare. \v 38 Imih \it wine\it* boubun ibo kibub boubunamaim tiririr. \v 39 Baise men yait ta \it wine\it* atamanin tomatom ufunamaim \it wine\it* boubun tom isan kokomih, aiyab. Anayabin nati orot iti na’atube eo, “\it Wine\it* atamanin i gewasin anababatun.” \c 6 \s1 Baiyarir Ana Baibat \r (Matthew 12.1-8; Mark 2.23-28) \p \v 1 \x + \xo 6.1 \xt Deu 23.25\x*Baiyarir\f + \fr 6.1 \ft Sabbath\f* ana veya ta Jesu sanabey wanawanah remor inan, ana bai’ufununayah sanabey hirut kanabih hikeb ro’oro’oh hibow hi’aa. \v 2 \x + \xo 6.2 \xt Jn 5.10\x*Ofafar bai’obaiyenayah afa hi’itih basit hibatiyih. Kwa aisim Baiyarir ana veya ata ofafar kwa’astu’ub iti na’atube kwasisinaf? \p \v 3 \x + \xo 6.3 \xt 1Sa 21.1-6\x*Jesu iyafutih eo, “David ana sabuw bairi bayumih himorob, abisa sisinaf Buk Atamaninamaim hikirum inu’in kwaiyab kwaitin? \v 4 \x + \xo 6.4 \xt Lev 24.5-9\x*David God Ana Bar wanawanan run Regah isan rafiy hisibor inu’in bai eaan, naatu turin ana sabuw itih hi’aa. Nati i ata ofafar eastu’ub. Anayabin firis akisihimo nati rafiy sibor hinab hina’aan men yait ta. \v 5 Naatu Jesu ana tur yomaninamaim iti na’atube eo, “Orot Natun i Baiyarir ana ukwarin.” \s1 Orot Uman Murubin \r (Matthew 12.9-14; Mark 3.1-6) \p \v 6 Baiyarir ana veya ta Jesu na Kou’ay Bar wanawanan run sabuw bai’obaiyih isan. Naatu nati sabuw wanawanahimaim i orot ta uman asukwafune murubin auman na ma’am. \v 7 Ofafar bai’obaiyenayah naatu Pharisee Jesu himtitiy Baiyarir ana veya orot ta tabiyawas na’at hita’itin, saise hai fair imaim hitab hitagam hita’umih. \v 8 Baise sabuw abisa hinotanot i Jesu so’ob, imih orot isan eo, “Kumisir kutit iti sabuw nahimaim kubat.” Basit orot ma’am misir bat. \p \v 9 Imaibo Jesu sabuw isah eo, “Ayu kwa abibatiy, ata ofafaramaim Baiyarir ana veya abistan i ebibasit boro tanasinaf? Orot babin tanibais gewasin tanasinaf o kakafin tanasinaf? Orot babin ana ma gewas isan taniyawas o ana yawas tanagurus?” \v 10 Jesu tatabir sabuw nutitiyih in sawar basit orot isan eo, “Uma kubora’ah.” Naatu orot uman bora’ah, marta’imon orot uman igewasin. \v 11 Etei hima’am yah so’ar higagamat taiyuwih hibabatiyih hio, “Iti orot Jesu isan boro mi’itube tanasinaf?” \s1 Jesu Tur Abarayah 12 Rubinih \r (Matthew 10.1-4; Mark 3.13-19) \p \v 12 Nati ana veya’amaim Jesu yoyobanamih yen in oyaw wanamaim tit, naatu imaim ma God isan yoyoban in marto. \fig Jesus arar yanamaim eyoyoyoban|alt="Jesus praying in wilderness" src="cn01698B.tif" size="col" loc="Luk 6.12" copy="©1978 David C. Cook Publishing Co." ref="6.12" \fig* \v 13 Mar auman basit, ana bai’ufununayah etei eaf ayuwih hiru’ay, naatu wanawanahimaim orot etei 12 rubinih, wabih tur abarayan iwaben. \v 14 Naatu iti i tur abarayah wabih, Simon (wabin ta Peter, Jesu uf biwab) naatu Peter tain Andrew, James, John, Philip naatu Bartholomew, \v 15 Matthew, Thomas naatu Alpheus natun James naatu Simon (Zerot teo), \v 16 James natun Judas, naatu Judas Iscariot, (Jesu baban eo momorob). \s1 Jesu Sabuw I’obaiyih Naatu Iyawasih. \p \v 17 Jesu ana tur abarayah bairi oyawane himatabir hire hina hititit ana maramaim, ana bai’ufununayah etei hiru’ay butun ana yabarinamaim bairi hibat, naatu sabuw maumurih na’in Judea wanawanan, Jerusalem wanawanan hiru’ay, naatu torane bar merar rou’ab, Taiya, Sidon auman sabuw etei hiru’ay. \v 18 Hiruru’ay anayabin i tur nowar isan naatu hai sawow yumatah ta ta hibow hima’am baiyawasih isan hina. Naatu sabuw afa demon kakafih hibiwawa’anih auman hinan etei iyawasih. \v 19 Sabuw etei i hikokok Jesu hitabutubun, anayabin hibubutubun ana veya, ana fair titit i etei biyawasih. \s1 Yasisir Naatu Yababan \r (Matthew 5.1-12) \p \v 20 Jesu ana bai’ufununayah nutitiyih in sawar basit eo, \p “Yababan wairafi yasisir boro kwanab, \q2 anayabin God ana aiwob i kwa nowa! \q1 \v 21 \x + \xo 6.21 \xt Psa 126.5-6; Isa 61.3; Rev 7.16-17\x*Kwa iyab boun bayumih kwabi’akir \q2 boro kwaniyasisir bay kwanaa ya hinagadid! \q2 Kwa iyab boun kwarererey \q2 boro kwaniyasisir kwanamarib! \p \v 22 \x + \xo 6.22 \xt Jn 15.19; 16.2; 1Pet 4.14\x*Sabuw hinifa’ifa’i, hinakwahiri, tur kakafih hina’uwi naatu kakafi hinarouw hinao ana maramaim kwaniyasisir, anayabin Orot Natun kwabi’ufunun! \p \v 23 Imih sawar iti na’atube hinamamatar ana veya kwanakawasa naatu kwaniyasisir kwanaben. Anayabin a baiyan gagamin na’in maramaim inu’in. Abisa tisisinaf anayabin hai a’agir dinab oro’orot isah sawar iti na’atube hisinaf. \p \v 24 Baise kwa iyab boun sawar wairafi kwama’am \q1 boro yababan gagamin maiyow kwanab! \q2 Anayabin kwa i yasisiramaim kwama’am! \p \v 25 Kwa iyab boun bay kwa’aa ya higadid kwama’am \q1 boro yababan gagamin maiyow kwanab \q2 bayumih kwanamorob! \q1 Kwa iyab boun kwaiyasisir kwamamarib \q2 boro yababan gagamin maiyow kwanab kwanarerey kwanitarkoukuw. \p \v 26 Kwa iyab sabuw wab tebobora’ara’ah boro yababan gagamin maiyow kwanab! Anayabin hai a’agir dinab baifufuwenayah isah na’atube hisinaf. \s1 Rakit Sabuw Kwaniyabow \r (Matthew 5.38-48; 7.12a) \p \v 27 Kwa iyab iti tur kwanonowar a tur ao’owen a kamabiy sabuw kwaniyabuwih, sabuw iyab tibifa’ifa’i isah gewasin kwanasinaf. \v 28 Sabuw iyab hinao’orarafi, God kwanifefeyan baigegewasin nitih, naatu sabuw iyab isa kakafin hinasisinaf isah kwanayoyoban. \v 29 Orot yait rebareb nabifafar na’at, raunane’ebo inabotabir nifafar. Naatu orot ta a biyabaibiyon tafan nikiya’ub nabaib na’at, baban auman inau nikiya’ub nab. \v 30 Orot babin ta sawar isan nabifefeyani initih, naatu orot babin ta sawar o nowa ebaib, kwihamiy ebai, men bainamih inao maiye. \v 31 \x + \xo 6.31 \xt Mat 7.12\x*A kok mi’itube sabuw isa tisisinaf na’atube, ibo isah na’atube inasinaf. \p \v 32 Sabuw o tibiyabuw akisih isah inabiyabow na’at, aisim boro baigegewasin inab? Sabuw kakafih turahinah tibiyabuwih akisih boro hiniyabuwih! \v 33 Naatu sabuw o isa gewasin tesisinafuwat isah gewasin inasisinaf na’at, aisim boro baigegewasin inab? Sabuw bowabow kakafin wairafih na’atube tisisinaf. \v 34 Sabuw iyab kubitih o iso’ob i boro wan hinay maiye hinabit na’at, aisim boro baigewasin inab? Sabuw bowabow kakafin wairafih i hiso’ob turahinah tibitih ana fofonin boro wan hinab maiye! \v 35 En! Baise akamabiy sabuw kwaniyabuwih, a gewasin kwanitih. Kwanitin men wan isan kwananot. Saise a baiyan gagamin na’in boro kwanab, naatu God auyomtoro’ot natunatunamih boro kwanamatar. Anayabin sabuw iyab aurih merarayow en, sabuw kakafih God nati sabuw isah i ebigewasin. \v 36 Tamat ekakabeber na’atube kwanakabeber. \s1 Baibabatiyen \r (Matthew 7.1-5) \p \v 37 \x + \xo 6.37 \xt Mat 6.14\x*Taituwa inibatiyih, God boro obo nibatiyi, naatu taituwa ubar initih God boro obo ubar nit, taituwa hai kakafin inanotawiy, God boro a kakafin nanotawiy. \v 38 \x + \xo 6.38 \xt Mak 4.24\x*Uma natasasar taituw isah, God boro uman natasasar o isa. Tur anababatun o boro inab uma awan nakasuwai. Turobe baibais boro uma yan nasuwa nare inab nayen uma awan nakaratan. Sabuw inabitih ana fofonin God boro na’atube fofon ta’imon nit.” \p \v 39 \x + \xo 6.39 \xt Mat 15.14\x*Naatu Jesu oroubon ta iti na’atube eo, “Orot matan fim men karam boro fim turan nanawiy hairi hinan, anayabin nanawiy hairi hinanan na’at boro hairi’ika hinan hub hinare. \v 40 \x + \xo 6.40 \xt Mat 10.24-25\x*Kirum kek men yait ta boro ana bai’obaiyenayan nanatabirimih, baise na kirum nan yomanin na’a’asa’ub ana veya, i boro ana bai’obaiyenayan na’atube namatar. \p \v 41 Aisim tai matan momor i’itin ku’u? Baise o mata ai bahun yi ebatabat men kutatatam. \v 42 O mata ai bahun yi batabat men itatam, naatu tai isan i’o Aro, nekuna mata momor abosair, a naniyan mi’itube ibai kuo? Wanawanan rerekabih! Matoro’ot o mata ai bahun ina’uy, imaibo boro inanuw gewas tai matan momor ina’itin inabosair. \s1 Ai Rou’ab Ro’oh \p \v 43 Ai gewasin nabiw ro’on boro men kakafin nayai, na’atube ai wanawanan kour nabiw ro’on boro men gewasin nayai. \v 44 Ai etei’imak boro ro’ohimaim ina’itah, fafou ro’on boro men agor afe’en inima’ub, na’atube waris boro men digumar afe’en inawasarir hinare. \v 45 Orot gewasin totobuyoy gewasin dogoronamaim tema’am boro nitaman nit. Orot kakafin totobuyoy kakafih dogoronamaim tema’am boro nitaman nit. Anayabin orot awanamaim abisa kakafin ititit, dogoron wanawanan i kakafin awan karatan inu’in. \s1 Bar Rou’ab Wowabayah \r (Matthew 7.16-20; 12.33-35) \p \v 46 \x + \xo 6.46 \xt Mat 7.21\x*Aisim ayu isau kwa’o, ‘Regah, Regah,’ baise abisa au’uwi i men na’atube kwasisinaf? \v 47 Orot yait na ayu au tur nowar ebobosiyasiyar, ana itinin i iti ani’obaiyi kwana’itin. \v 48 Orot ana bar wowabinamih hub kair re kabay afe’en tutut rouw, bar wowab. Harew tit yen bar bufut rab, baise bar men iyuwiyuw, anayabin bar wowab gewas. \v 49 Baise o yait ayu au tur inowar men kubobosiyasiyar, i orot ana bar wabat en wowowab na’atube, bar tutut en wowab batabat, harew tit yen bar rabirab ana veya mar ta’imonamo ufar re, naatu nati bar re’er i mutufor tarogowan.” \c 7 \s1 Roman Hai Baiyowayan Ukwarin Ana Akir Wairafin Jesu Iyawas \p \v 1 Jesu tur etei eo binan sabuw hinowar in sasawar ufunamaim na Capernaum tit. \v 2 Nati’imaim Roman baiyowayan orot ukwarin ana akirwairafin isan biyabow kwanekwan i sawow gagamin bai morobomih biwa’an. \v 3 Baise Jesu na nati’imaim titit ana tur nonowar ana maramaim, Jew hai orot gagamih iyunih hin Jesu biyan hitit ana akir wairafin baiyawasin isan Jesu hifefeyan. \v 4 Basit Jew hai orot gagamih hina Jesu biyan hitit turobe’emaim hifefeyan hio, “Iti orot ana yababan i ekokok kwanekwan o baibais initin ana akir wairafin iniyawas. \v 5 Anayabin ata sabuw isah i yabow, aki ai Kou’ay Bar wowab.” \v 6 Basit bairi hin, naatu hina bar hibiyubin auman, baiyowayan orot ana ofonah afa iyunih hin Jesu biyan hitit hio, “Regah aki ai of iti na’atube eo, Aisim inan a nababan, anayabin ayu men orot gagamu boro inan au bar inatit. \v 7 Na’atube ayu auman taiyuwu ai’itu ayu men orot gewasu boro anan nanamaim anatit, baise akokok turawat nao au akir wairafin boro nayawas. \v 8 Anayabin ayu auman baiyowayah orot isah, au fair ema’am, orot ta aniyun anao, ‘Ni’imaim kwen.’ I boro nan, naatu orot ta isan anao, ‘Iti’imaim kuna.’ I boro nan, naatu au akir wairafin orot ta isan anao, ‘Iti kusinaf.’ I boro nasinaf.” \p \v 9 Jesu iti orot ana tur nonowar ifofofor men kafaita, naatu tatabir sabuw hi’ufunun bairi hinan iuwih eo, “Anababatun a tur ao’owen Israel wanawananamaim ama areremor, men kafa’imo orot ta ana baitumatum iti na’atube aitinimih.” \v 10 Imaibo orot kob nayah himatabir maiye hin bar hititit, akir wairafin yawas ma’am hi’itin. \s1 Kwafur Babin Natun Jesu Iyawas \p \v 11 Nati ufunamaim sabuw rau’ay gagamin na’in, naatu Jesu ana bai’ufununayah bairi hin bar merar wabin Nain imaim hitit. \v 12 Jesu na bar merar ana fur awan titit auman, kwafur babin natun orot ta’imonamo morob, sabuw rau’ay gagamin na’in kwafur babin hibai hirerey auman natun hi’abar hititit bairi hitar. \v 13 Jesu nuw kwafur babin i’itin ana maramaim dogoron wanawanan yababan awankaratan naatu kwafur isan eo, “Babin men inarerey.” \p \v 14 Imaibo na sabuw biyah tit eof ir sum butubun, sabuw orot hi’abar hinan hinutanub hibat, Jesu orot murubin isan eo, “Orot boubun kumisirimih ayu ao!” \v 15 \x + \xo 7.15 \xt 1Ki 17.23; 2Ki 4.36\x*Orot murubin inu’in yawas misir mare ma tur eo. Jesu nawiy hairi hin hinah itin. \p \v 16 \x + \xo 7.16 \xt Luk 1.68\x*Sabuw etei orot murubin yawas mimisir hi’itin hai bir ra’at baise God ana merar hiyi wabin hibora’ara’ah hio, “Dinab orot fairin anababatun wanawanatamaim tit! God ana sabuw baiyawasih isan na!” \v 17 Jesu iti sisinaf ana tur ra’at tafaram Judea wanawanan hima’am etei hinowar na’atube tafaram nati sisibinamaim hima’am auman hinowar. \s1 John Ana Tur Abarayah \p \v 18-19 \x + \xo 7.18-19 \xt Psa 40.7; Mal 3.1; Rev 1.8\x*Sawar iti etei isah John ana bai’ufununayah hina ana tur hio’owen ufunamaim, ana bai’ufununayah orot rou’ab iuwih eo, “Kwanan Regah kwanibatiy, John o isa eo anonowar, o iti ina, ai aki boro orot ta isan anama anakaif?” \p \v 20 Iti na’atube eo imaibo hina Jesu biyan hitit ana tur hi’owen hio, “Aki John Baptist o baibatiyimih iyafari ana, imih akokok inao ananowar, John o isa eo anonowar o iti ina, o aki boro orot ta isan anama anakaif.” \p \v 21 Nati ana veya’amaim Jesu sabuw maumurih na’in hai sawow yumatah ta ta, naatu demon kauh hiyen hima hibiwawa’anih etei biyawasih. Naatu sabuw moumurih na’in matah fim iwa’an matah higewasin hinuwanuw. \v 22 \x + \xo 7.22 \xt Isa 35.5-6; 61.1; Luk 4.18\x*Imih Jesu John ana bai’ufununayah iyafutih eo, “Kwamatabir kwan abisa kwa’i’itah John ana tur kwa’owen. Sabuw matah fim higewasin tinuwanuw, ah kafikafirih higewasin hibat tereremor, kokom ani’anih biyah igewasin, tainih gugurih higewasin tur tenonowar, naatu sabuw morobone abiyawasih, tur gewasin i yababan sabuw isah abibinan. \v 23 Sabuw iyab erekasiy auman ayu tibitutumu i boro men baigegewasin hinab!” \p \v 24 Kob nayah himatabir John isan hinan ufut, Jesu tatabir sabuw rau’ay gagamin hina hima’am ibatiyih eo, “Arar yan John abisa sisinaf itinamih kwatit kwan? Kotar wadar bi’inuwas itinamih kwan? \v 25 Abisa itinamih kwatit kwan? Orot sawar wairafin e’abur gewas ma’am itinamih kwan? En anayabin sabuw hai abur gewasin i bar gewasihimaim tema’am. \v 26 \x + \xo 7.26 \xt Luk 1.76\x*Imih kwao anowar. Abisa itinamih kwan? Dinab orot? Turobe, baise a tur ana’owen, iti orot i dinab oro’orot etei tafahimaim. \v 27 \x + \xo 7.27 \xt Mal 3.1\x*Anayabin John isan, God iti na’atube eo Buk Atamaninamaim hikirum, \q1 ‘Ayu au tur abarayan boro wan o namaim \q2 aniyafar nan o a ef nayabuna.’ \p \v 28 Jesu iban eo maiye, “‘Tur anababatun a tur ao’owen, baibin hitatoub wanawanahimaim, orot men yait ta John natabirimih. Baise orot ta God ana aiwobomaim taiyuwin bikafai i John natabir.” \p \v 29 \x + \xo 7.29 \xt Luk 3.12\x*Sabuw etei, kabay o’onayah auman tur hinonowar ana maramaim, hiorereb God ana ef i turobe mutufurin, anayabin iti sabuw etei’imak i John bapataito itih. \v 30 \x + \xo 7.30 \xt Mat 21.32\x*Baise Pharisee naatu Ofafar Bai’obaiyenayah God abisa sinafumih kokok i hikwahir men hisinaf naatu John ana bapataito hikwahir. \p \v 31 “Imih sabuw iti boun tema’am hai itin boro abisa’amaim anayai anao? Hai itinin i mi’itube? \v 32 Sabuw hai itinin i Kek gidigidih urababan tefafafow na’atube. Kek turih boro turahinah isah hio, ‘Aki tabin ana douduf arabirab baise kwa men kwabenabenamih. Naatu aki morob ana ew atatabor, baise kwa men kwarerereyamih.’ \v 33 John Baptist nan ana veya’amaim yohar bay, harew fokarih men eaa tomatom, naatu kwa kwao, ‘Iti orot i demon kaun hiyen!’ \v 34 \x + \xo 7.34 \xt Luk 15.2\x*Baise Orot Natun na bay harew eaa tomatom kwa kwao, ‘Iti orot i ana bay aa naatu ana harew tom kakafin, kabay o’onayah naatu sabuw bowabow kakafih sinafuyah hai begon!’ \v 35 Baise God ana ukwar rerekab i sabuw iyab hikok tebaib isah ebiturobe.” \s1 Jesu Simon Ana Baremaim \p \v 36 Pharisee orot ta wabin Simon Jesu ifefeyan na ana baremaim hairi bay aa isan, basit Jesu na orot ana bar run hairi hima bay hi’aa. \v 37 \x + \xo 7.37 \xt Mat 26.7; Mak 14.3; Jn 12.3\x*Babin ta bowabow kakafin wairafin nati bar meraramaim ma’am, Jesu Pharisee ana baremaim ma bay eaa ana tur nowar, basit re kibub wabin \it alabaster\it* kabayamaim hikwak biya rarouw yamurin gewasin hisuwai batabat bai na \v 38 Jesu ufunane bat, anamaim rerey maturin re an hihuruf, naatu kwafure aribunamaim Jesu an sasam naatu an mamay. Imaibo raiy bai Jesu anamaim isuwai re. \p \v 39 Iti na’atube sisinaf Pharisee orot i’itin ana maramaim, nuhinamaim not eo, “Iti orot dinab mowan na’at iti babin ebubutubun boro taso’ob, naatu boro taso’ob iti babin i yait, anayabin iti babin i bowabow kakafin wairafin!” \p \v 40 Naatu Jesu eo, “Simon, ayu tur ta anao inanowar.” “Bo i aisim bai’obaiyenayan. Kuo anowar.” \p \v 41 Jesu eo, “Orot rou’ab hin orot ta kabay wairafin biyan kabay isan hifefeyan, basit orot 500 kina bai orot ta itin naatu 50 kina bai orot ta itin. \v 42 Baise ana maramaim orot hairi aurih men karam boro orot kabay wairafin ana kabay wan hitay, imih orot kabay matuwan turan hairi’ika wabih bosairen. Imih orot menatan isan i ana yabow ra’at?” \p \v 43 Simon Jesu iya’afut eo, “Anotanot orot nati kabay gagamin baibine.” Imaibo Jesu Simon iu, “Nati kuo i turobe.” \p \v 44 Imaibo Jesu tatabir babin isan Simon iu, “Iti babin i’itin? Ayu ana o a bar atit o men au sauwin isan harew iyai’imih, baise iti babin maturinamaim au sauw naatu aribunamaim au sasam. \v 45 O men au merar iyi imamayu’umih, baise iti babin a bar aruruka busuruf au mamay men ihamiyimih. \v 46 O men \it olive\it* iroro’onamaim aribu isuwei’imih, baise iti babin raiy yamurin gewasin au’umaim isuwai re. \v 47 Imih anababatun a tur ao’owen, iti babin ana bowabow kakafin maumurih na’in etei’imak anotanot tawiyen, anayabin ana yabow gagamin na’in ayu itu. Baise orot yait ana bowabow kakafin kikimin anotanotawiyen i ana yabow kikimin.” \p \v 48 Imaibo Jesu babin isan eo, “A bowabow kakafih etei i anotanotawiyen.” \p \v 49 Sabuw afa bairi hima bay hi’aau, hibusuruf taiyuwih hibabatiyih, “Iti i abi’orot bowabow kakafih notawiyenayan.” \p \v 50 \x + \xo 7.50 \xt Luk 8.48; 18.42\x*Baise Jesu babin isan eo, “O a baitumatumamaim iyawasi tufuwamaim inatit inan.” \c 8 \s1 Baibin Jesu Hi’ufunun \p \v 1 Veya bai’ab na’atube sasawar ufunamaim, Jesu ana bai’ufununayah nah 12 bairi hin bar awan, awan hirun hitit God ana aiwob isan Tur Gewasin binan hiremor. \v 2 \x + \xo 8.2 \xt Mat 27.55-56; Mak 15.40-41; Luk 23.49\x*Hinan wanawanahimaim, i baibin afa sawow yumatah ta ta hibow hima’am, naatu demon kakafih hitar gubih hima’am Jesu biyawasih auman bairi hin. Mary wabin ta Magdalin biyanamaim demon \it seven\it* Jesu nunih hititit auman bairi hin. \v 3 Naatu Herod ana bowayan orot ukwarin wabin Chuza i aawan Joanna, Susanna, naatu baibin afa auman bairi hin. Naatu iti baibin hai kabayamaim Jesu ana bai’ufununayah bairi hibaisih hai bowabow wanawananamaim. \s1 Orot Ub Tanumayan \p \v 4 Sabuw rou’ay gagamin maiyow bar awan ta ta’ane hinan tafaram awan karatan, naatu Jesu oroubonamaim sabuw iuwih eo, \v 5 “Ana veya ta orot ana ub tanumamih bow in ana me bifufubiy yanamaim tit, naatu ana ub ta ta asi’asiy ana veya ub afa i ef yanamaim hire, sabuw hina tafan hibat hiwas tatanen hin, naatu mamu hire hibow hi’aa. \v 6 Ub afa i to yanamaim hire, baise hikuboubunih hiyey ana maramaim veya re rarih etei himorob, anayabin me owasasin. \v 7 Ub afa i kokor ro’oh wanawanahimaim hire, naatu hikuboubunih bairi hiyen, baise kokor hiyen sasa hai fafa’amaim ub gewasih hirouw. \v 8 Naatu ub afa i me gewasin yanamaim hire, hikuboubunih hiyen gewas hiw ai ta’ita’imon afe’eh ro’oro’oh etei 100 na’atube hiya.” Naatu Jesu ana tur yomaninamaim eo, “O yait tain nama’am na’at iti tur inanowar.” \p \v 9 Jesu ana bai’ufununayah hikok oroubon anayabin so’ob isan hina hibatiy. \v 10 \x + \xo 8.10 \xt Isa 6.9-10\x*Baise Jesu iyafutih eo, “So’ob wa’iwa’irin God ana aiwob isan i God kwa it, baise sabuw afa isah i oroubonamaim ao, saise abisa bukamaim hikikirum niturobe, ‘Matah hinakubar hinanuw, baise boro men hina’itin, tainih nawayay tur hinanowar, baise boro men naniyan hinab.’” \s1 Oroubon Anayabin \p \v 11 “Oroubon anayabin i iti. Ub i God ana tur gewasin. \v 12 Ub ef yanamaim hire’ere i sabuw God ana tur hinowar hibai, baise Demon Mowan na tur gewasin sabuw dogorohimaim bosair, anayabin Demon Mowan men ekokok sabuw tur gewasin hinanowar hinitumatum naatu yawas hinab. \v 13 Ub afa to yan hire’ere, i sabuw God ana tur tenonowar ana maramaim i tibiyasisir, baise aurin an wairoron en, anayabin tur tenonowar ana veya boro hinitumitum naatu routobon nan nabubuwih ana veya boro mar ta’imon hinara’iy. \v 14 Ub afa kokor ro’on wanawanah hire’ere, i sabuw God ana tur tenonowar, baise iti tafaram ana yasisir, tafaram ana yababan, naatu tafaram ana sawar isah tenotanot kwanekwan; imih ro’oh etei tekokokor naatu men ta ebiyamur. \v 15 Baise ub me gewasin yan hire’ere, i sabuw iyab God ana Tur Gewasin hinowar dogoroh tutufin etei hibai, naatu nati tur isan hiten nowanowar tebowabow boro niw. \s1 Hinow I Marakaw \p \v 16 \x + \xo 8.16 \xt Mat 5.15; Luk 11.33\x*“Orot men yait ta ramef ito’ab noukwat wanawanan tarafut in, o gem babanamaim yai in to’abamih. Baise ana efanamaim sikof, saise sabuw boro ana marakawin hina’itin naatu kawin hinan bar hinarun.” \v 17 \x + \xo 8.17 \xt Mat 10.26; Luk 12.2\x*“Anayabin abisa baibunuwenamaim inu’in, God boro nabotait nirerereb, naatu abisa hisakirafut inu’in, sum boro natakweb nan bebeyan marakawamaim natit.” \v 18 \x + \xo 8.18 \xt Mat 25.29; Luk 19.26\x*Imih tur iti kwanonowar i kwananowar gewas, anayabin orot yait isnubanub tur enonowar gewagewas, God boro dogoron nabotawiy tur moumurih na’in naniyah boro naso’ob. Baise orot yait tur isan men isnubanub enonowar, dogoron boro nahirafut naatu abisa kikimin ana notamaim ma enotanot auman God boro nabosair.” \s1 Jesu Hinah Naatu Taitin \p \v 19 Jesu hinah naatu taitin itinamih hina, baise men karam boro hita run biyan hitatit, anayabin sabuw rou’ay gagamin na’in ef hifut. \v 20 Orot ta na Jesu biyan tit eo, “O hinat naatu taitit hina ufun tebatabat tekokok o hina’iti.” \v 21 Jesu sabuw etei nati hibatabat iuwih eo, “Sabuw iyab God ana tur hinowar tebobosiyasiyar, nati sabuw i ayu hinai naatu taitu.” \s1 Jesu Eo Nuwarob Eafuw \p \v 22 Ana veya ta Jesu ana bai’ufununayah bairi wa afe’en hiyen naatu iuwih, “Kwana boy tana rabon tanan harew kukuf rewan raunane tanayen.” Basit wa hinatait hitit, \v 23 rar hikutatar hirabon hin. Nati ana veya’amaim Jesu matan fot wa wanawanan inure inu’in naniyan meyemeye wowog batabat tafair tit kukuf yan re rabih, wa harew iwan hisiwisiw men karam. \v 24 Basit bai’ufununayah hina Jesu hibunibun hio, “Regah, Regah! Wa iu’unun tana morob!” Jesu misir wowog, yabat hairi kwararih iuwih, mar ta’imonamo nuwarob e’afuw. \v 25 Imaibo ana bai’ufununayah ibatiyih, “Kwa a baitumatum i menamaim kwayai?” \p Baise bai’ufununayah hifofofor naatu hibir taiyuwih hibabatiyih hio, “Iti orot i yait? Yabat naatu wowog iu’uwih i marta’imon fanan hibai.” \s1 Demon Orot Hiforatoun Hima’am Jesu Iyawas \p \v 26 Jesu ana bai’ufununayah bairi hiboy hirabon hin tafaram Gerasa imaim hitit, Galilee harew kukuf rewan raunane. \v 27 Jesu wa afe’enane dones yan bisure auman, orot ta nati bar merarane demon koun hiyen hiforatoun kwamur manin maiyow ana bar itumar, segar rah yahimaim, watu’umaim in ma reremor tit nan hairi hitar. \v 28 Naatu nuw Jesu i’itin ana veya nanamaim ra’iy rerey fanan aumetawat na’in iwow eo, “Jesu God auyomtoro’ot Natun, ayu isau boro abisa inasinafumih kunan? Abifefeyani men baimakiy initu!” \v 29 Iti na’atube eo, anayabin demon mowan orot baihamiyin titamih Jesu kwarartatab iu. Mar maumurih maiyow demon kakafih iti orot ana yawas etei hibi’a’afiy, an uman seinimaim ti’utan dibur baremaim tekaif tema’am, baise itukwar \it chain\it* tituru’uru’um, tebonawiy ten arar yan imaim ema ereremor. \p \v 30 Jesu ibatiy eo, “O wab i mi’itube?” Orot iya’afut eo, “Ayu wabu i ‘Burut.’” Anayabin demon maumurih na’in iti orot wanawanan hirun hiforatoun hima’am. \v 31 Demon Jesu hifefeyan men hikok boro tiyafarih hitan Sou Awan Wanu’umin hitama.\f + \fr 8.31 \ft Abyss: Demon hai efan wanu’umin.\f* \p \v 32 Naatu nati oyaw sisibinamaim i for burut hima hi’u’ufar, imih demon na for wanawanah run isan Jesu hifefeyan, naatu Jesu ana baibasit itih, iuwih hibihir hitit. \v 33 Demon orot biyanane hitit i hinunuw hin for wanawanah hirun, naatu for burut hibatabat fan naiwan hinunuw hire hin harew kukuf yan hire etei hi’atomatom himorob. \p \v 34 Naatu orot nati for hima’uten hima’am, abisa matar hi’itin, himisir hinunuw hin bar merar hitit, sabuw etei hai tur hi’owen. Naatu tur tasasar in sabuw afa bar merar gidigidihimaim hima’am auman hinowar. \v 35 Sabuw abisa mamatar itinamih hitit hina Jesu biyan hititit, orot demon hiforatoun hima’am Jesu biyawas, i Jesu sisibinamaim mare, ukwarin ruboun ar bai us ma’am hi’itin hai bir ra’at. \v 36 Naatu sabuw afa orot demon hiforatoun hima’am Jesu mi’itube iyawas hi’i’itin sabuw afa hai tur hi’owen. \v 37 Naatu sabuw nati tafaram Gerasa wanawanan hima’ama, Jesu hiu tafaram itumar, anayabin hai bir ra’at, naatu Jesu re wa bai matabir maiye rabon. \p \v 38 Naatu Orot nati demon biyanamaim hititit Jesu ifefeyan hairi namih, baise Jesu eo, “O i abiyafari \v 39 ina’intabir maiye a bar, abisa God isa sisinaf, i sabuw hai tur ina’owen.” Basit orot in bar merar run remor Jesu isan mi’itube sisinaf sabuw etei hai tur eowen. \s1 Babitai Murubin Naatu Babin Sawuwin \p \v 40 Jesu matabir rabon na harew kukuf rewan raunane yey ana maramaim, sabuw rou’ay gagamin na’in hitit ana merar hiyi, anayabin isan hima hikakaif natit. \v 41 Naatu Jew hai Kou’ay Bar\f + \fr 8.41 \ft synagogue\f* kaifenayan orot wabin Jairus na Jesu nanamaim sun yowen ifefeyan, ana kok i mi’itube Jesu hairi hitan ana bar. \v 42 Anayabin i natun babitai ta’imonamo ana kwamur 12 na’atube i ana sawow ra’at momorob. \p Naatu Jesu busuruf inan, sabuw rou’ay gagamin na’in hitit nan ufun awan karatan. \v 43 Nati sabuw wanawanahimaim i babin ta ana faifuwamaim rara kakafin bota’ar ma’am kwamur etei 12 na’atube sawar, yawas isan kabay gagamin maiyow doket tubunih baiyawasin isan sinaf, baise men yait ta iyawasimih. \v 44 Nati ana veya’amaim sabuw rau’ay hinan wanawanan babin na Jesu ufunane tit eof ana faifuw tainin butubun, naatu mar ta’imonamo rara kakafin nununuw nutanub. \p \v 45 Jesu naniyan tatam eo, “Yait ayu butubunu?” \p Baise sabuw etei hiyaub, naatu Peter eo, “Regah, sabuw rau’ay gagamin na’in na ufu awan karatan tenan ku’i’itih o kuo.” \p \v 46 Baise Jesu eo, “Sabuw afa ayu hibutubunu. Anayabin hibubutubunu ana veya’amaim au fair titit naniyan atatam.” \v 47 Babin naniyan baib i yawas naatu men karam boro tibun, imih Jesu nanamaim an uman hi’oror auman tit sun yowen, sabuw etei matahimaim ana tur eowen aisim butubun, naatu bubutubun ana veya’amaim marta’imon yayawas auman ana tur eowen. \v 48 \x + \xo 8.48 \xt Luk 7.50\x*Imaibo, Jesu babin isan eo, “Natu a baitumatumamaim iyawas. Tufuwamaim ina remor inan.” \p \v 49 Jesu iti na’at bat eo auman, Kou’ay Bar ana bonawiyen orot ana barene kob hina hitit hio, “Jairus o natu babitai i morob, imih men bai’obaiyenayan nawiyin airi na isan inanotamih.” \p \v 50 Iti na’at hibat hio Jesu nowar, naatu Jairus isan eo, “Men inabir, baise initumatum natu babitai boro nayawas.” \p \v 51 Naatu hina bar hititit ana veya’amaim, sabuw etei eotanih ufun hibat, i Peter, John, James, naatu kek hinah tamah akisihimo iuwih bairi bar wanawanan hirun. \v 52 Sabuw etei kek momorob isan hiyababan hima hirererey, Jesu iuwih eo, “Men kwanarerey, kek i matan fot inu’in, men morobomih.” \p \v 53 Sabuw etei Jesu eo i bai’iyab na’atube imih himarib. Anayabin i matah yan kek morob hi’itin hiso’ob. \v 54 Baise Jesu na kek uman bai, eaf eo, “Babitai, kumisir!” \v 55 Babitai ayubin matabir na wanawanan run, mar ta’imon yawas misir mare ma. Imaibo Jesu kek bay baitin aa isan hinah tamah iuwih. \v 56 Kek hinah tamah hifofofor men kafaita, baise Jesu eofafarih eo, “Abis matar kwa’i’itin men orot babin ta ana tur kwana’owenamih.” \c 9 \s1 Jesu Bai’ufununayah 12 Iyafarih Hitit \p \v 1 Jesu ana bai’ufununayah etei I2 eaf ayuwih hina hitit, demon kakafih nunih isan, naatu sawow yumatah ta ta bosaisiren isan fair itih, naatu eonowahih. \v 2 Imaibo God ana aiwob binan isan naatu sawusawuwih baiyawasih isan iyafarih hitit hin. \v 3 \x + \xo 9.3 \xt Luk 10.4-11\x*Naatu iuwih, “A nanawan isan kwanatitit ana maramaim men sawar afa kwanabow auman kwananamih, men hafoy, tu, kabay, bay, o wanabir. \v 4 Kwananan sabuw iyab hina’iti a merar hinay hinabubuwi na’at, nati bar meraramaim kwanama a bowabow kwanisawar imaibo kwanatit. \v 5 Baise sabuw men a merar hinay hinabubuwi na’at, a fofob kwanarutatab nare naatu nati bar merar kwanihamiy kwanatit, baimatnuwen ana orereb na’atube.” \p \v 6 Imaibo bai’ufununayah hitit hin bar awan, awan hirun hitit God ana aiwob isan tur gewasin hibinan naatu sawusawuwih hiyayawasih. \p \v 7 \x + \xo 9.7 \xt Mat 16.14; Mak 8.28; Luk 9.19\x*Herod, Galilee sabuw hai aiwob orot, sawar iti himamatar hai tur nonowar ana veya ana kasiy ra’at, anayabin sabuw afa hio John Baptist morobone matabir maiye, \v 8 sabuw afa hio, Elijah marane ra’iy, sabuw afa hio, “Dinab orot ta marasika momorob i yawas maiye matabir na.” \v 9 \x + \xo 9.9 \xt Luk 23.8\x*Baise Herod eo, “Ayu taiyuwu aso’ob John i ayu sikan ao hi’afuw, naatu iti orot i yait iti bowabow sinaf ana tur anonowar?” Iti na’atube eo naatu kok i orot ana yumat itinamih nuwih. \s1 Sabuw 5,000 Ituwih \p \v 10 Jesu ana tur abarayah himatabir hina hitit, sawar abisa’awat hisisinaf ana tur hi’owen. Naatu nawiyih hitit akisihimo hin tafaram wabin Bethsaida imaim hima. \v 11 Baise sabuw maumurih na’in Jesu au Bethsaida inan ana tur hinowar, naatu hi’ufunun hin biyan hitit. Hai merar yi God ana aiwob isan binan hinowar naatu sawusawuwih iyawasih. \v 12 Veya re birabirab auman bai’ufununayah 12 hin Jesu hiu, “Sabuw kwiyafarih ten bar iti yubinamaim naatu masawabar iti yubinamaim taituwah tema’am biyah bay hinanuwet hinabow hinaa, naatu efan auman hinanuwet fai hina’in, anayabin iti efan i owararin.” \p \v 13 Baise Jesu iuwih, “Bay i boro kwa kwanitih hinaa.” Bai’ufununayah hiya’afut, “Rafiy fafar umat roun naatu siy rou’abamo efanamaim ti’inu’in. Kukokok aki anan sabuw etei’imak isah bay anatobon?” \v 14 Sabuw nati’imaim hiru’ay hima tur hinonowar nah etei i 5,000 na’atube. Jesu ana bai’ufununayah iuwih, “Sabuw kwa’uwih nah 50 na’atube kou’ay tata’amaim timarir.” \v 15 Bai’ufununayah Jesu eo na’atube sabuw hi’uwih himarir. \v 16 Imaibo Jesu rafiy fafar umat roun bow, naatu siy rou’ab bow, au mar nuw ra’at, God ana merar yi igegewasin sawar, im seseb ana bai’ufununayah itih hibow sabuw hifaramih hi’aa. \v 17 Sabuw etei hi’aa yah iw naatu bai’ufununayah kaifet etei 12 hibow sabuw bay hi’aau turih hibihamiyen hiwan awah hikufoten. \s1 Peter Jesu Isan Kurereb \p \v 18 Ana veya ta Jesu akisinamo ma yoyoyoban ana bai’ufununayah hina biyan hitit ibatiyih eo, “Sabuw ayu isau mi’itube’ewat teo kwanonowar?” \v 19 \x + \xo 9.19 \xt Luk 9.7-8\x*Hiya’afut hio, “Sabuw afa teo o i John Baptist, afa teo o i Elijah, naatu afa teo o i God ana dinab oro’orot marasika himomorob i ta morobone yawas maiye na.” \v 20 \x + \xo 9.20 \xt Jn 6.68-69\x*Naatu ana bai’ufununayah ibatiyih, “Bo kwa ayu isou mi’itube kwanotanot?” Peter iya’afut eo, “O i God ana Roubininenayan.” \v 21 Imaibo Jesu eofafarih eo, “Men yait ta ana tur kwana’owenamih.” \s1 Jesu Ana Biyababan \p \v 22 \x + \xo 9.22 \xt Luk 9.44; 18.32-33\x*Naatu Jesu iuwih eo, “Jew hai orot gagamih, firis hai ukwarih na’atube Ofafar Bai’obaiyenayah boro Orot Natun hinakwahir, biyababan gagamin na’in nab, hina’asabun namorob, baise veya baitounin ufunamaim boro morobone namisir maiye.” \p \v 23 \x + \xo 9.23 \xt Mat 10.38; Luk 14.27\x*Naatu etei’imak iuwih eo, “Orot yait ayu bai’ufnunu’umih nakokok na’at, taiyuwin ana yawas i nakwahir, mar etei ana onaf na’abar ayu ni’uf nunu. \v 24 \x + \xo 9.24 \xt Mat 10.39; Luk 17.33; Jn 12.25\x*Anayabin orot yait ana yawas i taiyuwin isan eo’oharihar boro nikasiy, baise orot yait ana yawas nakwahir ayu nabi’ufnunu, ma’ama wanatowan boro natita’ur. \v 25 Tafaram wanawanan orot ta sawar tutufin etei i bow karam, baise i taiyuwin ana yawas nabi’afiy, o hina bigegesair na’at, iti sawar bow ya ma tototo boro hinibais? \v 26 \x + \xo 9.26 \xt Mat 10.33; Luk 12.9\x*Orot yait ayu isou biyan eo’ohow, naatu au tur isan biyan nao’ohow na’at, Orot Natun ana bonamanamarinamaim na’atube Tamah God ana bonamanamarinamaim naatu ana tounamatar kakafiyih auman hai bonamanamarinamaim namatabir maiye nanan ana veya, boro ibo isan biyan na’ohow. \v 27 Anababatun a tur ao’owen, kwa iyab iti kwama’am boro yawas kwanama’am God ana aiwob kwana’itin.” \s1 Jesu Ana Yumat Bobotabir \p \v 28 Tur iti eo hima fur ta’imon sasawar ufunamaim, Peter, John, naatu James buwih bairi hiyen hin oyaw wan yoyoban isan. \v 29 Naatu hiyen hin yoyoyoban ana maramaim yumatan botabir, ana faifuw hikwes anababatun namanamar ebowabow emamarakaw na’atube. \v 30 Nati ana maramaim naniyan meyemeye orot rou’ab, Moses, Elijah hairi hirerereb, \v 31 \x + \xo 9.31 \xt Luk 9.22\x*mar ana marakaw bonamanamarin auman hira’iy Jesu ana bowabow iti tafaramamaim baisawarin matabir maiye isan, naatu God ana kok abisa Jesu Jerusalemamaim sinaf baiturobe isan bairi hio. \v 32 \x + \xo 9.32 \xt 2Pet 1.16-18\x*Peter ana ofonah bairi i nuhih bur hi’inu’in ufut iti sawar himatar, baise matah nuw himimisir auman Jesu biyanamaim bobonamanamar hi’itin naatu orot rou’ab bairi hibatabat hi’itih. \v 33 Naatu orot rou’ab Jesu hibihamiy auman, Peter Jesu isan eo, “Regah igewasin aki iti ama’amamaim sis tounu ana wowab, ta o isa ta Moses isan naatu Elijah isan!” Iti na’atube eo anayabin i men so’ob abisa eo. \p \v 34 Peter iti na’at bat eo auman sakusakuk ra’iy ana youninamaim tar sumih, naatu wanawanan hirur auman, bai’ufununayah yah birubir fafar. \v 35 \x + \xo 9.35 \xt Luk 3.22\x*Sakukuw wanawanan God eafatait eo, Iti Orot i Ayu Natu, ayu arubin imih nao’o kwananowar.” \p \v 36 Iti tur hinowar in sasawar ufunamaim Jesu akisinamo batabat hi’itin. Naatu bai’ufununayah sawar abisa nati ana veya’amaim hi’itin men yait ta ana tur hi’owen awah hibofot hima. \s1 Demon Kek Hitoun Bububur Hima’am Jesu Iyawas \p \v 37 Marto Jesu ana bai’ufununayah bairi hire hina oyaw an hitit, naatu nati’imaim sabuw hima’am hina biyah hitit. \v 38 Orot ta sabuw rau’ay wanawanahimaim batabat e’af eo, “Bai’obaiyenayan, abifefeyani kunuw natu ku’itin, natu ta’imon maiyow! \v 39 Demon kakafih kaun teyey ana veya eororsair iwow ere erab awan fusifusin ekubar in erabirab biyan riririr ebiwa’an. Naatu iti na’atube i mar etei esisinaf men kafa’imo ebihamiyimih. \v 40 A bai’ufununayah ai fefeyanih, demon nuninamih auwih, baise men karam.” \p \v 41 Jesu iyafutih eo, “Kwa sabuw iti boun ana veya aur baitumatum naatu ayawas etei i hibibir. Kwanotanot ayu boro bairit manin tanama abit ana’abar? A kek kubai kuna aitin.” \p \v 42 Kek nan auman demon kakafin kek bai rab rouw me yan re naatu ifiruruw in hub itaiy re. Baise Jesu demon kakafin kwarar tatab nun tit kek iyawas bai tamah itin. \v 43 Sabuw etei’imak God ana fair hi’itin hifofofor men kafaita. Sabuw Jesu abisa sisinaf isan, hibat hibifofofor wanawanan Jesu ana bai’ufununayah isah eo, \v 44 \x + \xo 9.44 \xt Luk 9.22\x*“Tain kwanarub gewas tur iti anao kwananowar. Orot Natun i boro baban hinao naatu hinab sabuw umahimaim hinayai.” \v 45 \x + \xo 9.45 \xt Luk 18.34\x*Baise bai’ufununayah iti tur naniyan men hibai, tur anayabin hai notamaim ibun, naatu baibatiyin tur anayabin o nowar isan hibir. \s1 Orot Gagamin I Yait \p \v 46 \x + \xo 9.46 \xt Luk 22.24\x*Bai’ufununayah taiyuwih wanawanahimaim, yait orot gagamin isan hio hinan gamin matar. \v 47 Jesu abisa hinotanot itin, basit kek kafa’i ta bai na sisibinamaim iu bat. \v 48 \x + \xo 9.48 \xt Mat 10.40\x*Imaibo iuwih, “Orot yait kek kafai iti na’atube nab ayu wabu’umaim ana merar nayiy, i ayu au merar eyiy. Naatu orot yait ayu au merar eyiy i orot yait ayu iyunu anan i ana merar eyiy. Anayabin orot yait kwa wanawanamaim wabin en kek kikimin na’atube ema’am, nati orot i gagamin.” \s1 Orot Yait Kwa Isa Men Ebirakit I Kwa A Of \p \v 49 John misir eo, “Regah, orot ta o wabimaim demon kakafih nununih a’itin naatu a’otan. Anayabin nati orot i men it ata kou’ayomaim ema’ama.” \v 50 \x + \xo 9.50 \xt Mat 12.30; Luk 11.23\x*Jesu iya’afut eo, “Men ina’otanimih, anayabin orot yait kwa isa men ebirakit i kwa isa ebatabat.” \s1 Jesu Samaria Sabuw Hikwahir \p \v 51 Jesu au mar yen isan ana veya na kakabom auman, ana not bogaigiwas yen in au Jerusalem. \v 52 Naatu kob wan iyafarih hin Samaria bar merar hitit ana efan hitayabuna tanan imaim ta’in isan. \v 53 Baise Samaria sabuw men ana merar hiyi hibai efan hitinimih, anayabin hiso’ob Jesu i au Jerusalem yey. \v 54 \x + \xo 9.54 \xt 2Ki 1.9-16\x*Naatu bai’ufununayah orot rou’ab James John hairi iti na’atube hi’i’itin yah so’ar hio, “Regah, kukokok wairaf marane anao nara’iy iti sabuw nagurusih?” \v 55 Baise Jesu tatabir hairi’ika kwararih. \v 56 Naatu Jesu ana bai’ufununayah bairi hin bar merar ta hitit. \s1 Jesu Bai’ufununin Isan Ana Tur \p \v 57 Ef hiyen hinan naiwanamaim orot ta Jesu ana tur eowen eo, “Ayu boro ani’ufnuni o menamaim kwenan boro imaim tanan.” \v 58 Jesu orot iya’afut iu, “Haruharu hai sau tema’am, naatu mamu hai batar tema’am, baise Orot Natun mare ma biyan tubaiwa’an isan aurin efan i en.” \v 59 Naatu Jesu tatabir orot ta isan eo, “Kwi’ufnunu airit tan.” Baise orot eo, “Regah akokok wan i boro inihamiyu anan tamai morob inu’in anab anan ana yai imaibo ani’ufnuni?” \p \v 60 Baise Jesu orot iya’afut eo, “Murubih kwaihamiyih boro murubih taiyuwih hinaya’ih. Baise o i kwen, God ana aiwob isan kubinan.” \v 61 \x + \xo 9.61 \xt 1Ki 19.20\x*Naatu orot ta na maiye eo, “Regah ayu i boro o ani’ufnuni, baise wan i boro anan hinai tamai naatu taitu tuwai’inah anao tuturih.” \v 62 Jesu iya’afut iu, “Orot yait busuruf ana me bifufubiy, naatu misir maiye bat au’uf enunutabitabir, God ana aiwobomaim boro men karam nabow.” \c 10 \s1 Jesu Orot 72 Iyafarih Hitit \p \v 1 \x + \xo 10.1 \xt Mak 6.7\x*Iti ufunamaim Jesu orot afa’abo rubinih, nah etei 72. Naatu efan i na bainanawanamih notanot imaim rouru’ab wan iyafarih hin. Bar awan, awan hirun hitit hibinan hiremor. \v 2 \x + \xo 10.2 \xt Mat 9.37-38; Jn 4.35\x*Jesu iuwih eo, “Masaw i gagamin na’in iyamur, baise fourayah i matan ta’amo. Isan imih Regah fourayan matuwan isan kwanayoyoban saise bowayah moumurihika niyafarih hinan masaw hinafour. \v 3 \x + \xo 10.3 \xt Mat 10.16\x*Kwatit kwan! \it Sheep\it* na’atube abiyafari haru kakafih wanawanahimaim kwananamih. \v 4 \x + \xo 10.4 \xt Mat 10.7-14; Mak 6.8-11; Luk 9.3-5\x*Kwanatitit umamaim men Kaukut ta kwanab, hafoy, a baibiyow ta kwanab; naatu efamaim men kwanabat sabuw kwanibabatiyihimih. \p \v 5 Bar menatan kwanarur wantoro’ot kwanao, “Tufuw kwa etei isa nama.’ \v 6 Naatu nati bar wanawanan tufuw ana orot nama’am na’at, kwa tufuw kwabitin boro nab, baise en na’at, a tufuw kwabitin boro namatabir maiye kwanab. \v 7 \x + \xo 10.7 \xt 1Cor 9.6-14; 1Tim 5.18\x*Naatu bar nati kwarun kwabaib imaim kwanama, siwar abisa’awat tibit i kwanabow kwanaa kwanatom bairi kwanama, anayabin bowabow sabuw tebowabow i hai baiyan tebaib. Naatu men bar bar afe kwana yara’ara’ah kwanaremor. \p \v 8 \x + \xo 10.8 \xt 1Cor 10.27\x*Bar merar menatan kwanatitit a merar hinay hinabuwi, abisa hinabit kwanab kwana’aan, \v 9 nati bar meraramaim sawusawuwih kwaniyawasih, naatu hai tur kwana’owen ‘God ana aiwob i natit sawar.’ \v 10 Baise bar merar menatan kwanarur sabuw men a merar hinayiy, kwanatit ef yan kwanabat kwanao, \v 11 \x + \xo 10.11 \xt Act 13.51; 18.6\x*‘Aki ai fofob iti a bar a meraramaim arutatab bebeyan abimatnuwi kwa a baimakiy isan. Baise men nuhi nabur God ana Aiwob i na iyubin sawar.’ \v 12 \x + \xo 10.12 \xt Gen 19.24-25; Mat 10.15; 11.24\x*Anababatun a tur ao’owen baibatebat ana veya nati bar merar sabuw i boro baimakiy gagamin na’in hinab, men Sodom sabuw hibaib na’atube’emih. \s1 Bar Merar Aurih Baitumatum En \p \v 13 Chorazin sabuw naatu Bethsaida sabuw, kwa i boro sawar kakafin maiyow isa namatar! Anayabin ina’inan iti kwa biyamaim asisinaf marasika Taiya, Sidon sabuw biyahimaim ata sinaf, mar ta’imon boro hai bowabow kakafih notawiyen isan yuhwah gao hitarab hai kakafih hitae’en! \v 14 Baise baibatebat ana veya Taiya naatu Sidon sabuw God boro kaifai nakabibirih, naatu kwa i boro baimakiy gagamin na’in kwanab. \v 15 Kwa Capernaum sabuw! Wab kwabora’ah a fair kwabibigan, God boro nagurusi morob ana efanamaim nitaiy kwanare!” \p \v 16 \x + \xo 10.16 \xt Mat 10.40; Luk 9.48; Jn 5.23\x*Naatu Jesu ana bai’ufununayah iuwih eo, “Orot yait a tur enonowar, nati i ayu au tur enonowar, na’atube orot yait ekwakwahiri nati i ayu ekwakwahiru. Naatu orot yait ayu ekwakwahiru, nati i yait ayu iyafaru anan i ekwakwahir.” \s1 Orot 72 Himatabir \p \v 17 Orot nah etei 72 yasisiramaim hina Jesu biyan hitit hio, “Regah, o wabimaim demon au’uwih i mar ta’imon fanai hibai hititit.” \v 18 \x + \xo 10.18 \xt Jn 12.31; Rev 12.8-9\x*Jesu iyafutih eo, “Satan marane namanamar na’atube bokiyakiyat hea’obow re’er a’itin. \v 19 \x + \xo 10.19 \xt Psa 91.13; Mak 16.18\x*Kwananowar fair etei kwa ait aonowahi sawar, imih kwa boro kok naatu sana’ar tafah kwanabat kwanaremor, na’atube rakit hai ahay hai waf etei boro kwanawasatan, boro men abis ta niyababanimih. \v 20 \x + \xo 10.20 \xt Php 4.3; Rev 3.5\x*Naatu demon kakafih kwa’uwih fana hibai hibibihir isan men kwaniyasisir. baise maramaim God wab kikirum isan i kwaniyasisir.” \s1 Jesu Ebiyasisir \p \v 21 Nati ana veya’amaim God Anunin Kakafiyin Jesu iwa’an yan wanawanan yasisir awan karatan eo, “Tamai o i mar tafaram ana aiwob! A merar ayiy anayabin sawar iti etei o sabuw so’obayah naatu sabuw notanotayah men i’obaiyih, baise ibun na’atube ma’am boro’obo natunat bereberefiy i i’obaiyih tesoso’ob isan, Tamai a merar ayiy, iti sawar etei i o a kokomaim isinaf temamatar.” \v 22 \x + \xo 10.22 \xt Jn 3.35; 10.15\x*Naatu Jesu iuwih eo, “Sawar tutufin etei Tamai ayu itu, men yait ta so’ob ayu i God Natun, baise Tamai akisinamo so’ob, na’atube men yait ta Tamai so’ob, baise ayu i Natun akisu’umo aso’ob. Naatu sabuw iyabowat i Natun rurubinihiwat boro God isah nirerereb hinaso’ob.” \p \v 23 Imaibo Jesu tatabir ana bai’ufununayah akisihimo iuwih eo, “Kwa i kwabiyasisir anayabin God ana bowabow anababatun mata yan kwa’i’itin. \v 24 Anababatun a tur ao’owen, dinab oro’orot naatu aiwob sabuw hikok kwanekwan kwa abisa kwa’i’itin i hita’itin naatu abisa kwanonowar, i hitanowar, baise men hi’itin naatu men hinowar.” \s1 Samaria Orot \p \v 25 \x + \xo 10.25 \xt Mat 22.35-40; Luk 18.18\x*Ofafar bai’obaiyenayan orot so’obayan ta, Jesu baikubibiruwinamih misir ibatiy eo, “Bai’obaiyenayan, ayu i boro abisa anasinaf ma’ama wanatowan anab?” \v 26 Jesu iya’afut eo, “Buk Atamaninamaim hikirum inu’in ibiyab hai yabih abisa’awat i’itan?” \p \v 27 \x + \xo 10.27 \xt Deu 6.5; Lev 19.18\x*Orot iya’afut eo, “Regah, a God isan, dogor tutufin etei, ayub tutufin etei, a fair tutufin etei, naatu a not tutufin etei a Regah isan iniyabow, naatu taituwa isah iniyabow, o taiyuw isa kubiyabow na’atube.” \v 28 \x + \xo 10.28 \xt Lev 18.5\x*Jesu iya’afut eo, “Abisa i’o i tur anababatun i’o, isan imih kwen abisa i’o na’atube kusinaf saise ma’ama wanatowan boro inab.” \v 29 Baise ofafar bai’obaiyenayan taiyuwin bora’ah na’atube, imih Jesu ibatiy maiye, “Ayu taituwau i iyab?” \p \v 30 Jesu iya’afut eo, “Ana veya ta Jerusalemane orot ta au Jericho re inan basit, sabuw kakafih wanawanah run, hitit ana faifuw hi’oromen hibai hirab hitaiy re imamayay in, ana sawar hibow hibihir hin. \fig Bainowah orot binanawan hirab imamayay inu’in|alt="thieves attacking traveller" src="CN01745B.TIF" size="col" loc="Luk 10.30" copy="©1978 David C. Cook Publishing Co." ref="10.30" \fig* \v 31 Nati veya ta’imon firis ibo Jerusalemane au Jericho re inan basit, orot ef awan inu’in itin, baise ef sisibin raunane yagebageb bihir in. \v 32 \it Levi\it*\f + \fr 10.32 \ft Iti kou’ay i firis hai baibaisayah\f* orot ibo auman nati ef ta’imon re nan orot inu’in itin, naatu ef au waraunane yagebageb in. \v 33 Baise Samaria orot nati ef ta’imon remor re nan orot inu’in koun yen, naatu nuware i’itin ana veya’amaim ana yababan ra’at. \v 34 Basit na orot inu’inumaim tit, biyan feher matahimaim raiy isusuwa’en naatu biyan fiyow sawar, basit bai ana \it donkey\it*\f + \fr 10.34 \ft Bowabaituw kikimin ta \ft \+it horse\+it*abe.\f* afe’en yara’ah naatu bai hin nanawan bar ta imaim yai ma’uh ma. \v 35 Hi’in marto ana kaukut eofere kabay rou’ab\f + \fr 10.35 \ft 2 denari\f* bai orot bar kaifenayan itin eo, ‘Iti orot inakaif airi kwanama, naatu abisa’awat isan inasisinaf ana matabir anan au tur ina’owen boro anibaiyani.’” \p \v 36 Iti na’at eo sawar basit, Jesu orot ibatiy, “Orot tounu wanawanahimaim orot menatan i taituwan kakafih hirab inu’in isan ana yabow i’inuw?” \v 37 Ofafar bai’obaiyenayan Jesu iya’afut eo, “Orot taituwan itin yan baban bibais.” Imaibo Jesu orot iu, “Kwenan nati na’atube kusinaf.” \s1 Mary, Martha Hairi Jesu Inanawanih \p \v 38 Jesu ana bai’ufununayah bairi efamaim hiremor hinan basit hina babin wabin Martha ana bar ana meraramaim hitit; hai merar yi buwih ana baremaim hirun. \v 39 \x + \xo 10.39 \xt Jn 11.1; 12.2-3\x*Naatu i tain Mary na Jesu nanamaim mare ma, Jesu abisa eo i ma nonowar, \fig Martha bay ebitab, Mary Jesus a namaim ma tur enonowar|alt="Martha cooking Mary sitting at Jesus’ feet" src="CN01750B.TIF" size="col" loc="Luk 10.39" copy="©1978 David C. Cook Publishing Co." ref="10.39-42" \fig* \v 40 baise Martha bowabow etei akisin bowabow isan yan so’ar na eo, “Regah Mary sawar etei ihamiyen akisu abowabow ku’i’itin i mi’itube kunotanot? Karam boro itau tan tibaisu airi ata bow ai en?” \p \v 41 Regah iya’afut eo, “Martha, Martha, o i sawar moumurih na’in isah inot a yababan ra’at ya esoso’ar, \v 42 \x + \xo 10.42 \xt Mat 6.33\x*baise sawar ta’imon i takokok gagamin. Mary i sawar gewasih rubin, naatu boro men yait biyanamaim nabosairimih.” \c 11 \s1 Yoyoban Ana Bai’obaiyen \p \v 1 Veya ta Jesu efan ta’amaim ma yoyoban inan, ana yoyoban sasawar ufunamaim ana bai’ufununayah orot ta natit eo, “Regah, kwi’obaiyi ana yoyoban, John ana bai’ufununayah bi’obaiyih na’atube.” \v 2 Jesu iuwih eo, “Yoyobanamih iti na’atube kwanayoyoban. \p Tamai, \q2 ‘A merar ayiy wab kakafiyin abobora’ara’ah, \q2 a aiwob nan wanawana’imaim narun. \q1 \v 3 Mar etei ana fofonin ai bay initi. \q1 \v 4 Ai bowabow kakafih kunotawiyen, \q2 sabuw afa aki isai hisisinaf kakaf anotanotawiyih na’atube. \q2 Naatu men routobonamaim inanawiyi.’” \p \v 5 Imaibo Jesu ana bai’ufununayah iuwih eo, “O yait a of auman boro fainaiwan itan itafefeyan itao, “Au of akokok rafiy fafar tounu inibaisu, \v 6 anayabin ayu au of ta bai’esegamih inan na au bar tit naatu ayu auru bay en, imih o isa abifefeyan inibaisu.’ \p \v 7 Naatu a of bar wanawanan boro na’afatit nao, ‘Men akokok au in ini’afiy, etawan i atufatan, naatu ayu natunatu bairi i a’inu’in, imih men karam boro ana misir bay anit.’ \v 8 Naatu kwanotanot nati orot boro namisir ana of bay nitin? Ai, boro namisir ana of bay nitin, baise a tur ao’owen orot namisir ana of bay nabitin i men i ana of imih bay ebitin, baise anayabin, nati orot i ana fefeyanamaim ana of ihahar imih misir bay itin. \p \v 9 Imih a tur ao’owen. Inafefeyan boro inab, inanuwet boro inatitau’ur, inarukikitar etawan boro nabotawiy. \v 10 Anayabin Orot yait efefeyan boro nab, orot yait enunuwet boro natita’ur; naatu orot yait erurukikitar etawan boro nabotawiy. \p \v 11 Kwa kek tamahinah natunat siyamih hitarererey na’at boro siy efanin kok kwatitih hita’an? \v 12 O mamu foufunamih hitarererey na’at boro kafukafus kwatitih hita’an? \v 13 Kwa kek tamahinah, kwa i sawar kakafih moumurih maiyow kwasisinaf, baise natunat isah boro men nuhi naburumih, abisa isan hikokok tibiyababan boro kwanab kwanan kwanitih. Imih kwanaso’ob, Tamat maramaim baitinin isan i igewasin kwanekwan, imih sabuw iyab Anun Kakafiyin isan tefefefeyan boro nitih!” \s1 Jesu Naatu Beelzebul \p \v 14 Jesu demon awan bey nun tit; naatu demon bihir tit orot bihamiy ana veya’amaim orot busuruf tur eo, sabuw hai tur sawar hifofofor men kafaita. \v 15 \x + \xo 11.15 \xt Mat 9.34; 10.25\x*Baise sabuw afa hio, “Nati i demon hai ukwarin wabin Beelzebul ana fair itin imih enununih.” \v 16 \x + \xo 11.16 \xt Mat 12.38\x*Naatu sabuw afa hikok i marane ina’inan ta tiwa’an hita’itin, imih hikubibiruw. \p \v 17 Baise abisa hinotanot Jesu so’ob naatu iuwih, “Tafaram ta’imon hinakusib rou’ab namatar hinabiyow, hai fair boro hina gurus, na’atube orot aawan natunatun aawat bairi hinakusib hinabiyow boro hinama kakaf. \v 18 Imih Satan an aiwob wanawananamaim hina kusisib hinabiyow, ana aiwob boro mi’itube fair nab nabat? Ayu iti tur ao anayabin i kwa a turamaim, ayu Beelzebul hai ukwarin fair baitu demon nunih kwarouw kwa’o. \v 19 Baise ayu Beelzebul ana fairamaim demon ana nununih na’at, bo kwa a bai’ufununayah fair yait itih demon tinununih? Imih kwa taiyuw a bai’ufununayah iti kwa’o isan hinabi’obaiyi kwa a tur i men turobe! \v 20 Baise ayu God ana fairamaim demon ana nunih hinatitit na’at, nati ebi’obaiyi God ana aiwob i natitaka. \p \v 21 Orot fairin aurin ahay waf karam ma ana bar ekakaif, ana sawar etei boro natafafar hina’in. \v 22 \x + \xo 11.22 \xt Col 2.15\x*Baise orot fairin anababatun nati orot boro nawasfufur narun ana ahay ana waf tafahimaim ema’am boro niteten nan ana ofonah nafaramih bairi hinabow. \p \v 23 \x + \xo 11.23 \xt Luk 9.50\x*Orot yait ayu ananamaim men enan, i ayu isou ebiwosai, naatu orot yait men ibaisu airi sabuw abita’ay, i was geyayan. \s1 Demon Kakafin Matabir Maiye \p \v 24 Demon kakafin orot biyanamaim titit ana veya i efan gewasin ta imaim ma baiyarir isan nuwet in, baise nuwet inan efan men ta tita’ur, naatu eo, “Ayu i boro ana matabir maiye au bar abihamiy ana’itin.” \v 25 Basit matabir maiye na ana bar titit, hirereb hina yabuna inu’in itin. \v 26 Naatu tit in demon kakafih anababatun etei \it seven\it* nawiyih bairi hina nati’imaim hisusuw hima. Yomaninamaim orot ana itinin botabir kakafin anababatun matar men marasika ma’am na’atube.” \s1 Yasisir Anababatun \p \v 27 \x + \xo 11.27 \xt Luk 1.28, 42, 48\x*Jesu iti na’atube bat binan sabuw hai tur eo’owen auman, babin ta sabuw wanawanahimaim ma’am, Jesu isan eo, “Babin yait taub o ya’i bitoman i ebiyasisir.” \v 28 Baise Jesu eo, “Sabuw iyab God ana tur hinowar tibi’ufunun i turobe anababatun tibiyasisir.” \s1 Ina’inan Isan Hifefeyan \p \v 29 \x + \xo 11.29 \xt Mat 16.4\x*Sabuw moumurih maiyow hiru’ay Jesu hi’ar bebera’uh, naatu Jesu iuwih eo, “Boun ana veya’amaim sabuw hai yawas etei i eaf, ina’inan matar itah isan tefefefeyan, baise ina’inan ta boro men anitih, ina’inan ta’imon i Jonah isan mamatar i hiso’obaka. \v 30 Anayabin Jonah biyanamaim ina’inan mamatar i Nineveh sabuw isah. Imih Orot Natun i sabuw iti boun tema’am hai i’inanen. \v 31 \x + \xo 11.31 \xt 1Ki 10.1-10\x*Baibatebat ana veya tafaram Sheba hai aiwob babin boro namisir. Sabuw iti boun tema’ama boro tur fokarin maiyow na’uwih, anayabin ef yok na’in tafaram yomaninaka aiwob orot Solomon ana binan gewasin nowaramih natit, baise a tur ao’owen, sawar ta iti boun kwa’i’itin i Solomon natabir. \v 32 \x + \xo 11.32 \xt Jon 3.5-10\x*Naatu a tur ao’owen maiye, Baibatebat ana veya Nineveh sabuw boro hinamisir kwa iti kwama’am boro tur fokarin maiyow hina’uwi, anayabin Jonah binan hinonowar ufunamaim hai bowabow kakafih etei hihamiyen dogor baikitabir hibai, naatu boun i a tur ao’owen, orot ta Jonah tafanamaim i natit iti wanawanamaim ema’am. \s1 Biya Ana Marakaw \p \v 33 \x + \xo 11.33 \xt Mak 4.21; Luk 8.16\x*Orot men ta ramef ito’ab naatu bai run ibunimih, o noukwat wanawanan tarafutimih. Baise ana sisikofamaim sikof, saise sabuw hinanan ana marakawin hina’itin boro hinarun. \v 34 Mata i biya ana hinow, mata gewasin biya etei boro marakawin. Baise mata kakafin biya etei boro nagugum. \v 35 Isan imih kwanakaifi gewas a marakaw biyamaim men kwaniwa’an nagugum. \v 36 Biya tutufin etei namamarakaw na’at, biya turin boro men nagugum. Baise na biya wanawanan tutufin etei namarakaw, ramef ana marakaw tafamaim in ekukusisiyar na’atube.” \s1 Tur Fokarin Pharisee Isah \p \v 37 Jesu iti tur eo in sasawar ufunamaim, Pharisee orot ta kok i boro Jesu hairi hitan ana baremaim bay hitaa. Imih Jesu ifefeyan hairi hina ana bar hitit naatu bay aa ana efanamaim mare. \v 38 Baise Pharisee orot Jesu i’itin i men ofafar i’ufunun an souwibo na bay aa ana efanamaim mare, imih Pharisee orot ana kasiy ra’at. \p \v 39 Naatu Jesu iu, “Kwa Pharisee i a kerowas naatu a tew ufuhine kwa sasouwen, baise kwa dogor wanawanan i baribar kakafin naatu rougoy rabirabin. \v 40 Kwabikoko’aw! God biya ufunane wowowab na’atube biya wanawanan auman wowowab men kwaso’ob? \v 41 Imih a kerowas naatu a tew wanawanah abisa’awat tema’am yababan wairafih kwanitih hinaa, saise kwa a sawar etei boro hinigewasin. \p \v 42 Yababan boro gagamin maiyow kwanab, kwa Pharisee sabuw! Anayabin kwa iti \it mint, rue, \it* naatu adanafur afa God baitinin isan i men nuhi eburubur, mar etei ana mumusin God kwabitin, baise ma gewas naatu God ana yabow isan i nuhi eburubur, gewasin nati sawar i kwati’a’ait sawar afa auman kwatasinaf. \v 43 Yababan boro kwanab, kwa Pharisee sabuw! Anayabin kwa a kok gagamin i Kou’ay Bar wanawanah efan gewasih kwanabow kwanamare kwanama, naatu ahar hai efanamaim a kok gagamin i sabuw a merar hinay naatu hinakakaf. \p \v 44 Yababan boro kwanab! Anayabin kwa i rah atamanih hai i’inanen en sabuw so’oba’e tafah hibat tereremor na’atube.” \v 45 Ofafar so’obayan orot ta Jesu ibatiy, “Bai’obaiyenayan iti tur i’o i aki auman irabi.” \p \v 46 Jesu iya’afut eo, “Kwa Ofafar Bai’obaiyenayah so’ob wairafi auman boro yababan kwanab. Anayabin bit gagamin na’in sabuw tuwabuh kwayara’ah hi’abar tun erarabih, naatu kwa i men kafa’imo uma ta baibais isan kwabitihimih. \v 47 Yababan boro kwanab! Anayabin dinab oro’orot kwa a’agir hirouw himomorob i hai rah kwama kwawowowab gaigiwas. \v 48 Imih kwa i taiyuw kwakukubuna, abisa a’agir hisisinaf a baibasit kwabitin, dinab oro’orot a’agir hirouw himorob naatu kwa i hai rah kwawowowab. \v 49 Anayabin iti isan, God ana so’obamaim eo ‘Ayu boro dinab oro’orot naatu kob abarayah aniyafarih, afa boro hina rouw hina morob, afa boro bai’akir kakafin hinab.’ \v 50 Isan imih kwa sabuw iti boun kwama’am, God ana dinab oro’orot tafaram aneika hirouw himomorob ana baimakiy i boro kwa kwanab. \v 51 Abel ana rara’ika busuruf na Zechariah ana rara’amaim tit. Zechariah i Tafaror Baremaim iti sibor ana gem naatu Regah ana Bar Kakafiyin hairi hai founamaim hi’asabun morob. Imih anababatun a tur ao’owen kwa iti boun kwama’am iti sabuw hai baimakiy boro kwa kwanab. \v 52 Kwa Ofafar Bai’obaiyenayah so’ob wairafi. Yababan boro kwanab. Anayabin etawan botawiyin run so’ob bain ana tufatan i kwa kwabobotan, naatu kwa iti bar i men kwakokok boro kwarun so’ob kwanab, baise sabuw afa run so’ob bainamih tisisinaftobon kwa i hai ef kwahirihir.” \p \v 53 Jesu efan nati bihamiy ana veya’amaim Ofafar Bai’obaiyenayah naatu Pharisee yah so’ar hiu kwanikwaniy naatu baibatebat moumurih na’in hibow hitit hibabatiy, \v 54 naatu hikubibiruw na’atube abisa tao kakaf na’at saise ubar hititin hitafatum isan. \c 12 \s1 Wanawanah Rerekabin Isah Mata Toniwa’an \p \v 1 Nati ana veya’amaim sabuw hiruru’ay ana itinin i sibisib na’atube, naatu sabuw himour kwanekwan efan etei hibai karam hi’a’abinamo hibat. Jesu ana bai’ufununayah iuwih eo, “Pharisee hai \it yeast\it* isan mata toniwa’an, nati sabuw ufuhine ana itinin i gewasin baise wanawanah i rerekabin, imih a tur ao’owen. \v 2 \x + \xo 12.2 \xt Luk 8.17\x*Abisa hisabuw inu’in boro sabusabuw hinabosair, naatu abisa wa’iwa’irin inu’in boro nirerereb. \v 3 Abisa guguminamaim kuo boro natit marakawamaim hinanowar, naatu abisa akisimo bar etawan ihir taituwa taininamaim kubitarasib boro bar faifiy wan hinabat hinao rereb. \s1 God Akisin Kwanabiruw \p \v 4 “Au ofonah a tur ao’owen sabuw iyab biya hina’a’asabun isan men kwanabir, anayabin nati ufunamaim boro men abisa ta hinasinaf. \v 5 Orot yait kwana bibiruw i anao kwananowar. God i kwanabiruw, anayabin biya na’a’asabun ufunamaim ana fair ema’am boro baimakiy ana efanamaim nitaiy kwanare. Imih a tur ao’owen God i kwanabiruw. \v 6 Mamu kwikwik etei \it five\it* hai biyan i \it two\it* toea tetotobon, baise God boro men kafa’imo nati mamu kikimin ta isan nuhin eburuburumih. \v 7 \x + \xo 12.7 \xt Luk 12.24; Act 27.34\x*Na’atube ukwarimaim arib eretei bai’ab tebatabat God i so’ob, imih men kwanabir. Kwa a baiyan i ra’at men mamu kwikwik na’atube. \p \v 8 A tur ao’owen, orot yait ayu isou sabuw etei nahimaim eo’orereb, Orot Natun auman boro God ana tounamatar etei nahimaim nati orot isan naorereb. \v 9 Baise orot yait sabuw etei nahimaim ayu eyayaubu. Orot Natun auman boro na’atube God ana tounamatar etei nahimaim ibo nayaub. \p \v 10 Yait Orot Natun isan tur nao kakaf na’at boro nanotawiy, baise orot yait Anun Kakafiyin isan tur kakafin nao nabi’ib boro men nanotawiy. \p \v 11 \x + \xo 12.11 \xt Mak 13.11; Luk 21.12-15\x*Baibabatiyi isan hinabuwi kwanan Kou’ay Baremaim, o gawan sabuw nahimaim, o aiwob sabuw nahimaim, men taiyuw wasfafari isan, o tur mi’itube eo isan kwaniyababanamih. \v 12 Anayabin God Anun Kakafiyin nati ana veya’amaim boro tur ni’obaiyi kwanao.” \s1 Sawar Wairafin Ana Oroubon \p \v 13 Rou’ay wanawanahimaim orot ta Jesu iu, “Bai’obaiyenayan, ayu akokok tuwai ana tur ina’owen, tamai momorob ana kwahan nafaram airi ana bow.” \p \v 14 Jesu iya’afut eo, “Aro, ayu au ef men ema’am boro anibasit tuwat airi a sawar kwahan ana faram?” \v 15 \x + \xo 12.15 \xt 1Tim 6.9-10\x*Naatu Jesu tatabir sabuw etei iuwih eo, “Mata toniwa’an sawar moumurih na’in bow isan men mata nananan niwa’an. Anayabin yawas wanatowan boro men orot ana sawar moumurih imaim hinafufun hinitinimih.” \p \v 16 Naatu Jesu oroubon ta eo, “Ana veya ta orot sawar wairafin ana masaw bo ana ub hiyen gewas hiw ro’oh moumurih na’in hiya itah, \v 17 basit mare ma not. ‘Ayu boro mi’itube ana sinaf? Anayabin iti bay hinafafour efan i boro en.’ \v 18 Naatu ana notamaim eo, ‘Ayu boro iti na’atube ana sinaf, bay hai bar atamanih ana ku’uben hinare naatu gagamih ana wowab. Saise au bay ana ya naatu au sawar afa auman imaim ana ya.’ \v 19 Imaibo anao, ‘Darik orot, anababatun abow, kwamur manin na’in ana fofonin sawar etei abogaigiwas sawar, imih bounabo hamen ana mare anama gewas, anaa anatom taiyuwu aniyasisir!’ \p \v 20 Baise God iu, ‘Kwikwekwe’aw gewas! Boun gugumin boro inamorob naatu a sawar iti ibobogaigiwas boro yait nabow?’” \v 21 \x + \xo 12.21 \xt Mat 6.19-20\x*Naatu Jesu ana tur yomaninamaim eo, “Imih itinin i ta’imon, sabuw iyab aurih sawar karam hiya tetototo God matanamaim i men sawar wairafih.” \s1 God Kwanitumitum \p \v 22 Imaibo Jesu ana bai’ufununayah iuwih eo, “A yawas isan a tur ao’owen men kwaniyababan kwanao, ‘bay boro menamaim anab ana’aan,’ o biya isan kwanao, faifuw boro menamaim anab ana’us. \v 23 Anayabin it etei taso’ob yawas i sawar gagamin men bay na’atube naatu biyat i sawar gagamin men ar faifuw na’atube. \v 24 Baise kwanuw mamu awaw kwana’itih, i men me hikwair hitar, masaw hibo, naatu hifour hitab te’aa’umih en, na’atube men bay hai bar hiwowab imaim bay teya’aya’amih en, baise God akisin ebituwih! Imih kwa i God ana sawar gagamin men mamu na’atube! \v 25 Isan imih iti sawar isah kwana biyababan ana gewasin i boro abisa namatar? Kwanotanot nati kwana biyababanamaim boro kwamur tabo ayawas tafan hina yara’ah namanin kwanama? Men karam. \v 26 A yababan iti sawar gidigidih isah kwabiyababan men emamatar, aisim sawar gagamih isah kwabiyababan? \p \v 27 “Kwanuw rarab bogay ebatabat kwa’itin, men masaw hitar tebob, o ar faifuw tesasakir en, baise a tur ao’owen aiwob orot Solomon ana bar bonamanamarinamaim ma’am ana veya ana faifuw eo’osen hai gewasih i men iti beran ana gewasin na’atube’emih en. \v 28 Imih kwana’itin, God ar faifuw kutor fotan ius ana itinin gewasin maiyow boun ina’itin baise maras boro nakimow naha’obow nare hinab hinan wairaf wan hina yara’ah na’arah ni’en. Baise kwa i God ana sawar gagamin fai mar etei boro nakaifi ar faifuw nit kwana’osen, aisim a not ebikikimin! \v 29 Imih men mar etei aa tom isan kwananot kwaniyababanamih. \v 30 Anayabin Eteni Sabuw iti tafaram wanawanan tutufin etei iti sawar isah hinuwet tibiyababan, naatu kwa Tamat iti sawar etei isah kwakok kwabiyababan i so’ob. \v 31 Baise wan i God ana aiwob kwananuwih kwanab dogoromaim nama, imaibo iti sawar isah kwanot kwabiyababan boro etei nit. \s1 Maramaim Sawar Moumurih \p \v 32 Kwa i ayu au bobaituw na’atube imih men kwanabir, anayabin Tamat aiwob bait isan i ebiyasisir boro nit. \v 33 \x + \xo 12.33 \xt Luk 18.22\x*Imih a sawar eretei sabuw kabay wairafih ku’uwih tetobon naatu o kabay kubai yababan wairafih kufaramih, saise a kaukut no maramaim inabaib boro men natakweb; a sawar etei maramaim inaya’ay boro men ta nakasiy, o boro men ta bainowan hinabain naatu boro men ta ganidor hina’aanimih en anababatun. \v 34 Anayabin o sawar menamaim kuya’aya a not tutufin etei boro imaim na’in. \s1 Akirwairafin Matan To’ewanin \p \v 35 \x + \xo 12.35 \xt Mat 25.1-13\x*“Mar etei inabobuna a ar uwakamukamut inarab, a ramef inito’ab namarakaw o mata nuwinuwin inama, anayabin o men iso’ob boro abisa namatar. \v 36 Ana’itin akir wairafih hai orot ukwarin tabin ana hiyuwane matabir maiye nan isan hima hikakaif, hai orot ukwarin matabir na etawan rurukikitar ana veya mar ta’imon hinowar naatu etawan hibotawiy rur na’atube. \v 37 Anababatun a tur ao’owen, akir wairafih iyab matah nuwinuwin hinama’am hai orot ukwarin namatabir nan na’i’itih ana veya, yasisir boro gagamin maiyow hinab! Anayabin i boro ana akir wairafih na’uwih hinamare naatu orot ukwarin boro bay semosemor ana faifuw na’us bay nasemor nitih hinama hinaa. \v 38 Akirwairafih hina bobuna matah nuwinuwin hina ma’am hai orot ukwarin nan natit, o mar natot auman nan natit na’i’itih na’at, boro yasisir gagamin maiyow hinab! \v 39 \x + \xo 12.39 \xt Mat 24.43-44; 1Th 5.2\x*Imih iti tur ao i naniyan kwanab naatu kwananot, orot bar matuwan bainowan mowan bainuwinamih enan ana veya nasoso’ob na’at, ana bar boro men nihamiy bainowan mowan nakwib narun nabainuwimih en. \v 40 Imih itinin ta’imon i nati, kwa auman kwana bogewas mata nuwinuwin kwanama, anayabin Orot Natun boro men veya kwa kwanotanotamaim natitamih.” \s1 Akir Wairafin Gewasin \p \v 41 Peter eo, “Regah, iti oroubon kuo i aki isai, o sabuw eretei isah kuo?” \v 42 Regah iya’afut eo, “Anababatun a tur ao’owen Akir wairafin orot gewasin naatu ana not rerekabin, orot ukwarin nati akir wairafin boro nab akir wairafih afa isah ni’ukwarin naatu hai bay baitih isan boro ana veya’amaim nitih hinaa. \v 43 Anayabin orot ukwarin matabir nan nati akir wairafin bowabow gewasin maiyow bowabow itin, imih iyasisir ana akir wairafin bai yara’ah bowabow gagamin na’in itin! \v 44 \x + \xo 12.44 \xt Mat 25.21, 23\x*Ana bar wanawanan sawar tutufin etei i akisin i’ukwarin kaif. \v 45 Baise akir wairafin na’at nao, ‘Orot ukwarin bisaise enan, no’om boro ma hamen hamen erurubirabir, imih ayu boro au kokomaim anasinaf.’ Naatu namisir bowabow sabuw, oro’orot baibin nabow narouw kwanekwan ni’a’afiyih, naatu ana kokomaim naa natom kwanekwan nikoko’aw nanan ana veya. \v 46 Imaibo Orot ukwarin boro nan natit, veya men nati akir wairafin so’ob ma ekakaifimaim boro nanamih, naatu na isan ana veya boro baimatnuwina’e nama’am nan natit. Naatu orot ukwarin nan natitit ana veya nati akir wairafin boro nab nabeyah natarsisib nisaroun baifanasairayah hai efanamaim bairi hinama.” \p \v 47 \x + \xo 12.47 \xt Jas 4.17\x*“Akir wairafin ana orot ukwarin abisa sinafumih kokok i so’ob baise men saife taiyuwin yabuna ana orot ukwarin abisa kok eo’omaim sisinaf, nati orot boro hinawabir biyababan gagamin na’in nab. \v 48 Baise akir wairafin ana orot ukwarin abisa sinafumih kokok i men so’ob, naatu isisinaf kwanekwan biyababan enunuwih boro au hamenamo hinawabir biyan nababan. Sabuw iyab sawar gagamin na’in tebaib, i na’atube sawar gagamin na’in boro wan hinay maiye. Orot yait gagamin anababatun tibitin i auman boro gagamin anababatun isan hinafefeyan nitih maiye. \s1 Men Tufuw Baise Kouseb \p \v 49 “Ayu i wairaf abai iti tafaram afuninamih ana atit, au kok gagamin na’in i mi’itube iti tafaram marasika tabusuruf ta’arah. \v 50 \x + \xo 12.50 \xt Mak 10.38-39\x*Ayu i bapataito fokarin maiyow nou’umaim ema’am boro wanawanan ana run anab, imih boun dogorou wanawanan i yababan awan karatan ama anotanot anan yomanin anisawar imaibo nuhunafot! \v 51 Kwa kwanotanot ayu i tufuw abai tafaramamaim ana? En, a tur ao’owen, ayu i men tufuw abai anamih, baise kauseb abai ana. \v 52 Mar iti boun orot aawan natunatunawat nah etei \it five\it* boro hinakusib tounu rounane hinabat rou’ab rounane hinabat taiyuwih hinakusib hinigamigam. \v 53 \x + \xo 12.53 \xt Mic 7.6\x*Kek tamah hairi boro taiyuwih hinakusib hinagam. Babitai hinah hairi boro hinakusib hinagam na’atube babine rawan babin hairi boro hinakusib hinagam.” \s1 Veya Inaso’ob \p \v 54 Jesu sabuw isah iban eo maiye, “Veya ra’iyinane sakuk nayen nabi’afar badowan kwana’i’itin ana maramaim, kwa boro mar ta’imon kwanao, ‘boun boro toun nayar’, naatu toun eyarayar. \v 55 Naatu gurufune gagub nayen narab kwananowar kwa boro kwanao, Veya boro nararan, naatu veya erararan. \v 56 Wanawanan rerekabih! Me kamar hai sawar naatu gagub wanawanan hai sawar abisa temamatar i kwa’itah kwa’inanen kwaso’ob kwa’o. Baise aisim sawar abisa iti boun temamatar hai yabih men kwaso’ob? \v 57 Aisim sawar abisa gewasin sinaf isan men taiyuw kwabibabatiyi? \v 58 Sabuw baibatiyih isan hinabuwi kwanan inasinaftobon airi kwanayabuna kwanitounuw, imaibo kwananan baibatiyenamaim kwanatit. Baise o men inasisinaf na’at, i boro nabuw narab natain kwekwetar kwanan baibabatiyenayan orot nanamaim kwanatit naatu i boro nabuw furisiman nitih hinabuwi dibur hina yariyi. \v 59 A tur ao’owen, o boro dibur bar imaim inama agim hio na’atube inibaiyan imaibo boro dibur barene hinabotaiti inatit.” \c 13 \s1 Bowabow Kakafih Kwanihamiyen O Kwanamorob \p \v 1 Nati ana veya’amaim sabuw afa hina hitit, Galilee sabuw sibor hiya’aya wanawanan Pilate rouw himomorob isan Jesu ana tur hi’owen. \v 2 \x + \xo 13.2 \xt Jn 9.2\x*Naatu Jesu iyafutih eo, “Kwanotanot Galilee wanawanan nati sabuw hai bowabow kakafih ra’at sabuw afa hinatabirih imih biyababan nati na’atube hibai himorob? \v 3 Baise en! A tur ao’owen bowabow kakafihine dogor baikitabir kwanab, baise boro kwanamorob i himomorob na’atube. \v 4 Naatu sabuw 18 Siloam bar gagamin tafan katub re rabih himomorob, kwanotanot Jerusalem wanawanan i akisih hai tafasar ra’at sabuw afa hinatabirih, imih nati na’atube himorob? \v 5 Baise en! A tur ao’owen, bowabow kakafihine dogor baikitabir kwanab, baise boro kwanamorob i himomorob na’atube.” \s1 Ai Fafou Baiw Atin \p \v 6 Imaibo Jesu oroubon ta iti na’atube eo, “Veya ta orot ana masaw wanawanan ai fafou tanum yen ra’at. Naatu veya ta ro’oh isan tit na nura’at baise men ro’on ta itin. \v 7 \x + \xo 13.7 \xt Luk 3.9\x*Basit nati masaw ana kaifinayan isan eo, ‘Aro, kwamur tounu wanawanan ai iti afe’enamaim ro’on men kafa’imo ta aitin. Akokok inatar nare asir bat ata me ebi’afiy.’ \p \v 8 \x + \xo 13.8 \xt 2Pet 3.9, 15\x*Baise orot ai ana kaifinayan eo, ‘Regah inihamiy kwamur ta’imon nabat tana’itin, ayu boro anamaim hub anab hain ana yai tana’itin. \v 9 Maras kwamur ai nabiw na’at basit gewasin, boro tanihamiy nabat, baise men nabiw na’at, imaibo boro inatar nare ina’afun.’” \s1 Babin Kwatutun Baiyarir Ana Veya Yawas \p \v 10 Baiyarir ana veya ta Jesu na Kou’ay Baremaim ma sabuw bi’obaiyih. \v 11 Nati’imaim babin ta afiy kakafih hirab kwatut ma kwamur etei 18 sasawar i na run. Nati babin koun ana rarik i kwabibin, baimutufurin isan biwa’an men karam. \v 12 Jesu nuw babin i’itin ana veya, babin eaf na nanamaim bat. Imaibo eo, “Babin, a sawowone abiyawasi.” \v 13 Naatu uman babin tafan yara’ah isan yoyoyoban ana veya, naniyan meyemeye babin koun ana rarik kwabeb inu’in mutufor misir bat God ana merar yi bora’ara’ah. \p \v 14 \x + \xo 13.14 \xt Exo 20.9-10; Deu 5.13-14\x*Kou’ay bar ana kaifenayan yan so’ar, anayabin Jesu Baiyarir ana veya’amaim babin iyawas, naatu sabuw iuwih, “Veya etei \it six\it* wanawananamaim i tanabow naatu yawas kwana kokok nati veya’amaim kwanan yawas kwanab, baise men Baiyarir ana veya’amaim.” \p \v 15 \x + \xo 13.15 \xt Luk 14.5\x*Regah orot iya’afut eo, “Wanawanan rerekabih! Baiyarir ana veya kwa taita’imon a \it donkey\it* o a \it ox\it* men kwarufamen kwabow kwan harew kwaitih tetomatom? \v 16 Iti babin i Abraham uwan ta, Satan bai fatum wainab kwamur etei 18 sawar, naatu boun ana bai’akirane Baiyarir ana veya abobotait yawas baib isan asinaf kakaf?” \p \v 17 Iti na’atube eo ana veya ana rakit sabuw biyah eohow, baise sabuw moumurih na’in sawar gewasih sinaf hi’i’itan isan hiyasisir. \s1 Ai Momor Ana Oroubon \p \v 18 Imaibo Jesu ibatiyih, “God ana aiwob itinin i mi’itube? Abisa biyanamaim boro anayai kwana’itin? \v 19 Itinin ta i orot ana ai momor ro’on bai in ana masawamaim tanum, naatu kuboun yen ra’at ai mamatar ana veya’amaim, mamu hina famefamenamaim hibatar hima’am na’atube.” \s1 \it Yeast\it* Ana Oroubon \p \v 20 Jesu iban maiye ibatiyih, “God ana aiwob i boro abisa’amaim ana yai kwana’itin? \v 21 Ana itinin ta i babin ana faraw afuninamih bai tew gagamin wanawanan isuwai re \it yeast\it* auman wanawanan nayai kamat ra’at yen tew awan kakaratan na’atube.” \s1 Etawan Awan Kukurin \p \v 22 Imaibo Jesu au Jerusalem yen inan ana maramaim, bar merar gagamih naatu bar merar gidigidih imaim run tit, sabuw i’obaibiyih auman yen in. \v 23 Orot babin ta na Jesu ibatiy, “Regah o kunotanot boro sabuw matan ta’amo God yawas nitih?” \p Jesu iyafutih eo, \v 24 “Kwanabow gewas etawan awan kukurinamaim kwanarun, anayabin sabuw moumurih na’in boro nati etawanamaim run isan hinasinaftobon, baise a tur ao’owen boro men nakaram. \v 25 \x + \xo 13.25 \xt Mat 25.10-12\x*Regah bar matuwan namisir etawan nahirihir kwa boro ufun kwanabat etawan kwanarukikitar kwanao, ‘Regah etawan kubotawiy arun,’ naatu i boro nao, ‘Ayu men aso’ob kwa iyab, naatu menane kwana.’ \p \v 26 Imaibo kwa boro kwaniya’afut kwanao, ‘Aki o bairi taa tatom, naatu ai bar ai meraramaim ibi’obaibiyi iso’ob, aisim kukakasiy.’ \v 27 \x + \xo 13.27 \xt Psa 6.8\x*Baise i boro nao maiye, ‘Ayu men aso’ob kwa iyab naatu menane kwana. Biyau’umaim kwatit sa’ab kwan, bowabow kakafin sinafuyah.’ \p \v 28 \x + \xo 13.28 \xt Mat 8.11-12\x*Naatu boro narukouwi ufun kwanatit kwanama kwanarerey, wa kwanayob kakikak hiniwa’an, naatu kwananuwanuw boro Abraham, Isaac, Jacob naatu dinab oro’orot God ana aiwobomaim hinabat hinabiyasisir kwana’itih! \v 29 \x + \xo 13.29 \xt Psa 107.3\x*Sabuw boro veya yeninane, veya ra’iyinane, naatu torene, oyawane etei hinaru’ay God ana aiwobomaim hai efan hinabow hinamare hinama hiyuw hinaa hinabiyasisir boro kwana’itih. \v 30 \x + \xo 13.30 \xt Mat 19.30\x*Sabuw iyab boun wan tibi’iyon boro hini’uf, naatu sabuw iyab boun tibi’uf boro wan hini’iyon efan hinab. \s1 Jesu Ana Yabow Jerusalem Isan \p \v 31 Nati veya ta’imon, Pharisee afa hina Jesu ana tur hi’owen hio, “O boro efan iti inihamiy inan efan ta, anayabin Herod ekokok o na’asbuni inamorobomih ef enunuwet.” \v 32 Jesu iyafutih eo, “Kwan nati haruharu ana tur kwa’owen, ayu boun naatu maras hairi i boro sabuw iyab hisawow tema’am biyahimaim demon boro ana nunih naatu sawusawuwih aniyawasih, naatu veya baitounin i ayu au bowabow abisa bowamih anot anan i yomanin anisawar. \v 33 Baise boun, maras, naatu mar natot ayu boro au ef anab maiye anayen anan, anayabin ef men ema’am dinab orot boro Jerusalem ufunane namorob. \p \v 34 O Jerusalem, Jerusalem, dinab oro’orot irouw himorob, naatu kob abarayah God biyafarih kabayamaim irouw himorob. Mar bai’ab a kok a sabuw ataba’afuwih, kokorere natunatun bebenamaim ebaba’afuwih na’atube, baise o men i kok. \v 35 \x + \xo 13.35 \xt Psa 118.26\x*Imih a bar boro hinihamiy barikokow natuw. A tur ao’owen, ayu boro men kwana’itu, ana veya’amaim boro inao, ‘Yait Regah wabinamaim enan boro baigegewasin nab!’” \c 14 \s1 Jesu Orot Sawuwin Iyawas \p \v 1 Baiyarir ana veya ta, Pharisee hai ukwarin ana baremaim Jesu bay aamih na, baise sabuw nati’imaim hima’ama i Jesu hibimtitiy. \v 2 Naatu nati’imaim orot ta an uman hikurut ma’am yawas isan na Jesu nanamaim tit. \v 3 \x + \xo 14.3 \xt Luk 6.9\x*Baise Jesu Pharisee naatu ofafar so’ob wairafih ibatiyih, “Baiyarir ana veya’amaim ata ofafar ebibasit boro orot babin taniyawas ai en?” \v 4 Baise men tur ta hio. Basit Jesu orot bai iyawas naatu iu ana ubar in. \p \v 5 \x + \xo 14.5 \xt Mat 12.11; Luk 13.15\x*Imaibo ibatiyih, “O orot ta natu o a bobaituw\f + \fr 14.5 \ft donkey\f* Baiyarir ana veya hub tare’er na’at boro itihamiy ta’in tamorob, o boro mata takabiy itarowen ra’ah tayen?” \v 6 Sabuw baiyafutinamih hikasiy hima kwanekwan. \s1 Yara’iyen Naatu Merarayow \p \v 7 Nanawan sabuw afa bay aa ana efanamaim efan gewasih hirurubinen Jesu itih, basit oroubonamaim sabuw iuwih eo, \v 8 \x + \xo 14.8 \xt Pro 25.6-7\x*“Orot ta, tabin ana hiyuw isan a kob nan na’uwi inanan men inayen efan gewasinamaim inamare’emih, anayabin orot gagamin ta auman ana kob hinan boro enan. \v 9 Imih orot hiyuw matuwan airi a kob na uwi kwanan boro nayen na’uwi, ‘Aro o kumisir haw kure, tura eyen iti’imaim emare,’ o boro biya’ohow auman inamisir haw inare. \v 10 Imih a kob hinan hina’uwi inanan, haw inamare, saise orot hiyuw matuwan a kob nan boro na’uwi, ‘Au begon kuyen seb ir yan kumare,’ o boro yasisir auman ina misir seb inayen efan gewasin inab nanawan afa bairi ir yan kwanama. \v 11 \x + \xo 14.11 \xt Mat 23.12; Luk 18.14\x*Anayabin orot yait taiyuwin i’itin ra’ah, God boro nab haw nayare, baise orot yait taiyuwin i’itin furuw God boro nayara’ah orot gagamin namatar.” \p \v 12 Imaibo Jesu bar matuwan hairi bay aamih iu nan isan eo, “Auyit o rabirab ana bay inabitab, men o a of, tait bairi a rara ta’imon, taituwa o isusu’ubih, naatu a’ofonah guguw wairafih ina’uwih hinan bairi kwana’aamih. Anayabin o nati na’atube inasinaf, i boro a bay wan hitab hinit inaa. \v 13 Baise hiyuw inabowabow ana veya, yababan wairafih, ah umah kurut, ah umah duboh, matah fim, ina’uwih hinan bairi bay kwanaa, \v 14 \x + \xo 14.14 \xt Jn 5.29\x*saise God boro baigegewasin nit. Anayabin sabuw nati boro men a hiyuw wan hinay hinit, baise sabuw gewasih morobone hinamimisir ana veya’amaim, abisa isisinaf isan God boro imaim a wayow nit.” \s1 Hiyuw Gagamin Ana Oroubon \p \v 15 \x + \xo 14.15 \xt Luk 13.29\x*Orot ta nati bay ana gemamaim hairi hima’am iti tur nowar, basit Jesu isan eo, “Orot yait God ana aiwobomaim hiyuw isan namamare boro yasisir gagamin maiyow nab.” \p \v 16 Baise Jesu oroubonamaim orot iu, “Veya ta orot ana hiyuw bogaigiwas, naatu sabuw maumurih na’in hai kob in. \v 17 Naatu hiyuw aanin isan ana veya natit, tur iyafar ana ofonah isah eo, ‘Kwanan hiyuw tanaa, sawar etei ai moyab sawar.’ \p \v 18 Baise etei hikwahir tur ta ta hibow hitit, orot ta eo, ‘Ayu au me boubun atubun ananutitiyimih anan, a tur ao’owen men karam boro anan.’ \v 19 Orot ta eo, ‘Ayu au \it cow \it* baubuh etei \it ten\it* atobon, imih baimanamen isan anan, a tur ao’owen men karam boro anan.’ \p \v 20 \x + \xo 14.20 \xt 1Cor 7.33\x*Naatu orot ta eo, ‘Ayu i boubun atabin, imih men karam boro aawau anihamiy nama airit tanan.’ \p \v 21 Akir wairafin matabir maiye na orot gagamin ana tur eowen. Bar matuwan yan so’ar ana akir wairafin iu, ‘Saife kutit kwen ef gagamih yahimaim naatu bar merar hai ef yahimaim sabuw kakafih, yababan wairafih, ah umah kurut, ah umah murubih, matan fim initeten inan hiyuw tanaa.’ \p \v 22 Naatu akir wairafin eo, Regah, io na’atube i asinaf, baise bar awan i men karatan.’ \p \v 23 Imaibo orot ana akir wairafin iu, ‘Kutit kwen bar merar hai ef gagamih yahimaim, naatu ef gidigidih rewahimaim, sabuw iyab nati’imaim ina’i’itih inabuwih kwanan, saise au bar awan nakaratan.’ \v 24 A tur ao’owen sabuw iyab wan hai kob anan i men hikok imih boro men yait ta au hiyuw nakatubunimih!” \s1 A Not Inabobaifufun Jesu Ini’ufunun \p \v 25 Ana veya ta sabuw rau’ay gagamin na’in Jesu hi’ufunun bairi hinan tatabir iuwih eo, \v 26 \x + \xo 14.26 \xt Luk 9.23\x*“Orot yait ayu ebi’ufnunu, baise hinah, tamah, aawan natunatun, taitin, ruburubun isah ebiyabow naatu i taiyuwin auman ana yawas isan ebiyabow, nati orot i men karam boro ayu ni’ufnunu. \v 27 Orot yait ana onaf na’abar ayu ananamaim ni’ufnunu airi ananan i ayu au bai’ufununayan. \p \v 28 Orot ta ana bar wowabinamih boro men asir nawowab kwaniyimih, baise wan i boro namare ana bar ayubin nayakitifuw, ana baiyan boro bai’ab naatu ana kabay karam boro iti bar nawowab nisawar ai en. \v 29 Anayabin ana kabay men nakakaram na’at boro tafah nararauwen ufunamaim wowabina’e nabat, naatu sabuw afa tafawat hinabatabat hina’itin boro hini’iyab hinamarib, \v 30 hinao, ‘Iti orot bar wowabinamihibe busuruf tafawat rauwen naatu ihamiy ebatabat.’ \p \v 31 Itinin tabo iti, aiwob orot ta ana baiyowayah etei 10,000 tabow, aiwob orot ta hairi baiyowamih tan, baise aiwob orot ta ana baiyowayah etei i 20,000 imih nati aiwob ta i boro tamare tama tanot, ‘Ayu karam boro nati aiwob orot airi aniyow?’ \v 32 Naatu tanotanot men takakaram na’at, i boro ef yok tama tur tiyafar aiwob turan hairi hitao tufuw hita’afuw. \v 33 Ef i nati ta’imon, orot yait nakok ayu bai’ufnunu’umih mat i ana sawar etei nakwahir nayaraiyen. \s1 Riy Naniyan En \p \v 34 Riy i gewasin, baise naniyan nabi’en boro hinisaroun, anayabin men karam boro hiniwa’an riy namatar maiye. \v 35 Naatu me yan ub yen gewas isan hinayayare boro men ana gewasin ta namatar, imih boro hinisaroun. Imih o yait tain ema’am inarub tur iti inanowar gewas!” \c 15 \s1 Bobaituw Kakasiy \p \v 1 Ana veya ta kabay o’onayah naatu sabuw kakafih Jesu ana tur nowaramih hiru’ay. \v 2 \x + \xo 15.2 \xt Luk 5.30\x*Baise Pharisee naatu Ofafar Bai’obaiyenayah yah so’ar higam hio, “Iti orot sabuw kakafih hai merar yi buwih bairi hima hi’aa tetomatom kwa’itih.” \p \v 3 Basit Jesu oroubonamaim iuwih eo, \v 4 \x + \xo 15.4 \xt Ezk 34.11, 16; Luk 19.10\x*“O ta a bobaituw \it sheep \it* etei 100 hitama’am, naatu ta’imon takakasiy boro mi’itube itasinaf? A bobaituw 99 boro raiyarayar yan dihamiyih hitama, naatu a \it sheep\it* kakasiy boro itanunuwih itatita’uribo nuhi tafot. \v 5 Naatu itabaib ana veya boro itiyasisir gagamin maiyow, ita’abar itan. \v 6 A bar taituwa, a ofonah etei ita’af ayuwih hai tur ita’owen, ‘Kwana bairit taniyasisir, anayabin ayu au \it sheep\it* kakasiy i abaika.’ \v 7 A tur ao’owen, ef i nati na’atube, orot ta’imon bowabow kakafinane dogor baikitabir ebaib isan maramaim i tibiyasisir gagamin maiyow, men sabuw 99 gewas hirouw kakafih auman tema’am na’atube’emih. \s1 Babin Ana Kabay Kasiy \p \v 8 Itinin tabo iti na’atube, babin ana kabay \it ten\it* kina ana fofonin yai inu’in \it one\it* kina kasiy, naatu babin notanot men karam misir ramef ito’ab bar wanawanan yahib, huhun etei nuwet inan ana kabay tita’ur. \v 9 Naatu ana kabay baib ana veya ana ofonah naatu tain tuwan etei e’af ayuwih eo, ‘Kwanan bairit taniyasisir, anayabin au kabay kakasiy i abaika.’ \v 10 Imih a tur ao’owen, ef i nati na’atube, God ana tounamatar maramaim orot ta’imon bowabow kakafin wairafin ana kakafihine dogor baikitabir baib isan boro yasisir gagamin na’in hinab.” \s1 Orot Natun Kasiy \p \v 11 Jesu iban maiye oroubon ta eo, “Ana veya ta orot natunatun rou’ab bairi hima’am. \v 12 Natun uf misir tamah isan eo, ‘Tamai ayu akokok au nowau sawar inakusib initu.’ Tamah misir sawar etei bai natunatun hairi isah ana fofonin kusib faramih. \p \v 13 Naatu veya bai’ab na’atube sasawar ufunamaim kek uf ana sawar bobuna misir tafaram ta ef yok na’in imaim remor in. Naatu nati’imaim ma ana kabay etei asir isaroun kwanikwaniy sawar. \v 14 Ana kabay isaroun kwanikwaniy in sasawar ufunamaim, baimar kakafin nati tafaramamaim tit, kek busuruf aa morob. \v 15 Naatu misir in nati’imaim tafaram matuwan orot ta biyan tit, naatu nati orot bai iyafar in for baibituw ana efanamaim tit ma for ituw. \fig Orot natun kasikasiyin for hai dam ana efanamaim|alt="prodigal son in pig pen" src="cn01759B.tif" size="col" loc="Luk 15.15" copy="©1978 David C. Cook Publishing Co." ref="15.15" \fig* \v 16 Aa morob kok kwanekwan for hai bay hi’aa turih taa, baise men yait ta abisa itin eaanimih. \p \v 17 “Veya ta ma binotanot ana notamaim nuhin taseb eo, ‘Tamai ana bowayah moumurih na’in i aurih bay karam hi’aa hitom yah iw tema’am, baise ayu iti’imaim aa amomorob. \v 18 \x + \xo 15.18 \xt Psa 51.4\x*Gewasin ayu boro ana misir anan tamai biyan anatit ana tur ana’owen anao. Tamai ayu i bowabow kakafin maiyow asinaf God matanamaim, naatu o auman matamaim. \v 19 Isan imih ayu i men karam boro o natumih inabuwu maiye, baise a bowayah sabuw ibaiyanih isa tebowabow na’atube ayu isou inasinaf.’ \v 20 Iti na’atube eo, basit misir tamah isan matabir maiye remor na bar ariyan titit auman, tamah bat nuwanuw natun nan itin, dogoron wanawanan yababan awan karatan, nunuw in natun bai rouh mamay. \fig Regah natun mamatabir ana merar yi ebaib|alt="father meeting returning son" src="CN01761B.TIF" size="col" loc="Luk 15.20" copy="©1978 David C. Cook Publishing Co." ref="15.20-21" \fig* \p \v 21 Baise kek eo, ‘Tamai ayu i bowabow kakafin maiyow God isan asinaf kakaf na’atube o isa asinaf kakaf, isan imih ayu i men karam o natumih inabuwu.’ \p \v 22 Baise regah ana bowayah iuwih eo, ‘Saise kwan faifuw boubun gewasin kwabai natu kwai’us, uman \it ring\it* kwaiyoun naatu a baibiyon boubun kwabai kwana an kwaiyoun. \v 23 Naatu for biyan kabinitut kwarab kwaitab tana’aan taniyasisir. \v 24 \x + \xo 15.24 \xt Eph 2.1, 5\x*Anayabin ayu natu i morob na’atube ma’am, boun i yawas maiye, naatu kasiy na’atube ma’am boun i tatita’ur maiye.’ Naatu douduf hitaiy re. \p \v 25 Baise nati ana veya’amaim regah natun ain ma \it sheep\it* kakaifen matabir na bar biyubin auman hiyasisir hibenaben douduf nidun nowar. \v 26 Naatu bowayah orot ta eaf na ibatiy, ‘Abisa emamatar?’ \p \v 27 Orot eo, ‘O tai matabir maiye na bar tit, imih tamat for biyan kabinitut rab abiyasisir, anayabin gewasinamaim matabir maiye na bar tamat biyan tit.’ \p \v 28 Basit orot ain yan so’ar kwanekwan, men kok boro bar wanawanan tarun. Naatu tamah tit natun ain eobaibinub runamih iu. \p \v 29 Baise orot ain eo, ‘Tamai kwamur manin maiyow akirwairafih na’atube isa abow men kafa’imo fana asair. Naatu au yasisir isan abisa itu? En anababatun! Men kafa’imo \it goat\it* ta itu au ofonah bairi ai yasisiramih. Aiyab! \v 30 Baise o natu kabay etei baibin baiwa’an kwanekwaneyah biyahimaim isaroun kwanikwaniy sawar, naatu matabir na bar titit, o isan for biyan kabinitut irab kwabiyasisir.’ \p \v 31 Regah natun ain iya’afut eo, ‘Natu o i airit mar etei iti’imaim tama’am, naatu ayu au sawar tutufin etei iti baremaim tema’am i o nowa, men yait ta nowanamih. \v 32 Baise tanaben taniyasisir, anayabin tai morobobe yumatan taboyauw tama’am boun yawas maiye, naatu kasiyobe ma’am boun tatita’ur maiye.’” \c 16 \s1 Bowayan Orot Kakafin \p \v 1 Jesu ana bai’ufununayah iuwih eo, “Ana veya ta orot guguw wairafin ana bowayan orot ukwarin sawar kakaifen kakaf isan ana tur nowar. \v 2 Basit orot ukwarin eaf na ibatiy, ‘O a bowabow isan tur anonowar i men gewasin. Ayu akokok a bowabow isan inao gewas ananowar? O a bowabowamaim i esasawar.’ \v 3 Ana bowayan orot ukwarin ma binotanot eo, ‘Ayu au regah i au bowabowamaim ebobotaitu, ayu men fairu boro me anakwair anatar, naatu fefeyan isan boro biyau na’ohow. \v 4 Baise aso’ob boro sawar ta anasinaf, saise au bowabow nasawar anatitit au ofonah afa boro au merar hinay hinabuwu bairi anama.’ \v 5 Basit akirwairafih iyabowat orot guguw wairafin ana sawar hibow imaim hima hibowabow eaf hina, orot ta wan run ibatiy, ‘O au regah ana sawar bai’ab kubobotan boro inibaiyan?’ \p \v 6 Akirwairafin iya’afut eo, ‘\it Olive \it* iroro’on ana momon etei 3,000 \it litres\it* ana fofonin kibub wanawanan ebatabat.’ Orot ukwarin fef itin eo, ‘Kumare kibub wanawanan iroro’on 1,500 litres ana fofonin kukirum.’ \p \v 7 Orot bairou’abin ibatiy, ‘O au regah ana sawar bai’ab kubobotan boro inibaiyan?’ Akirwairafin iya’afut eo, ‘35,000 \it litres\it* ana fofonin rafiy abobotan.’ Fef itin eo, ‘Kumare 17,500 kukirum.’ \p \v 8 Naatu orot guguw wairafin orot ana sawar kaifenayan kirum bisawar ufunamaim ana bowabow i’itin ana maramaim ana merar yi bora’ara’ah. Anayabin sabuw iyab iti tafaram nowan i hai not rerekabin nati na’atube hikirum hifufuwen o tur maiyow kurarouw, baise marakaw ana sabuw men nati na’atube tesisinaf. \p \v 9 Naatu a tur ao’owen, tafaram ana sawaramaim sabuw kwanibaisih bairi kwani’of, saise nati sawar o biyamaim nabi’en ana veya maramaim boro a merar hinay hinabuwi bairi kwanama. \p \v 10 \x + \xo 16.10 \xt Luk 19.17-26\x*“Orot yait sawar gidigidih hitumitum hibitin ekakaifen gewas, sawar gagamih auman boro hinitin nakaifen gewas, naatu orot yait sawar gidigidih hibitin men ekakaifen gewas, sawar gagamih auman boro men nakaifen gewas. \v 11 Imih o iti tafaram ana sawar hitutumi hibit men kukakaifen gewas, mar ana sawar gewasih hinabit boro men inakaifen gewasomih. \v 12 Sabuw afa hai sawar o hitutumi hibit men kukakaifen gewas, o a sawar hinabit boro mi’itube inakaif gewas? \p \v 13 \x + \xo 16.13 \xt Mat 6.24\x*Bowayan orot ta’imon men karam boro orot gagamih rou’ab isah nabow, baise nakok bowamih orot ta nab naatu ta nihamiy, o orot ta isan nisnubanub naatu ta isan niskwarakwarab. O men karam boro God naatu Kabay hairi isah inabow.” \s1 Jesu Ana Bai’obaiyen Afa \p \v 14 Pharisee Jesu eo hima hinonowar himisir Jesu hi’i’iyab himarib, anayabin i kabay hai momorob. \v 15 \x + \xo 16.15 \xt Mat 23.28; Luk 18.9-14\x*Jesu misir iuwih eo, “Kwa sabuw matahimaim kwasisinaf gewas saise sabuw iti orot gewas rauwamih, baise God kwa dogor wanawanan etei i nuwatet sawar. Anayabin sawar nati na’atube sabuw hi’itah gagamih hirouw teora’ara’at, God matanamaim nati sawar i hai yabih en. \p \v 16 \x + \xo 16.16 \xt Mat 11.12-13\x*Moses ana ofafar naatu dinab oro’orot hai tur imaim hibinan hinan John Baptist ana veya’amaim tit. Baise boun i Tur Gewasin God ana aiwob isan hibusuruf tibibinan, naatu sabuw moumurih na’in hisinaftobon hibusuruf tirur. \v 17 \x + \xo 16.17 \xt Mat 5.18\x*Mar tafaram hairi i hamehamen maiyow boro sahiniwa’an, baise ofafar Buk Atamaninamaim hikikirum ana kouk yowanen kikimin ta boro men hinakusa’ir. \p \v 18 Orot yait aawan nakwahir, babin ta nabi’aawan i ana moser takweb, naatu orot yait nati babin hikwahir ma’am bai ebi’aawan i auman ana moser takweb. \s1 Orot Sawar Wairafin Naatu Lazarus \p \v 19 “Marasika orot ta sawar wairafin ma’am ana veya, ana sawar etei gewasih, ana bar tot samir wanawanan ma mar etei hiyuw bow nan douduf in re’er. \v 20 Naatu ana bar ufunane fur awanamaim i orot wabin Lazarus, yababan wairafin biyan fehefeheriy, mar etei nati’imaim teyare ema efefeyan. \v 21 Ana kok i mi’itube orot ana bay taa momor gem babanamaim hitare’er i tabow taa, bi’akir naatu haru auman tena ana feher teremarem. \p \v 22 Basit veya ta orot yababan wairafin morob tounamatar hire hinawiy hin maramaim Abraham biyasisir biyan hitit sisibinamaim mare. Naatu orot sawar wairafin morob hibai hire hiyai. \v 23 Ayubin in wairaf wanatowanin wan yen biyababan gagamin maiyow bai, nuwra’at no yate ef yok na’in Abraham itin, sisibinamaim Lazarus batabat. \v 24 Basit eaf ra’at, ‘Tamai Abraham! Ayu wairaf e’arahu biyababan gagamin na’in abaib, kukabibiru Lazarus kwiyafar uman harew yan eotore menau inub, menau tobeya!’ \p \v 25 Baise Abraham eo, ‘Natu inanot o tafaramamaim ima’am ana veya, sawar gewasih etei o isa karam. Lazarus ana sawar i kakafih. Baise boun i Lazarus ana veya tit ebiyasisir naatu o ayababan ana veya tit kubiyababan. \v 26 Naatu ata founamaim i ku’itin, fan gagamin na’in inu’in, imih sabuw iyab aki biyai’ine boro men karam o isa hinarabon, na’atube o biyane aki isai men karam boro hinarabon.’ \p \v 27 Basit orot sawar wairafin eo, ‘Tamai Abraham abifefeyani, Lazarus iniyafar nan tamai ana bar natit. \v 28 Anayabin nati’imaim ayu taitu nah etei \it five\it* tema’am nimatnuwih, saise i auman men hinan iti biyababan ana efanamaim hinatit biyah nababanamih.’ \p \v 29 Baise Abraham iya’afut eo, ‘Tait i Moses ema’am naatu dinab oro’orot tema’am, boro i hinimatnuwih naatu abisa hinao’o, nowar hina kok tur hinanowar.’ \v 30 Orot sawar wairafin iya’afut eo, ‘Tamai Abraham, nati i men karam, baise ana gewasin orot ta morobone namatabir maiye nan hai tur na’owen boro hai bowabow kakafih tisisinaf hinihamiyen hina’in tabir yawas gewasin hinab.’ \v 31 Baise Abraham iya’afut maiye eo. ‘Moses naatu dinab oro’orot hinao men hinanowar hai yawas hinabobotabir na’at, orot morobone nan nao boro men hai yawas hinabotabir.’” \c 17 \s1 Bowabow Kakafin Baitumatum Naatu Sinaf \p \v 1 Jesu ana bai’ufununayah iuwih eo, “Bowabow kakafin ana routobon i turobe boro hinamatar, baise orot yait iti sawar niwa’an hinamamatar boro yababan gagamin na’in nab. \v 2 Naatu orot yait nati na’atube nasisinaf, ana gewasin nati orot boro sikan aumor hina’utan taiy yan hinitaiy nare, men basit nama au kek gidigidih niwawa’anih bowabow kakafih hinasinaf. \v 3 \x + \xo 17.3 \xt Mat 18.15\x*Imih abisa kwasisinaf mata toniwa’an, taituwa baitumatumayan bowabow kakafin nasisinaf na’at, inakwarar tatab nihamiy, naatu bowabow kakafin nihamiyen dogoron nabikitabir na’at ana bowabow kakafih inanot tawiyen. \v 4 Naatu veya ta’imon wanawanan mar etei \it seven\it* na’atube o isa nasisinaf kakaf isan, mar etei \it seven\it* namatabir maiye nan biya natit nao. Ayu o isa bowabow kakafin asinaf, ana bowabow kakafih inanot tawiyen. \s1 Baitumatum \p \v 5 Tur Abarayah Jesu isan hio, “Regah ai baitumatum kwira’at.” \v 6 \x + \xo 17.6 \xt Mat 17.20; 21.21\x*Regah iyafutih eo, “Kwa a baitumatum ai momor ro’on na’atube, kwa boro iti ai uwa isan kwanao, ‘A wairoron etei ku’uy ra’ah kwen tor yan kure kubat,’ boro fana nab kwao na’atube nasinaf. \s1 Akirwairafin Ana Bowabow \p \v 7 “Naatu itinin ta i iti na’atube, o ta a bowayan orot masaw tabowabow o \it sheep\it* takakaifen rabirab au bar tanan, boro men ana merar itay naatu itau, ‘Kurun kumare bay ta ku’aan.’ \v 8 Ai’abin, o boro mat a bay tabogaigiwas itaa, imaibo i tamare taa tatom. \v 9 Naatu a bowayan orot iyun sisinaf isan i boro men o ana merar yin isan tama takaifimih en. \v 10 Imih kwa auman ef i nati ta’imon, abisa bowamih hinao hiyuni kwa bowabow ufunamaim, kwa na’atumo kwanao, ‘It i akirwairafit wabit men gagamin aisim merarayow isan tananot, abisa hi’u’uwit na’atube tasinafuka.’” \s1 Jesu Orot \it Ten\it* Iyawasih \p \v 11 Jesu au Jerusalem yey ana veya i tafaram Samaria naatu Galilee hairi hai yoyow ana founamaim yen in. \v 12 Naatu na bar merar ta titit auman, orot nah etei 10 biyah kokom ani’anih bairi hitar. Ef yok na’in hibat \v 13 \x + \xo 17.13 \xt Lev 13.45-46\x*naatu hi’af hio, “Regah Jesu kwiwanbabani!” \v 14 \x + \xo 17.14 \xt Lev 14.2-3; Mat 8.3-4\x*Jesu nuw itih, basit iuwih eo, “Kwan firis biyan kwatit naatu biya enuteteyan itah.” Baise hitit efamaim hinan, biyah etei higewasin. \v 15 Naatu wanawanahimaim orot ta’imon biyan bigewasin itin, basit matabir maiye fanan sib God bora’ara’ah auman na. \v 16 Jesu nanamaim me yan ra’iy ana merar yi. Naatu iti orot i Samaria matuwan. \v 17 Naatu Jesu eo, “Orot nah etei i \it ten\it* biyah higewasin, naatu orot nah \it nine\it* i menamaim tema’am? \v 18 Aisim iti orot menan ta akisinamo na God ana merar eyiy?” Naatu Israel sabuw aisim boro men iti na’atube hitasinaf? \v 19 Imaibo Jesu orot iu eo, “Kumisir au bar kwen, a baitumatumamaim iyawas.” \s1 God Ana Aiwob I Enan \p \v 20 Pharisee afa Jesu hibatiy hio, “God ana aiwob i boro mar biy nan?” Jesu iyafutih eo, “God ana aiwob i men bebeyanamaim enan, \v 21 boro sabuw hina’itin hinao, ‘Kwa’itin iban iti, o iban ni’i.’ Anayabin God ana aiwob i kwa wanawanamaim ema’am.” \v 22 Imaibo ana bai’ufununayah iuwih eo, “Mar enan kwa boro kwanakaibaban kwanao, ‘Orot Natun ana veya mi’itube tanan tata’itin,’ baise nati ana veya boro men kwana’itinimih. \v 23 \x + \xo 17.23 \xt Mak 13.21; Luk 21.8\x*Sabuw boro hina’uwi hinao, ‘I ban ni’i enan kwa’itin, o iti enan kwa’itin.’ Sabuw hinao men ufuh kwananunuwamih. \v 24 Anayabin Orot Natun namatabir maiye nanan ana veya, tafaram wanawanan ana’itin i boro namanamar ebow tafaram etei emamarakaw na’atube boro namarakaw. \v 25 Baise wantoro’ot i boro sabuw iyab iti boun tema’am ana veya’amaim boro hinab hini’a’akir, hinakwahir biyababan ta ta hinitin. \p \v 26 Ana itinin i boro Noah ana veya’amaim mamatar na’atube, Orot Natun ana veya’amaim boro na’atube namatar. \v 27 Noah ana veya’amaim sabuw hi’aa hitomatom, orot babin hitatabin, wanawanan Noah wa wanawanan run harew gagamin tit sabuw etei himorob. \v 28 \x + \xo 17.28 \xt Gen 18.20; 19.25\x*Naatu ana itinin ta i Lot ana veya’amaim mamatar na’atube. Orot babin hi’aa hitom, masaw hitar hibow, bar hiwowab, hitobon hi’aa hinan wanawanan \v 29 Lot tafaram Sodom bihamiy ana veya wairaf marane God iyafar re sabuw etei e’arahih himorob.” \p \v 30 Ana itinin i ta’imon, Orot Natun nanan ana veya boro nati na’atube namatar. \v 31 \x + \xo 17.31 \xt Mat 24.17-18\x*Nati ana veya’amaim orot yait ana or ema’am boro men nayen bar ana sawar nabow, na’atube orot ana masaw ebow boro men namatabir bar sawar nabowamih. \v 32 \x + \xo 17.32 \xt Gen 19.17, 26\x*Orot Lot aawan isan abisa namatar i kwananot! \v 33 \x + \xo 17.33 \xt Luk 9.24\x*Orot yait i taiyuwin ana yawas enunuwih boro men nabaimih, baise orot yait ana yawas ayu isou kwakwahir ana yawas boro natita’ur nab. \v 34 A tur ao’owen, nati ana guguminamaim, orot rou’ab boro gem ta’imon tafan hina inu’in, orot ta boro hina bora’ah, ta boro gem tafan hinihamiy na’in. \v 35 Baibin rou’ab boro hinama maiwok hinakakair, babin ta boro hina bora’ah ta boro hinihamiy nama. \v 36 Orot rou’ab boro hinama masaw hinabob, orot ta boro hina bora’ah, ta boro masaw yan hinihamiy nama.” \v 37 Ana bai’ufununayah hibatiy hio, “Regah iti boro menamaim namatar?” Jesu iyafutih eo, “Efan menamaim murumurubih biyah ti’inu’in mamu ikou boro imaim hinaru’ay.” \c 18 \s1 Kwafur Babin Ana Oroubon \p \v 1 \x + \xo 18.1 \xt Col 4.2; 1Th 5.17\x*Jesu bai’obaiyen ta oroubonamaim ana bai’ufununayah i’obaiyih eo, “Mar etei kwanayoyoyoban, men guban nahurir yoyoban kwanihamiyimih.” \v 2 “Veya ta bar merar gagamin ta’amaim tur nowarayan orot ta nati’imaim ma’am, i men kafa’imo God isan birubir naatu orot babin isah birubirumih. \v 3 Nati bar meraramaim i kwafur babin auman ma’am. Nati babin mar etei tur nowarayan orot ifefeyan eo, ‘Ayu akokok inibaisu au kamabiy wairafin airi kwanao ayu ana ma gewas.’ \v 4 Veya moumurih maiyow orot iti babin ana fefeyan nonowar men kafa’imo abisa ta sinafumih. Baise yomaninamaim taiyuwin ma binotanot eo, ‘Ayu i men God abibiruw naatu orot babin men akakafiyih. \v 5 Baise iti babin i mar etei isau enan, gewasin babin i boro anibais nama gewas, saise men mar etei nan ayu nihaharu’umih.’” \p \v 6 Naatu Regah Jesu eo, “Tur nowarayan orot kakafin ana tur kwanowar. \v 7 Naatu kwanotanot God ana roubinen sabuw fai mar isan hinarererey boro men na’itin nibaisih hinama gewas? Naatu baibaisih isan boro nama narubirabir? \v 8 Baise a tur ao’owen, God i boro hai yababan na’itin naatu boro matan nakabiy nasinaf. Baise Orot Natun namatabir maiye nanan ana veya, tafaramamaim boro sabuw baitumatumayah natita’urih.” \s1 Pharisee Naatu Kabay O’onayah \p \v 9 Sabuw afa taiyuwih tebora’ahih gewasih terouw, taih tuwah tinunufuruwih isan, Jesu oroubonamaim eo. \v 10 “Ana veya ta orot rou’ab hitit hin Tafaror Baremaim yoyoban isan, orot ta i Pharisee, naatu orot ta i kabay o’onayan. \v 11 Pharisee orot akisin nabin bat yoyoban eo, ‘God a merar ayiy gagamin maiyow, anayabin ayu i men sabuw afa na’atube’emih, ayu men kabat mowan, men baifufuwenayan, men bainowan mowan, men taituwau a’aawah ufuh a nan, naatu ayu i men iti kabay o’onayan na’atube. \v 12 \x + \xo 18.12 \xt Isa 58.1-4; Mat 23.23\x*Fur ta’imon wanawanan mar rou’ab ayoyohar naatu au kabay abaib roumukur etei o a siwar abit ofafaramaim eo na’atube.’ \p \v 13 \x + \xo 18.13 \xt Psa 51.1\x*Baise kabay o’onayan akisin babanane bat, uwan yi dogoron rab yoyoban eo, ‘God kwiwanbabanu, ayu bowabow kakafin wairafu.’ \v 14 \x + \xo 18.14 \xt Mat 23.12\x*A tur ao’owen, orot rou’ab yoyoban ufunamaim au bar hinan kabay o’onayan God matanamaim i roumutufuren bai yasisiramaim ana ubar in, men Pharisee. Anayabin orot yait taiyuwin ebobora’ah God boro nab nayare, baise orot babin yait taiyuwin eyayare God boro nayara’ah orot gagamin namatar.” \s1 Jesu Kek Gidigidih Igegewasin \p \v 15 Sabuw afa natunatuh Jesu baigegewasinih isan hibow hina biyan hititit, ana bai’ufununayah hi’itih, sabuw higam hi’uwih. \v 16 Baise Jesu kek eafih hina biyan hitit naatu eo, “Kek kwaihamiyih tena biyou titit, men kwanao tanihimih, anayabin sabuw iyab dogoroh iti kek gidigidih na’atube God ana aiwobomaim boro hinarun. \v 17 \x + \xo 18.17 \xt Mat 18.3\x*A tur ao’owen, orot yait nayare iti kek na’atube God ana aiwobomaim boro narun.” \s1 Orot Totobuyoy Wairafin \p \v 18 \x + \xo 18.18 \xt Luk 10.25\x*Jew sabuw hai bonawiyenayan orot ta Jesu ibatiy, “Bai’obaiyenayan Gewas, kuo anowar, abisa anasinaf boro yawas ma’ama wanatowan anab.” \v 19 Jesu iya’afut eo, “O aisim ayu orot gewasu irouw kuo’o? Men yait ta gewasinamih, baise God akisinamo i gewasin. \v 20 \x + \xo 18.20 \xt Exo 20.12-16; Deu 5.16-20\x*Ofafar etei Moses ana Bukamaim kikirum iso’ob? ’Taituwa a’aawah ufuh men inan, men sabuw ina’asbunuw, men inabain, men inifufuwen, men inayanuw, naatu hinat tamat fanah inabosiyasiyar.’” \p \v 21 Orot iya’afut eo, “Ayu kek ana veya’ika abusuruf iti ofafar etei ai’ufnunen, men ta astu’ubimih.” \p \v 22 Jesu nonowar ufunamaim eo, “Sawar ta’imonamo men isinafumih. Inan sawar etei inabow sabuw hinatobon naatu kabay yababan wairafih inafaramih. Imaibo inan ayu ni’ufnunu, saise maramaim o boro totobuyoy wairaf inamatar.” \v 23 Baise orot iti tur nonowar ana maramaim ana yababan ra’at, anayabin i totobuyoy wairafin. \p \v 24 Jesu iti orot biyababan itin basit eo, “Sabuw iyab totobuyoy wairafih maramaim run isan boro isah nafokar. \v 25 Sinak ana sou awan kikimin \it camel\it* imaim boro karam nasorabon, baise orot totobuyoy wairafin God ana aiwobomaim run isan boro men karam narun.” \p \v 26 Sabuw iti tur hinonowar hio, “Orot yait i boro yawas natita’ur?” \p \v 27 Jesu iyafutih eo, “Sabuw isah i fokar, baise God isan i hamehamen maiyow.” \v 28 Imaibo Peter, Regah isan eo, “Aki ai bar ai tumar o abi’ufnuni ku’itin.” \v 29 Jesu iuwih eo, “Anababatun a tur ao’owen, orot yait ana bar, aawan, natunatun, taintuwan, hinah tamah, ihamiyen God ana aiwob isan i’akir ebowabow \v 30 boro sawar moumurih na’in iti tafaramamaim tafan hinaya’abar nabow naatu yawas mar boro enan ma’ama wanatowan boro nab.” \s1 Jesu Mar Baitaunin Ana Morob Isan Eo \p \v 31 \x + \xo 18.31 \xt Luk 24.44\x*Jesu ana tur abarayah nah 12 buwih nabinamaim iuwih eo, “Kwananowar! It i au Jerusalem tayey, naatu nati’imaim dinab oro’orot Orot Natun isan abisa mataramih hio hikikirum boro imaim yabin namatar. \v 32 \x + \xo 18.32 \xt Luk 9.22, 44\x*Nati’imaim i boro hinab Eteni Sabuw umahimaim hinayai, hinab hini’i’iyab, hinigigim, hinakwaitututur, hinawabir naatu hina’asabun namorob. \v 33 Baise veya tounu ufunamaim boro nayawas maiye namisir.” \p \v 34 \x + \xo 18.34 \xt Mak 9.32\x*Naatu bai’ufununayah Jesu abisa eo men kafa’imo tur naniyan hibai hinotaboun. Anayabin kawen turamaim eo naniyan bain isan fokar. \s1 Jesu Orot Matan Fim Fefeyanayan Iyawas \p \v 35 Jesu yena Jericho biyubin auman orot ta matan fim nati ef yanamaim ma fefefeyan. \v 36 Sabuw hinan fanah nowar, basit ibatiyih, “Abisa matar kwa’i’itin?” \p \v 37 Sabuw hiya’afut hio, “Jesu Nazareth matuwan enan.” \p \v 38 Basit orot matan fim erererey auman eaf eo, “Jesu David ana’agir kwiwanbabanu.” \p \v 39 Sabuw wan hi’iyon hinan hitatabir orot hikwarar tatab awan fotamih hio. Baise orot matan fim fan sib aumetawat na’in eaf eo, “David ana agir kwiwanbabanu!” \p \v 40 Basit Jesu nutanub bat naatu eo, “Orot kwabai kwana aitin.” Orot hibai hina Jesu biyan hitit, Jesu orot ibatiy. \v 41 “Abisa kukokok isa anasinaf?” Orot iya’afut eo, “Regah ayu akokok matau nigewasin ana nuw maiye.” \p \v 42 Basit Jesu orot iu, “Mata igewasin kunuw, abaitumatumamaim ebiyawasi.” \v 43 Mar ta’imonamo orot matan igewasin nuw naatu God ana merar yi bora’ara’ah auman Jesu i’ufunun hairi hin. Naatu abisa matar sabuw hi’itin ana maramaim God ana merar hiyi wabin hibora’ara’ah. \c 19 \s1 Zakias Kabay O’onayan \p \v 1 Jesu na Jericho tit naatu nati bar merar wanawanan remor inan, \v 2 basit nati’imaim orot totobuyoy wairafin wabin Zakias, kabay o’onayah hai orot ukwarin ma’am tit. \v 3 Kok kwanekwan Jesu ana yumat ta’itin, baise i orot kabumin sabuw rou’ay gagamin na’in nan hisumisum i men karam boro Jesu ta’itin. \v 4 Naatu sabuw aunah i’iyon nunuw in ai \it sycamore\it* afe’en yen mare ma Jesu nan ta’itinimih, anayabin Jesu ef nati’iwat inan. \p \v 5 Baise Jesu na nati ai anamaim titit ana veya an kutan bat, naatu ai afe’en nuw ra’at eo, “Zakias saise kura’iy, anayabin ayu akokok boun o abaremaim airit tanama.” \fig Jesus Zachaeus ai afe’en ma’am isan eafa’af ra’at|alt="Jesus talking to Zachaeus in tree" src="CN01776B.TIF" size="col" loc="Luk 19.5" copy="©1978 David C. Cook Publishing Co." ref="19.5" \fig* \v 6 Zakias matan kabiy kayam rena haw tit, kawasa auman Jesu ana merar yi \v 7 \x + \xo 19.7 \xt Luk 15.2\x*Sabuw etei’imak hi’i’itin men hiyasisir naatu higam hio, “Iti orot i bowabow kakafin wairafin ana nanawan orotomih matar hairi tenan ana bar.” \v 8 \x + \xo 19.8 \xt Exo 22.1; Num 5.6-7\x*Zakias misir eo, “Regah ayu i boro au sawar founafoun ana kuru’um turin yababan wairafih anitih, naatu sabuw iyab aifufuwih hai sawar abowabow boro hai sawar tafanamaim matah kwakwafe’en auman anaya’abar anitih.” \p \v 9 \x + \xo 19.9 \xt Luk 13.16; Act 16.31\x*Jesu misir Zakias iu, “Boun iti baremaim God ana yawas natit orot ebiyawasi, anayabin iti orot auman i Abraham uwan ta. \v 10 \x + \xo 19.10 \xt Luk 15.4; Jn 3.17; 1Tim 1.15\x*Orot Natun i sabuw iyab hikasiy tema’am nuwihih bow naatu baiyawasih isan na.” \s1 Gold Ana Oroubon \p \v 11 Jesu na Jerusalem tit biyubin auman, sabuw abisa Jesu eo hinowar hinan hinotanot i God ana aiwob iti boro’omo tatit ana naniyanabe, baise Jesu i kofan maiye oroubonamaim iuwih eo, \v 12 “Ana veya ta orot gagamin tafaram ta’amaim roubinin aiwob baitin, imaibo matabir maiye isan in tafaram ta ef yok na’in imaim tit. \v 13 Baise na isan bobobunabuna ana veya, ana akirwairafih etei 10 e’af hina \it gold \it* taita’imon faramih naatu iuwih. ‘Kabay iti abit kwanab, imaim kwanama kwanabowabow ayu ana matabir.’ \p \v 14 Baise i taiyuwin ana tafaram sabuw hifa’ifai naatu men hikok nati orot ti’aiwob, imih sabuw hiyafarih hin hitit hio, ‘Aki men akokok iti orot aki isai ni’aiwob.’ \p \v 15 Baise nati orot aiwob hitin naatu matabir na ana bar tit. Imaibo ana akirwairafih iyab kabay bitih hina hitit ibatiyih, kok taso’ob, kabay itih hibowabow baibi’ab tafan hiya’abar hibow. \p \v 16 Orot ta wan run eo, “Regah ayu au kabay itu ama abowabow tafan i \it ten\it* hiya’abar abai.’ \v 17 \x + \xo 19.17 \xt Luk 16.10\x*Ana regah eo, ‘O i bowayan orot gewas, au bowabow kikimin abit ikaif gewas, imih bar merar etei \it ten\it* abit inakaifen.’ \v 18 Orot bairou’abin run eo, ‘Regah ayu kabay itu ama abowabow tafan etei \it five\it* aya’abar abai.’ \p \v 19 Naatu ana orot ukwarin iyasisir eo, ‘O i bar merar etei \it five\it* abit inakaifen.’ \v 20 Naatu orot baitounin run eo, ‘Regah a kabay ibitu i abai an koukufet wanawanan asum ai boun inu’in iti abai ana abit maiye. \v 21 Ayu o isa abir, anayabin o a tur fokarin, turanah arih o aribe asir kubowabow kwanekwan, naatu turanah hai masaw o kubobobe asir kufafour kwanekwan.’ \v 22 Regah misir iu, ‘O i bowayan orot kakaf nokonokow! Nati a tur i’o’omaim boro natatabir nafatumi! O iso’ob ayu i au tur fokarin, sabuw hai sawar abowabow kwanekwan, naatu hai masaw ayu abobobe afafour. \v 23 Gewasin au kabay banikamaim itayai tabowabow amatabir anan saise tafan hitaya’abar atab.’ \p \v 24 Naatu tatabir sabuw nati’imaim hibatabat iuwih, ‘Iti orot uman kabay \it gold\it* kwabosair kwabai kwan akir wairafin kabay etei \it ten\it* bowabow i kwaitin. \v 25 Baise hitatabir hio, ‘Regah nati orot i ana kabay etei \it ten\it* bowaka.’ \p \v 26 \x + \xo 19.26 \xt Mat 13.12; Luk 8.18\x*Iyafutih eo, ‘A tur ao’owen, sabuw iyab umah i’e’etaw sawar moumurih tebowabow boro tafan hinaya’abar nab, baise sabuw iyab umah nutanub tema’am aurin boro sawar en, naatu abisa kikimin nati biyahimaim tema’am boro hinabosairen. \v 27 Naatu boun i akokok sabuw iyab ayu bai’aiwob isan men hikokok kwabow kwana iti nou’umaim kwarouw temorob.” \s1 Jesu Merarayow Auman Au Jerusalem Run \p \v 28 Iti na’at eo ufunamaim sabuw au nah i’iyon, wan au Jerusalem yen in. \v 29 Yen na tafaram Bethage naatu Bethany hairi sisibihimaim tit, \it Olive\it* Oyaw an, basit ana bai’ufununayah orot rou’ab eobaimanih naatu wan iyafarih \v 30 eo, “Kwanan bar merar ta nati namaim kwanatit naatu kwanarur auman \it donkey \it* boubun hi’utan ebatabat boro kwana’itih, nati \it donkey \it* i men yait ta bai afe’en yen remoramih. Kwana rufam kwanab kwan iti kwanatit. \v 31 Naatu orot ta nati’imaim na’iti nibatiy nao, ‘Aisim kwarurufam?’ ana tur kwana’owen, ‘Ai Regah ekokok.’” \p \v 32 Orot hairi hiremor hin, sawar abisa Jesu eo na’atube etei isah himatar. \v 33 Hina hitit \it donkey\it* boubun hirurufam, ana matuwan itih naatu ibatiyih, “Aisim au \it donkey\it* kwarurufam?” \v 34 Hiya’afut hio, “Ai Regah ekokok.” \v 35 Basit ihamiyih hirufam hibai hin Jesu biyan hitit, naatu hai biya baibiyon tafah hibosaisiren \it donkey\it* tafan hiyabar uman hibai yen tafan mare. \v 36 Sabuw hai faifuw tafah hibosaisiren ef yan hiyabar tafanamaim remor in. \p \v 37 Na Jerusalem tit biyubin auman, ef ta \it Olive\it* Oyaw na’at re inan i awanamaim hitit naatu ana bai’ufununayah sabuw moumurih na’in Jesu ina’inan iwa’an hi’itah isan fanah sib God ana merar hiyi hibora’ara’ah hio. \q1 \v 38 \x + \xo 19.38 \xt Psa 118.26; Luk 2.14\x*“God ata aiwob nigegewasin, Regah wabinamaim nan, tufuw maramaim nama naatu God auyomtoro’ot isan fair nama!” \q1 \v 39 Pharisee afa nati rou’ay wanawanamaim Jesu hiu, “Bai’obaiyenayah, a bai’ufununayah kukwararih awah tefot.” \q1 \v 40 Baise Jesu iyafutih eo, “I ana’uwih awah nafot, kabay iti ti’inu’in boro fanah nasib God hinabora’ara’ah.” \s1 Jesu Jerusalem Isan Rerey \p \v 41 Jesu na Jerusalem tit iyubin nuw bar hiwowab batabat i’itin ana veya ana yababan ra’at rerey eo, \v 42 “Tufuwamaim ma isan ana ef iti boun enan akisin itaso’ob. Baise boro men ina’itin, anayabin mata hibofafar. \v 43 Mar boro enan a rakit sabuw boro roun roun hina’ar bebera’uh a ef hinarufut, run tit isan boro nafokar, \v 44 \x + \xo 19.44 \xt Luk 21.6\x*hinabat hinayuw hinarab, hinagurus, natunatun wanawanamaim tema’am etei boro hinarouw hinamorob. kabay iti etei boro hinarab hinagurus nasawar, boro men ta hinihamiy ana efanamaim na’inumih, anayabin God ana sabuw baiyawasihimih nan o men i’inanimih!” \s1 Jesu Tafaror Bar Run \p \v 45 Jesu na Tafaror Bar wanawanan run, ana was efanamaim sabuw sawar hiya hima hitotobon itih naatu nunih ufun hitit. \v 46 \x + \xo 19.46 \xt Isa 56.7; Jer 7.11\x*Iuwih eo, “Buk Atamaninamaim God iti na’atube eo hikirum, ‘Ayu au Bar i yoyoban ana bar, baise kwa kwabai kwabotabir na bainowan hai wawa’ir watu matar!’” \v 47 \x + \xo 19.47 \xt Luk 21.37\x*Nati’imaim Jesu mar etei Tafaror Baremaim ma sabuw i’obaibiyih. Baise firis ukwarih, Ofafar Bai’obaiyenayah, naatu sabuw hai ukwarih hikok kwanekwan i mi’itube hitarab temorob. \v 48 Baise ef hinunuwet men ta hitita’urimih, anayabin sabuw etei’imak i Jesu ana tur akisin hinonowar naatu men hikok boro tur ta hitasa’ir. \c 20 \s1 Jesu Ana Fair Isan Sabuw Hibatiy \p \v 1 Veya ta Jesu in Tafaror Bar run ma sabuw i’obaiyih Tur Gewasin binan hima hinonowar, basit firis ukwarih, ofafar bai’obaiyenayah naatu regaregah ai’in bairi hina \v 2 Jesu hibatiy. “Kuo anowar, a fair menane ibai iti bowabow kusisinaf? Naatu iti fair i yait it?” \p \v 3 Jesu iyafutih eo, “Bo ayu’ubo kwa abibatiyi. \v 4 John fair i menane bai sabuw bapataito itih, God biyanane ai sabuw biyahine? Kwao anowar.” \p \v 5 Baise sabuw hikasiy taiyuwih hitatabir hima hibabatiyih hio, “Mi’itube tanao? God biyanane tanao, boro nao, ‘Bo aisim John bibinan men kwaitumitum.’ \v 6 Naatu sabuw biyahine fair bain tana rouw tanao, iti sabuw rau’ay gagamin tema’am boro kabayamaim hinarabit, anayabin etei tibitumatum John i God ana dinab orot ta.” \p \v 7 Iti na’at hio sawar, basit hiya’afut hio, “Aki men aso’ob John ana fair menane bai.” \p \v 8 Naatu Jesu iuwih eo, “Ayu auman au fair menane abai abowabow boro men anao kwananowar.” \s1 Sabuw Bowayah Ana Oroubon \p \v 9 \x + \xo 20.9 \xt Isa 5.1\x*Naatu Jesu sabuw oroubonamaim iti na’atube eo, “Ana veya ta orot masaw bow, ana ai \it grape\it* tanum naatu sabuw masaw bowayah afa tubunih hima hikaif, i ef yok bai nanawanamih in. \v 10 Naatu \it grape\it* hiw hi’inu’in hiyamur, basit bairut ana veya natit, orot ana akir wairafin ta iyafar eo, ‘Inan ai ro’oh hibirut ayu au nowau ta inab inan initu ana’aan, baise nan masaw bowayah himisir akirwairafin hibai hirab uman en hiyafar matabir. \v 11 Naatu akir wairafin tabo iyafar maiye na tit, baise masaw bowayah hibai hirab hiu kwanikwaniy naatu hi’i’iyab uman en matabir maiye in. \v 12 Iban maiye ana aki wairafin baitounin iyafar na tit, baise masaw bowayah hibai hirab feher hitin hibai hitit ufun hisaroun re. \p \v 13 Imaibo orot masaw matuwan eo, ‘Abisa boro anasinaf? Anotanot ayu natu ta’imon isan abiyabow aniyafar nan, saise i boro hina’itin hinakakafiy.’ \p \v 14 Baise orot natun iyafar na titit ana veya sabuw masaw bowayah hi’itin taiyuwih himare hiyabuna sawar hio, ‘Iti i masaw matuwan natun enan, gewasin i boro tanarab namorob, saise iti sawar boro it ninowat.’ \v 15 Basit orot natun hibai hirab masaw ana fur ufunane hitaiy re hi’asabun morob.’” Naatu Jesu sabuw ibatiyih eo, “Iti orot masaw matuwan nanan sabuw masaw bowayah isah boro mi’itube nasinaf? \v 16 I boro sabuw nabow narouw hinamorob, naatu masaw i boro nab sabuw afa nitih hinakaif hinama.” Iti na’at eo sabuw hinonowar hio, “Iti na’at i men namatar!” \p \v 17 Baise Jesu nuw sabuw itih sawar, basit eo, “Buk Atamaninamaim hikikirum anayabin i kwaso’ob. \q1 ‘Kabay gagamin bar wowabayah hi’itin kakafin hirouw hikwakwahir, \q1 baise botabir na bar ana bubu’umih matar.” \v 18 \x + \xo 20.18 \xt Isa 8.14-15\x*Imih sabuw iyab iti kabay afe’en hinare nararabih boro hina taweyaweyar, baise iti kabay i tafah nare nararabih boro hinimusumus. \s1 Kabay Ana Baibat \p \v 19 Ofafar bai’obaiyenayah naatu firis ukwarih hikok Jesu nati ana veya’amaim hitab hitafatum, anayabin ana oroubon eo naniyan hibaib i iuwih, baise sabuw isah hibir. \v 20 \x + \xo 20.20 \xt Luk 11.54\x*Imih hin sabuw afa hitobon, hiyafarih ana itinin sabuw gewasih na’atube hina Jesu hibabatiy abitur tao na’at, saise Jew sabuw hitab Roman gawan hititin baimakiy titin isan ana ef hinuwet. \v 21 Basit iti oro’orot hina Jesu hibatiy, “Bai’obaiyenayan aki aso’ob abisa o sabuw kubi’obaiyih i tur anababatun naatu ana efamaim kuo, naatu o i men sabuw ufuhine ku’i’itinimih, baise o i anababatun God ana efamaim sabuw kubi’obaiyih. \v 22 Imih kuo anowar, Rome Ana Aiwob isan kabay tabibaiyan i ata ofafar ta’a’astu’ub ai en?” \p \v 23 Baise Jesu hai baifuwen itin, naatu iuwih eo, \v 24 “Kabay kwabai kwana kwai’obaiyu aitin.” Naatu kabay hibai hitin basit ibatiyih, “Iti kabay wanawanan i yait ana yumat naatu wabin tema’am?” Hiya’afut hio, “Caesar.” \p \v 25 Jesu iuwih eo, “Caesar nowan Caesar kwanitin naatu God nowan God kwanitin.” \p \v 26 Fatumin isan hai tur hibogaigiwas hina hibikubibiruw sabuw nahimaim iyafutih gewas hai kasiy ra’at, naatu men abisa hisinaf. \s1 Morobone Yawas Maiye Naatu Tabin Ana Baibat \p \v 27 Nati’imaim Sadducee orot afa morob ufunamaim yawas maiye isan men tibitumatum i hina Jesu hibatiy, \v 28 \x + \xo 20.28 \xt Deu 25.5\x*“Bai’obaiyenayan, Moses ofafar ta aki isai iti na’atube kirum, orot natabin nama’am aurin kek en namorob, kwafur i boro nati tain ni’awan, saise kek hinatufuw orot murubin efanin. \v 29 Imih, marasika orot ain uf nah etei \it seven\it* hima’am, basit orot ain tabin naatu aurin kek en morob. \v 30 Naatu orot ufunamaim tuwah ana kwafur i’awan, i auman kek en morob. \v 31 Naatu orot baitounin kwafur i’awan, kek en morob naatu orot ufi’uf kwafur hibi’awan kek en etei himorob in sawar. \v 32 Basit uftoro’ot kwafur babin morob. \v 33 Imih morobone hinayawas maiye hinamimisir ana veya, iti babin boro yait ni’awan, anayabin orot ain uf nah \it seven\it* etei iti babin ta’imon hi’awan?” \p \v 34 Jesu iyafutih eo, “Orot babin iti tafaramamaim tema’am ana veya i tetatabin. \v 35 Baise sabuw iyab gewasih nati efan gewasinamaim ma isan hirurubih naatu morobone misir maiye isan hirurubinih i morobone hinamimisir maiye boro men hinatabin. \v 36 I boro tounamatar na’atube hinama naatu men hinamorob. Nati sabuw i God natunatun na’atube hinama, anayabin morobone himisir maiye. \v 37 \x + \xo 20.37 \xt Exo 3.6\x*Moses bebeyan ebi’obaiyit i turobe, morobone boro hinamisir maiye anayabin buk wanawanan wairaf toto’ab isan kirum. Nati’imaim Moses Regah isan eo, ‘O i Abraham ana God, Isaac ana God, naatu Jacob ana God.’ \v 38 Imih iti God i ma’ama wanatowan ana God, men murubih hai Godamih. Sabuw iyab i wanawananamaim tema’am i yawasih.” \p \v 39 Ofafar bai’obaiyenayah afa nati’imaim hima hinonowar himisir hio, “Anababatun turamaim iyafutih bai’obaiyenayan!” \v 40 Nati ufunamaim men yait ta baibat afa bow na Jesu ibatiyimih. \s1 Yait Natun I Keriso \p \v 41 Imaibo Jesu ibatiyih eo, “Aisim sabuw teo Roubinenayan orot i boro aiwob orot David ana rara’ane natufuw? \v 42 \x + \xo 20.42 \xt Psa 110.1\x*Anayabin David akisin iti na’atube eorereb Buk Atamanin wabin Psalm imaim kirum, \q1 ‘Regah God ayu au Regah isan eo. \q2 Sisibu au asukwafune kumare. \q1 \v 43 Ina ma’am ayu boro a rakit sabuw \q2 anabow amaim ana ya inasasam.’ \p \v 44 David Roubinenayan orot isan i ana Regah rouw eo, naatu mi’itube’emih Roubinenayan i boro David ana rara’ane nan natufuw?” \s1 Jesu Ana Baimatnuwen Tur \p \v 45 Jesu eo sabuw hima hinonowar auman, ana bai’ufununayah iuwih eo, \v 46 “Mata to niwa’an Ofafar Bai’obaiyenayah hinanan kwanahaiwih, anayabin i hai kok faifuw manih hina’osen hinabat hinaremor, ahar hai efanamaim sabuw hina’itih hai merar hinay hinakakafiyih, naatu Kou’ay Bar wanawanan efan gewasih hinabow hinamare hinama, na’atube hiyuw ana veya efan gewasih hinabow saise sabuw hai merar hinay. \v 47 Kwafur baibin hai sawar boro asir hinabow kwanekwan, yoyoban manimanih hinayoyoban, nati sabuw hai baimakiy i boro kakafin anababatun hinab.” \c 21 \s1 Kwafur Babin Ana Siwar \p \v 1 Jesu Tafaror Bar wanawanan siwar ya’aya ana efamaim mare ma sabuw kabay wairafih hina hai siwar tew wanawanan hibiwanen itih. \v 2 Naatu kwafur babin yababan wairafin auman na ana kabay gidigidih rou’ab tew wanawanan biwan itin. \v 3 \x + \xo 21.3 \xt 2Cor 8.12\x*Naatu sabuw iuwih eo, “Anababatun a tur ao’owen, iti kwafur babin, yababan wairafin ana siwar God bitin i sabuw etei natabirih. \v 4 Anayabin sabuw afa i totobuyoy wairafih, imih hai siwar gagamin na’in hiyai, baise iti kwafur babin ana efanamaim abisa i isan yai inu’in i etei bai na ana siwar yai.” \s1 Mar Yomanin Ana I’inanen \p \v 5 Jesu ana bai’ufununayah afa Tafaror Bar hiwowowab ana gewasin hi’itin, naatu kabay hitar hikikirum isan, na’atube siwar ta ta God isan hiyasairen bar hibi’abur hi’itah isan hio hibifofofor. Baise Jesu eo, \v 6 \x + \xo 21.6 \xt Luk 19.44\x*“Sawar iti etei kwa’itih kwa’o, mar boro kabay iti etei boro nihururuw nare narubar na’in, boro men ta iti hai efanamaim hina’inumih.” \s1 Yababan Bai’akir Kakafin Ana Veya \p \v 7 Sabuw Jesu hibatiy hio, “Bai’obaiyenayan, mar i boro biy iti sawar hinamatar, naatu ina’inan i boro abisa namatar saise aki ana’itin ana so’ob veya i na tit?” \p \v 8 Jesu iuwih eo, “Mata toniwa’an, men koko’aw na’atube hinifufuwimih. Anayabin orot moumurih na’in boro ayu wabu’umaim hinao, ‘Ayu i Keriso, naatu Veya i na kabom.’ Men kwani’ufnunih. \v 9 Hinabiyow tur kwananonowar men kwanabir, naatu yababan nara’at ef hinafofokar auman men kwanabir, anayabin sawar nati na’atube boro wan hinamatar, baise men kwananot mar yomanin i na kabom.” \p \v 10 Naatu iban iuwih maiye eo, “Tafaram ta ta boro taiyuwih hinagam hiniyow na’atube bar merar ta ta boro taiyuwih hinagam hiniyow. \v 11 Iriyoy gagamih boro hinamatar, baimar kakafin, sawow yumatah ta ta tafaram wanawanan boro awan nakaratan, maramaim sawar itah birubir boro hinamatar. \p \v 12 Wabu’umaim kwabowabow isan, hinarab hini’a’akir, hinabuw hinafatumi kwanan Kou’ay Bar hai ukwarih umahimaim hinayai, naatu i boro hinabuw kwanan dibur hinayariyi, tafaram ana aiwob na’atube orot gagamih nahimaim kwanatit hinibabatiy. \v 13 Imih nati’imaim kwanatitit, veya keboroban i nati, ayu mi’itube kwaitutumu kwabowabow i hai tur kwana’owen. \v 14 \x + \xo 21.14 \xt Luk 12.11-12\x*Naatu baibatiyimih hinabuw kwananan men bogaigiwas taiyuw was fafari isan kwananot kwaniyababanamih. \v 15 \x + \xo 21.15 \xt Act 6.10\x*Anayabin ayu boro tur anit a not hinarerekab tur kwanao a kamabiy sabuw hinanonowar boro men karam a tur hinarukouw naatu bairi kwanibasamih. \v 16 \x + \xo 21.16 \xt Mat 10.21-22\x*Hinat, tamat, taituwa, a ofonah boro baba hinao, hinabuw orot gagamih umahimaim hinaya’i, baimakiy hinit naatu kwa afa boro hina’asbuni kwanamorob. \v 17 Sabuw etei boro hinifa’ifai, anayabin ayu kwabi’ufnunu isan. \v 18 Baise ukwarimaim arib ta boro men nakasiyomih. \v 19 Naatu kwa a batkikinamaim yawas boro kwanatita’ur kwanab kwanama gewas. \s1 Jesu Jerusalem Hinarab Nare’er Isan Eo \p \v 20 Baiyowayah sabuw Jerusalem hina’ar bebera’uh kwana’i’itin kwa i kwanaso’ob, Jerusalem rabin baitaiyin isan ana veya i kabom. \v 21 Sabuw iyab Judea wanawanan tema’am boro hinabihir hinan oyaw wan hinayen, sabuw iyab Jerusalem tema’am boro tafaram hinihamiy, sabuw iyab bar meraramaim tema’am boro men hinan Jerusalem hinatit. \v 22 \x + \xo 21.22 \xt Jer 5.29; 46.10; Hos 9.7\x*Anayabin nati i baimakiy ana veya, saise abisa bukamaim hikirum inu’in nan niturobe. \v 23 Nati ana veya’amaim baibin iyab yah auman naatu hai kek sosof auman bihir isan boro nafokar, yababan gagamin na’in boro iti tafaramamaim namatar naatu sabuw boro baimakiy hinab. \v 24 \x + \xo 21.24 \xt Psa 79.1; Rev 11.2\x*Sabuw afa boro ahay wan hinayen hina morob, afa boro hinabow hinan tafaram ta ta’amaim dibur hinaya. Naatu Eteni Sabuw Jerusalem boro hinarab nare tafan hinatet, naatu hinama hinakaif hai veya God bitih na’atube nan niturobe. \s1 Orot Natun Mar Yomanin Enan \p \v 25 \x + \xo 21.25 \xt Isa 13.10; Ezk 32.7; Jol 2.31; Rev 6.12-13\x*“Maramaim veya, sumar, daman boro ina’inan yumatah ta ta hinamatar. Tafaram tutufin wanawan etei boro ayay hinabosair abisa namamatar isan, yabat boro namisir, gis nayen ana’itin boro birubir kakafin. \v 26 Sabuw boro hai bir nara’at hinimamayay hinao, ‘Abisa tafaram wanawan emamatar.’ Anayabin maramaim sawar etei ti’inu’in hai efan boro hinasa’iren nanabin hinan. \v 27 \x + \xo 21.27 \xt Dan 7.13; Mat 26.64; Rev 1.7\x*Imaibo Orot Natun sakukuw wanawanan ana fair ana marakaw bonamanamarin auman natit nanan hina’itin. \v 28 Sawar iti hinabusuruf hinamamatar ana veya’amaim, kwanamisir kwananuw ra’at, anayabin God ana sabuw baiyawasih isan ana veya i na rukabom.” \s1 Ai Fafou Ana Bai’obaiyen \p \v 29 Imaibo Jesu oroubon ta eo, “Ai fafou kwana’itin naatu ai afa auman kwana’itah. \v 30 Hiw ana veya natitit kwa boro kwanao, ai abeb ana veya na, ai rourih hina’abebemih. \v 31 Imih ef i boro nati ta’imon, ana veya’amaim sawar iti na’atube hinamatar kwana’i’itah, kwa boro kwanaso’ob, God ana aiwob namih ana veya i na kabom. \v 32 Anababatun a tur ao’owen sabuw iti tema’am boro moroboe hinama’am sawar iti hinamatar. \v 33 Mar tafaram boro nasawar, baise ayu au tur i boro men nasawaramih. \p \v 34 Mata toniwa’an, men aa tom namomon, naatu iti tafaram ana yawas isan a yababan nara’at, anayabin veya i boro naniyan meyemeye \v 35 warasa na’atube nabuw kwana’oror. Sabuw iti tafaram wanawanan boro etei isah namatar. \v 36 Imih mata toniwa’an mar etei kwanayoyoban, saise fair kwanab sawar iti hinamamatar wanawanahimaim kwanahaiw kwan Orot Natun nanamaim kwanabat.” \p \v 37 Jesu veya etei Tafaror Baremaim na sabuw bi’obaibiyih, baise rabirab en Olive Oyawemaim inu’in. \v 38 Baise mar etei mar auman sabuw i tena Tafaror Baremaim eo tema tenonowar. \c 22 \s1 Jesu Ana Morob Isan Baban Hio. \p \v 1 Faraw Wanawanan \it Yeast\it* en ana hiyuw wabin Tar Nowaten aa isan ana veya i na kabom. \v 2 Naatu nati ana veya’amaim firis ukwarih naatu Ofafar Bai’obaiyenayah wa’iwa’iramaim ef hinunuwet mi’itube Jesu hitab hitarab tamorob isan, anayabin bebeyanamaim sinafumih sabuw hibiruwih. \s1 Judas Ibasit Jesu Morob Isan Baban Eo \r (Mat 26.14-16; Mark 14.10‑11) \p \v 3 \x + \xo 22.3 \xt Jn 13.2, 27\x*Nati ana veya’amaim, Jesu ana bai’ufununayah 12 wanawanahimaim orot Judas wabin ta Iscariot Satan dogoron wanawanan run. \v 4 Basit na firis ukwarih naatu Tafaror Bar ma’utenayah hai orot ukwarih biyah tit, Jesu mi’itube nab nabitih isan bairi hiyakitifuw. \v 5 Naatu orot ukwarih hiyasisir Judas kabay baitinin isan hio’matan. \v 6 Judas ibasit naatu ef ana gewasin wa’iwa’iramaim nuwet, mi’itube Jesu tab tabitih, sabuw men hitaso’ob. \s1 Jesu Ana Bay Aafufun \p \v 7 Faraw Wanawanan \it Yeast \it* en hiyuw ana veya natit, nati ana veya’amaim i Tar Nowaten isan \it sheep\it* natunatuh \it lamb\it* terouw sibor teya’aya. \v 8 Imih Peter, John hairi Jesu eobaimanih iyafarih eo, “Kwanan Tar Nowaten ana hiyuw kwanabogaigiwas tanaa.” \p \v 9 Hibatiy hio, “Menamaim kukokok boro ana bogaigiwas?” \p \v 10 Jesu iyafutih eo, “Kwanan Jerusalem kwanatitit auman orot ta boro noukwatamaim harew nahun na’abar nanan bairi kwanitar, naatu kwani’ufunun bairi kwanan bar erurumaim kwanarun. \v 11 Naatu bar matuwan orot kwanibatiy, ‘Bai’obaiyenayan,’ o isa iti na’atube eo. ‘Ayu au bai’ufununayah bairi nanawan bar awan menatan boro imaim Tar Nowaten ana bay anaa?’ \v 12 Naatu i boro bar awan gagamin yate tafan ni’obaiyi kwana’itin, nati’imaim sawar etei hirereb hiyabuna inu’in, imaim kwanabogaigiwas.” \p \v 13 Orot rou’ab hitit hinan sawar etei Jesu eo na’atube hi’itah, basit Tar Nowaten hiyuw hibogaigiwas. \p \v 14 Bay aa isan ana veya tit, naatu Jesu ana tur abarayah bairi bay aa ana efanamaim himare. \v 15 Baise iuwih eo, “Ayu akokok kwanekwan iti Tar Nowaten ana bay kwa bairit tanaa, imaibo ani’akir biyau nababan. \v 16 Anayabin a tur ao’owen, ayu i boro men kafa’imo iti bay anaa maiye, ana veya’amaim iti sawar yabin anababatun niturobe God ana aiwob wanawananamaim.” \p \v 17 Imaibo Jesu kerowas bai, God ana merar yi, naatu ana bai’ufununayah itih eo, “Kerowas iti kwabai etei’imak kwafaram kwatom. \v 18 A tur ao’owen, veya iti boun ebubusuruf ayu iti \it wine\it* boro men anatom, ayu boro iti na’atube ana ma nan God ana aiwob nan natit.” \p \v 19 Naatu rafiy bai God ana merar yi sawar, imasib ana bai’ufununayah itih eo, “Iti i ayu biyou, kwa abit, iti na’atube kwanasinaf saise imaim ayu kwananuhu.” \p \v 20 Naatu kerowas isan i na’atube sinaf, bay hi’aa ufunamaim bai itih eo. “Iti kerowas i God ana Obaibasit Boubun ayu au rara’amaim ibour kwa etei isa ebisuwai. \v 21 \x + \xo 22.21 \xt Psa 41.9; Jn 13.21-22\x*Baise kwanaso’ob orot yait ayu morobomih babau eo, i iti gemamaim airi ama’am. \v 22 Orot Natun i boro namorob God isan yayakitifuw na’atube, baise orot yait baban eo emomorob i boro baimakiy gagamin na’in nab.” \v 23 Basit bai’ufununayah taiyuwi hibabatiyih hio, “Iti kou’ay wanawanamaim o yait iti na’atube sinafumih iyakitifuw ima kunotanot?” \s1 Bai’ukwarin Isan Iigam \p \v 24 \x + \xo 22.24 \xt Luk 9.46\x*Bai’ufununayah taiyuwih wanawanahimaim gamin matar hai kokok hitaso’ob yait i orot gagamin. \v 25 \x + \xo 22.25 \xt Mat 20.25-27; Mak 10.42-45\x*Jesu iuwih eo, “Tafaram wanawanan Eteni Sabuw hai aiwob ana sabuw kaifih isan i hai fair ema’am imih sabuw tekakaifih, naatu sabuw iyab onowaten hibai sabuw tebobonawiyih, i tekokok wabih nara’at Bonawiyenayah hinarouw. \v 26 \x + \xo 22.26 \xt Mat 23.11; Mak 9.35\x*Baise kwa wanawanamaim i men na’atube nama, o yait orot gagamin mataramih taiyuw inayare inikek, naatu o yait bonawiyenayan mataramih taituwa isah ini’akir inabow. \v 27 \x + \xo 22.27 \xt Jn 13.12-15\x*Yait i orot gagamin, orot bay aayan o orot bay semorayan? Orot mare ma bay eaau i turobe orot gagamin. Baise ayu kwa wanawanamaim i akir wairafin na’atube ama kwa isa abowabow. \v 28 Au routobon fokarih wanawananamaim men kwaihamiyu, baise sisibu’umaim mar etei bairi tama’am. \v 29 Tamai aiwob ana fair itu abi’aiwob\f + \fr 22.29 \ft abobonawiy\f* na’atube nati fair ta’imon kwa abit kwani’aiwob\f + \fr 22.29 \ft sabuw kwanabonawiyih\f* \v 30 \x + \xo 22.30 \xt Mat 19.28\x*Kwa boro au aiwob wanawananamaim kwanaa, kwanatom yasisir kwanab, aiwob hai ura ma’ama’amaim kwanamare Israel sabuw hai big etei 12 kwanakaifih.” \s1 Peter, Jesu Yaub \p \v 31 Jesu eo, “Simon, Simon! Satan i baibasit God biyanane bai, kwa routobon nit nakubaituturimih. Orot masaw bowayan ana \it rice\it* erab erububunai ani’aanin nabin eyai, naatu kanabin nabin eya’iyai na’atube. \v 32 \x + \xo 22.32 \xt Jn 17.15\x*Baise Simon, ayu o isa ayoyoyoban, saise a baitumatum men nara’iy, naatu ayu isou inamamatabir ana veya, taituwa koufair initih hinabatkikin.” \p \v 33 Baise Peter iya’afut eo, “Regah ayu airit na dibur run naatu na morob isan abobuna ama’am.” \p \v 34 Jesu eo, “Peter, boun gugumin o boro mar tounu inayoub inao, ‘Ayu orot nati men aso’ob,’ i ufunamaim kokorere boro nao inanowar.” \s1 Kaukut, Hafoy, Naatu Kaiy \p \v 35 \x + \xo 22.35 \xt Luk 9.3; 10.4\x*Imaibo Jesu ana bai’ufununayah ibatiyih eo, “Kwanotanot ayu ai yuni aur kaukut, hafoy naatu a baibiyon en kwatit kwanan ana veya’amaim, sawar afa isah kwaiyababan.” Hiya’afut hio, \p “Men abistan ta isan ai yababanamih.” \p \v 36 Jesu iuwih eo, “Baise a tur ao’owen, o yait aur kaukut, o hafoy ema’am inab, naatu o yait aur kaiy en, a biya baibiyon inab inan hinatubun naatu kabay inab kaiy inatubun uma inisinfafar. \v 37 \x + \xo 22.37 \xt Isa 53.12\x*Anayabin a tur ao’owen, Buk Atamaninamaim iti na’atube hio hikirum, ‘Hi’i’itin i bainowan mowanabe,’ naatu nati tur i ayu isou hikirum, naatu boro anasinaf nan yabin namatar’’” \p \v 38 Bai’ufununayah hio, “Regah kaiy rou’ab iti abobotanen kui’itan.” Jesu iyafutih eo, “Nati ana fofonin.” \s1 Jesu Olive Oyawemaim Yoyoban \p \v 39 Jesu ana bai’ufununayah bairi matan fufur tisisinaf na’atube Jerusalem hihamiy hiyen hin Olive Oyawemaim hitit. \v 40 Jesu na nati efanamaim titit ana veya, basit ana bai’ufununayan iuwih eo, “Kwanayoyoban saise routobon nanan boro kwanarukouw.” \v 41 Imaibo in fotafot wan ana fofonin na’atube, sun yowen yoyoban \v 42 eo, “Tamai inakokok na’at, basit iti biyababan ana kerowas biyau’umaim kubosair, men ayu au kok, baise abisa o kukokok na’atube namatar.” \v 43-44 Jesu dogoron wanawan yababan yan awan karatan, dogoron tutufin etei yoyoban ana foyab rara na’atube hituhorohoror me yan hire, naatu God ana tounamatar marane hire hina fair hitin.\f + \fr 22.43-44 \ft buk afa’amaim teten 43-44 men tema’am\f* \p \v 45 Yoyoban sawar misir inan, ana bai’ufununayah matah fot hi’inu’in itih, hai yababan ra’at kwanekwan easbunih hi’inu’in. \v 46 Iuwih eo, “Aisim kwa’inu’in? Kwamisir kwayoyoban saise men routobon kwanab.” \s1 Jesu Hibai Hifatum \p \v 47 Jesu iti na’atube bat eo auman, bai’ufununayah 12 wanawanahimaim orot ta wabin Judas sabuw rou’ay gagamin na’in nawiyih hina hitit. Naatu Judas mutufor in Jesu biyan tit bai mamay. \fig Judas baiyowayah naatu Jews bairi hina Jesu emamamay|alt="Judas kissing Jesus; with soldiers and Jews" src="cn01812B.tif" size="col" loc="Luk 22.47" copy="©1978 David C. Cook Publishing Co." ref="22.47-48" \fig* \v 48 Baise Jesu iu, “Judas o iti mamayenamaim Orot Natun ibai rakit sabuw kubitih?” \p \v 49 Bai’ufununayah bairi hibatabat Jesu isan abisa mamatar hi’itin, basit hibatiy, “Regah karam boro kaiyomaim bairi aniyow?” \v 50 Naatu ana bai’ufununayah orot ta ana kaiy bora’ah, Firis Gagamin ana akir wairafin ta tainin asukwafune buru’um. \p \v 51 Baise Jesu eo, “Men inasinaf maiye kunutanub!” Naatu Jesu orot tainin butubun efanin matar maiye. \v 52 Imaibo Jesu firis ukwarih, Tafaror Bar ana firis ukwarin, furisiman, naatu regaregah ai’in Jesu bain fatuminamih hinan iuwih eo, “Kwa iti kaiy, kefat yuwu rabu’umih kwabow kwanan ana itinin i ayu orot kakafu bainowan na’atube? \v 53 Ayu mar etei Tafaror Bar gagamin wanawanan bairit tama’am, men kwakok boro imaim ayu kwatafatumu? Baise iti boun i kwa a veya, imih abisa kwakokok na’atube kwasinaf. Anayabin gugumin ana orot ebobonawiyi.” \s1 Peter, Jesu Yaub \p \v 54 \x + \xo 22.54 \xt Mak 14.53-54\x*Jesu hibai hifatum hibai hin Firis Gagamin ana bar hitit, naatu Peter nabineika bat i’uf nunih bairi hin hitit. \v 55 Wairaf merar yan foun hi’asir himare hima rararih, Peter na wanawanah mare bairi hima rararih, \v 56 basit akir wairafin babitai ta nuw Peter ma wairaf rarar itin, naatu matan kubar itinbunai sawar imaibo eo, “Iti orot auman i Jesu hairi hima hireremor.” \v 57 Baise Peter yaub eo, “Babitai, ayu nati orot i men kafa’i aso’ob.” \p \v 58 Hima kafa’imo, orot ta itin maiye eo, “O i ni’i orot ana bai’ufununayan ta.” Baise Peter iya’afut eo, “Aro, ayu men nati orot ana bai’ufununayan ta’amih.” \v 59 Hima \it one\it* hour na’atube sawar, basit orot tabo iban eo maiye “Tur anababatun iti orot i Galilee matuwan Jesu hairi hima hireremor men kasikasiy ta’amih.” \p \v 60 Baise Peter orot iya’afut eo, “Aro ayu men kafa’i aso’ob o abisa kuo.” Iti na’at eo auman kokorere eo. \v 61 Regah tatabir mutufor nuw Peter itin, naatu Regah abisa eo i not, “Boun gugumin o boro mar tounu ayu inayayoubu ufunamaim kokorere boro nao.” \v 62 Basit Peter misir tit in ufun re rerey i gagagamat. \s1 Jesu Baiyowayah Hi’i’iyab \p \v 63 Orot afa Jesu hima’uh hima’am himisir faifuw ta hibai matan hisum, \v 64 imaibo hi’i’iyab naatu hiborabirab hio, “Kuo anowar, yait o rabi?” \v 65 Naatu tur kakafih moumurih maiyow hiu kwanikwaniy hi’i’iyab. \s1 Jesu Kanisel Nahimaim Bat Hibatiy \p \v 66 Mar sibisib auman sabuw hai regaregah ai’in, firis ukwarih naatu Ofafar Bai’obaiyenayah etei hiru’ay hita’imon, imaibo Jesu hinawiy hina Kaniser nahimaim bat \v 67 \x + \xo 22.67 \xt Jn 3.12\x*naatu hibatiy, “Kuo anowar o i Keriso?” Jesu iyafutih eo, “A tur ana’owen boro men kwanitutumu’umih, \v 68 naatu ana bibatiyi auman boro men kwaniyafutu’umih. \v 69 \x + \xo 22.69 \xt Act 7.56\x*Baise mar enan Orot Natun boro God fairin uman asukwafune namare nama’am kwana’itin.” \v 70 Naatu etei’imak hibatiy hio, “Bo o God Natun?” Jesu iyafutih eo, “Ayu God Natun kwarouw kwao i tur anababatun kwao.” \v 71 Imaibo sabuw hio, “Men takokok koubuna’ayah sabuw afa tanabow, anayabin tur awanamaim titit i tainitamaim tanowar!” \c 23 \s1 Jesu Pilate Nanamaim Bat Ibatiy \p \v 1 Kou’ay tutufin etei himisir Jesu hibai hina Pilate nanamaim hitit. \v 2 Nati’imaim ubar hitin hio, “Iti orot i ma kakaf bai na ai sabuw nawiyih tafaram hiti’afiyimih aki atita’ur, naatu sabuw eo’otanih Caesar isan kabay men hinibaiyan, naatu i taiyuwin isan eo, ‘Ayu i Keriso aiwob orot.’” \p \v 3 Imaibo Pilate Jesu ibatiy, “O Jew sabuw hai aiwob?” Jesu iya’afut eo, “Nati kuo.” \p \v 4 Pilate firis ukwarih naatu sabuw hiru’ay hibatabat iuwih eo, “Iti orot baimakiyin isan anunuwet men ana kakafin ta atita’urimih.” \p \v 5 Baise abisa hio i hiukikin. “Iti orot i kougeyageyayan, ana bai’obaiyenamaim Galilee wanawanan busuruf sabuw etei hai ma bi’a’afiy boun na Judea wanawanan sabuw etei kugiyigiyih hai ma eafe’af.” \s1 Jesu, Herod Nanamaim Ibatiy \p \v 6 Pilate iti na’atube hio nonowar ufunamaim, ibatiyih eo, “Iti orot i Galilee matuwan?” \v 7 \x + \xo 23.7 \xt Luk 3.1\x*Pilate nati ana veya’amaim so’ob Jesu i Herod ana aiwob babanamaim ma’am, imih Herod isan iyafar hibai hin. Anayabin nati ana veya Herod auman i na Jerusalem ma’am. \p \v 8 Herod Jesu i’itin ana maramaim yansisir gagamin maiyow, anayabin ana tur marasika nowar naatu kok kwanekwan Jesu taitin, ina’inan auman ta tiwa’an ta’itin. \v 9 Imih Herod tur moumurih maiyow Jesu ibabatiy, baise Jesu men iya’afut tur ta eomih. \v 10 Firis ukwarih naatu Ofafar Bai’obaiyenayah hitit tur fokarin maiyow hio ubar hitin hiu kwanikwaniy. \v 11 Imaibo Herod ana baiyowayah bairi Jesu hi’iyab hiu kwanikwaniy. Naatu faifuw gewasin hibai hi’us hiyafar maiye matabir in Pilate biyan tit. \v 12 Nati ana veya’amaim Herod Pilate hairi hitounuw, baise marasika i hairi rakit na’atube nanabih hima’am. \s1 Jesu Morob Isan Hibasit \p \v 13 Firis ukwarih naatu bonawiyenayah, sabuw ukwarih etei’imak Pilate e’af ayuwih hina \v 14 iuwih eo, “Iti orot kwabai kwana biyou kwatit sabuw nawiyih kakaf kwarouw kwa’o, naatu ayu kwa etei namaim ai babatiy kwa’itin, baise ana kakafin kwao anonowar na’atube men ta atita’urimih. \v 15 Na’atube Herod nunuwet ana kakafin men tatita’ur, imih iyafar maiye matabir na. Anayabin men abisa kakafin ta sinaf boro namorob. \v 16 Isan imih ayu boro anarab naatu anabotait natit nan.” \v 17 Matan fufur Tar Nowaten hiyuw ana veya, Pilate mar etei dibur orot ta’imon sabuw isah ebobotait.\f + \fr 23.17 \ft teten 17 i buk afa’amaim hiya’abar\f* \p \v 18 Baise sabuw rou’ay gagamin na’in hibatabat hiwow hio, “Nati orot i na morob! Aki akokok Barabas inabotait natit!” \v 19 (Barabas i Jerusalemamaim kukugeyagey, naatu orot babin ta easabun momorob isan dibur hiyai ma’am.) \p \v 20 Pilate kok kwanekwan i Jesu tabotait tatit, imih fanan aumetawat na’in eafare maiye sabuw ifefeyanih. \v 21 Baise sabuw fah sib hinow hi’af ra’at hio, “Ku’onaf! Ku’onaf!” \p \v 22 Pilate iban mar baitounin ibatiyih maiye, “Abisa kakafin sinaf? Ayu ana kakafin men ta a’itin boro namorob, imih ayu boro anarab naatu anabotait.” \v 23 Baise sabuw fanah sib Jesu morobomih hiwow hio hinan yomaninamaim hai kok na yabin matar. \v 24 Basit sabuw hio na’atube hai kokomaim Pilate sinaf, Jesu morob isan ibasit. \v 25 Naatu orot kougeyageyayan naatu asbunuwayan dibur ma’am isan hibifefeyan i botait, naatu Jesu isan abisa sinafumih hikokok na’atube bai itih. \s1 Jesu Hi’onaf \p \v 26 Roman baiyowayah Jesu onafinamih hibai hitit hinan efamaim, Sairini orot wabin Simon ana barene na au Jerusalem rur bairi hitar. Naatu hikwarar tatab, onaf hibai hitin e’abar Jesu ufun bairi hin. \v 27 Sabuw rou’ay gagamin na’in Jesu hi’ufunun bairi hinan wanawanahimaim baibin afa Jesu hi’itin yah baban hirerey. \v 28 Jesu tatabir itih eo, “Jerusalem baibin ayu isau men kwanarerey, baise kwa taiyuw isa naatu natunat isah kwaniyababan kwanarerey. \v 29 \x + \xo 23.29 \xt Luk 21.23\x*Anayabin mar boro enan sabuw boro hinao, ‘Baibin iyab a’arih, taubu’e tema’am naatu kek men tibitotomanen boro hiniyasisir.’ \v 30 \x + \xo 23.30 \xt Hos 10.8; Rev 6.16\x*Nati ana veya’amaim sabuw boro oyaw isah hinao, \q2 ‘Oyaw kure kutouni, naatu hihib kubu’ub kure kutouni!’ \m \v 31 Anayabin sawar iti na’atube ai biyan ahiy ana veya’amaim tisisinaf, baise ai nakekerer ana veya’amaim hinasisinaf boro mi’itube?” \p \v 32 Nati ana veya’amaim orot kakafih rou’ab auman Jesu bairi morobomih hinawiyih hitit hin. \v 33 Hitit hina efan wabin Gifow imaim hitit naatu Jesu hi’onaf orot kakafih rou’ab auman, orot ta ana asukwafune, orot ta ana beyawane. \fig Jesu orot kakafih ro’ab bairi koros afe’en|alt="Jesus and thieves on the cross" src="CN01836B.TIF" size="col" loc="Luk 23.33" copy="©1978 David C. Cook Publishing Co." ref="23.33-35" \fig* \v 34 \x + \xo 23.34 \xt Psa 22.18; Isa 53.12\x*Imaibo Jesu eo, “Tamai hai bowabow kakafih kunotawiyen men hiso’ob abisa tisisinaf.” Naatu ana faifuw hibosairen arowamaim hifaram hibow. \p \v 35 \x + \xo 23.35 \xt Psa 22.7-8\x*Sabuw nati’imaim hibat hi’i’itin ana maramaim, bonawiyenayah orot ukwarih Jesu hi’iyab hio, “Sabuw afa iyawasih bo i Keriso God narurubin na’at taiyuwin niyawasiban tana’itin.” \p \v 36 \x + \xo 23.36 \xt Psa 69.21\x*Roman baiyowayah auman hi’iyab, naatu \it wine\it* tenakuyakuy tomamih hitin \v 37 hio, “O Jew sabuw hai aiwob na’at taiyuw kwiyawasi!” \p \v 38 Naatu ukwarinamaim hikirum hio, “Iti I Jew Sabuw Hai Aiwob.” \p \v 39 Orot kakafin ta hi’onaf inu’in Jesu isan eafabon tur kakafih eo. “O Keriso na’at kwiyawas kure naatu aki auman kwiyawasi.” \p \v 40 Baise orot ta rounane inu’in turan kwarar iu, “O God isan kubirubir ai en? It etei i baimakiy ta’imon tabaib. \v 41 It airit biyababan tabaib i ana efamaim tabaib, anayabin atasisinaf kwanekwanemaim wan tama ra’at biyat ebababan. Baise iti orot i men kafa’imo kakafin ta sinaf, asir biyababan ebaib.” \v 42 Naatu Jesu isan eafabon eo, “Jesu a aiwobomaim inarur ayu inanuhu.” \v 43 Jesu iya’afut eo, “Ao’omatani, boun ayu Paradise imaim ana rur o boro airit tanarun.” \s1 Jesu Morob \p \v 44 Veya yen na i’ouyit, veya rararan matan gugum tafaram etei fobe inu’in veya re \it three\it* korok na’atube bai. \v 45 \x + \xo 23.45 \xt Hib 6.19-20; 10.19-20\x*Basit faifuw gagamin Tafaror Bar wanawan hitaiy re efan kakafiyin, kakafiyin hirafut inu’in taseb rou’ab himatar. \v 46 Imaibo Jesu fanan aumetawat rerey eo, “Tamai umamaim ayubu abit inab.” Iti na’atube eo basit morob. \p \v 47 Baiyowayah hai ukwarin nati’imaim bat abisa mamatar itin, God wabin bora’ara’ah eo, “Turobe iti orot i gewasin.” \v 48 Sabuw nati’imaim hiru’ay hibat abisa mamatar hi’itin, dogoroh hirab yababan auman hai ubar himatabitabir hin. \v 49 Sabuw afa Jesu hisusu’ub, naatu baibin afa Galilee ine hi’ufunun bairi hina hibibais, nabinamaim hibat Jesu momorob hi’itin. \s1 Jesu Hibai Hin Rahemaim Hiyai \p \v 50-51 Nati’imaim Arimathea orot wabin Joseph ma’am, Arimathea i Judea wanawananamaim bar merar ta. Iti orot Joseph i orot gewasin naatu ana ef mutufurin, God ana aiwob nan isan ma kakaif, naatu i auman Kaniser hai kou’ay orot ta, baise abisa hio hiyayanuw i ana baibasit men ta nati’imaim ma’amih. \v 52 Na Pilate nanamaim tit Jesu biyan bai na ya’in isan ifefeyan naatu aiwob orot ibasit. \v 53 Joseph na Jesu biyan onaf afe’en inu’in bosair bai re faifuw boubunamaim sum bai in hub boubun to naiwanamaim tar numin inu’in imaim yai. \v 54 Naatu nati veya i Friday, Baiyarir busurufin isan ana veya nakabom. \v 55 Baibin Galilee ine Jesu hi’ufunun bairi hinan i Joseph bairi hin hubemaim hitit, Jesu biyan mi’itube ya’iyai i hi’itin. \v 56 \x + \xo 23.56 \xt Exo 20.10; Deu 5.14\x*Naatu himatabir hin bar hitit Jesu biyan yabuna’in isan ana raiy\f + \fr 23.56 \ft spices perfume\f* hibogaigiwas naatu mar to Baiyarir Ana Veya i hima hiyarir hai ofafar eo na’atube. \c 24 \s1 Jesu Morobone Misir Maiye \p \v 1 Sunday maraumanika baibin raiy hibogaigiwas hi’inu’in hibow hin rah yan hitit. \v 2 Naatu hin rah yan hitit ana veya kabay gagamin Jesu ana hub awan hiya’afut inu’in hifururuw tit hub awan asir inu’in hi’itin. \v 3 Basit wanawanan hirun hin, baise Regah Jesu biyan men hitita’urimih. \v 4 Nati’imaim hai kasiy ra’at hibat hibinubunibun naniyan meyemeye orot rou’ab hai bonamanamarin auman sisibihimaim himatar hibat. \v 5 Baibin hai bir ra’at nahimaim yumatah au babe me yan hire, baise orot rou’ab hi’uwih hio, “Kwa aisim orot yawasin isan sabuw murubin hai efanamaim kwanunuwih? \v 6 \x + \xo 24.6 \xt Luk 9.22\x*Iti’imaim boro men kwana’itin, i morobone misir maiye! Galilee imaim bairi kwama’am ana veya tur abisa eo i kwanotanot. \v 7 ‘Orot Natun i boro hinab sabuw kakafih umahimaim hinayai, hina’onaf, naatu veya tounu ufunamaim morobone nayawas maiye.’” \v 8 Imaibo baibin ana tur eo nuhih taseb hinot. \p \v 9 Naatu rahane himatabir maiye hina bar hitit. Sawar abisa’awat hi’i’itah ana bai’ufununayah nah 11 naatu bai’ufununayah afa nati baremaim hima’am auman hai tur hi’owen. \v 10 Baibin iyabowat sawar hi’itah hina Jesu ana tur abarayah hai tur hio’owen wabih i Mary Magdalin, Joanna naatu Mary, James hinah naatu baibin afa auman. \v 11 Baise Jesu ana tur abarayah baibin hio men hitumatum, anayabin hai tur hinonowar naniyan i tamim tao kwanekwan na’atube. \v 12 Baise Peter misir nunuw in rah yan tit, hub wanawanan kwaf nuwariy faifuwawat hi’inu’in itah, basit abisa mamatar isan erebainotanot auman matabir in. \s1 Emmaus Ef Yanamaim \p \v 13 Nati veya ta’imon Jesu ana bai’ufununayah orot rou’ab Jerusalemane hin bar merar ta wabin Emmaus imaim hitit. Jerusalem in Emmaus titit ana fofonin i 11 \it kilometres\it* na’atube. \v 14 Baise iti orot rou’ab efamaim sawar abisa’awat himamatar isah hairi hio hidudur hinan ana veya, \v 15 Jesu ufuhine natit botanih bairi hita’imon hiremor hin. \v 16 Naatu bairi hinan i hi’itin baise men kafa’imo hi’inan. \p \v 17 Jesu ibatiyih, “Kwa abisa isan tura airi kwaidudur auman kwanan?” Naatu orot rou’ab hinutanub yah rererey yen hibat. \v 18 Orot ta wabin Cleopas ibatiy eo, “Jerusalem wanawanan o akisimo nanawan orot, imih sawar abisa fai fur wanawanan mamatar o men iso’obamih?” \p \v 19 Jesu ibatiyih, “Sawar abistan?” \p Hiya’afut hio, “God ana dinab orot wabin Jesu Nazareth matuwan, God matanamaim na’atube sabuw matahimaim ana tur eo naatu ana bowabow sisinaf etei i fairih naatu turobe. \v 20 Baise aki ai firis ukwarih naatu bonawiyenayah orot ukwarih hibai Roman gawan hitin, morobomih eo ibasit naatu hibai hin hi’onaf morob. \v 21 \x + \xo 24.21 \xt Luk 19.11; Act 1.6\x*Aki anotanot iti orot boro Israel sabuw baiyawasih arouw nuhifot ama’am, baise iti orot hirab momorob i veya boun tounu sawar. \v 22 Naatu baibin afa aki ai kou’ayomaim boun maraumanika hin rah yan hititit biyan hiboyouw \v 23 naatu himatabir hina hio, ‘Aki tounamatar ai’itih, naatu tounamatar ai tur hi’owen Jesu i morobone misir maiye.’ Iti na’at hio aki aoror sa’iri ai kasiy ra’at. \v 24 \x + \xo 24.24 \xt Jn 20.3-10\x*Basit ai kou’ayomaim sabuw afa hin rah yan hit abisa baibin hio hinowar na’atube hi’itah, baise Jesu men hi’itinimih.” \p \v 25 Imaibo Jesu iuwih eo, “Kwa i kwabikoko’aw, aisim dinab oro’orot abisa hio hikikirum men fudir rerekab kwabitumatumamih! \v 26 \x + \xo 24.26 \xt Luk 9.22\x*Keriso iti sawar etei isah ni’akir biyan nababan saise ana aiwob maramaim narun nabi’aiwob isan men kwaso’ob?” \v 27 \x + \xo 24.27 \xt Psa 22.1-21; Isa 53\x*Imaibo Jesu taiyuwin isan aneika Moses ana Buk kikirum imaim busuruf idudur rena God ana dinab oro’orot hai Buk hikikirum imaim tit. \p \v 28 Naatu bar merar hinuh hinanamaim hititit auman, Jesu bar merar ta namihibe iwa’an hi’itin. \v 29 Baise hi’otan hio, “Veya sawar naatu mar efof imih tarun bairit ta’in.” Iti na’at hio itin, basit bairi inumih hirun. \p \v 30 Bay aa isan Jesu bairi himare, eof rafiy bai God ana merar yi sawar imasib itih. \v 31 Imaibo hairi matah to iwa’an hi’inan, baise marta’imon na’am sa’iwa’an. \v 32 Hairi himisir hio, “Efamaim tanan Buk Atamaninamaim bidudur dogorot ahayabe yiy naniyan itatam?” \v 33 Basit himisir himatabir maiye hin Jerusalem hitit, nati’imaim bai’ufununayah nah 11 naatu afa auman hiru’ay hima’am hi’itih, \v 34 \x + \xo 24.34 \xt 1Cor 15.4-5\x*hai tur hi’owen hio, “Tur anababatun Regah i morobone misir maiye Simon isan irerereb. \v 35 Orot rou’ab efamaim abisa mamatar naatu mi’itube rafiy imasib bitih ana veya’amaim matah to iwa’an hi’i’inan etei hidudur turahinah hinowar. \s1 Jesu Ana Bai’ufununayah Isah Irerereb \p \v 36 Orot rou’ab iti na’atube hima hio hinonowar auman naniyan meyemeye Regah nah yan foun matar bat iuwih eo, “Tufuw isa nama.” \v 37 \x + \xo 24.37 \xt Mat 14.26\x*Etei hi’oror, hai bir ra’at, hinotanot i yoyom mowan itinin hirouw. \v 38 Baise Jesu iuwih eo, “Aisim kwabirubir naatu aisim a not boro’ika tekakasiy? \v 39 Au umau kwa’itah, naatu biyau kwabutubun finimu au rakit naniyan kwatatam, saise kwanaso’ob iti i anababatun ayu, anayabin yoyom i aurih finimih en.” \p \v 40 Iti ra’at eo sawar basit an uman i’obaiyih hi’itan. \v 41 Baise men kafa’imo hitumatumamih, hai kawasa ra’at hikasiy auman, basit Jesu ibatiyih, “Kwa bay urey ta kwayai inu’in?” \v 42 Siy baibitab finimin reban hibai hitin \v 43 naatu nahimaim bat eaan hi’itin. \p \v 44 \x + \xo 24.44 \xt Luk 9.22\x*Imaibo hai tur eowen eo, “Ayu i sawar iti isah bairit tama’ama ana veya a tur aowen. Sawar abisa ayu isau mataramih Moses ana Bukamaim, dinab hai Bukamaim na’atube Psalms imaim hio hikikirum hina hiturobe.” \v 45 Imaibo hai not botawiy Buk Atamaninamaim abisa isan hio hikikirum naniyan hibai. \v 46 Naatu iuwih eo, “Abisa hio hikikirum anayabin i iti, Keriso i ni’akir biyan nababan namorob, naatu veya tounu ufunamaim boro nayawas maiye namisir. \v 47 Saise i wabinamaim ya baikitabir naatu notawiyen ana tur Jerusalemamaim an hinayai hinabinan hinatit hinan tafaram tutufin etei hinanowar. \v 48 \x + \xo 24.48 \xt Jn 15.27; Act 1.8\x*Imih kwa abisa matamaim kwa’i’itin i kwanakubuna sabuw etei hai tur kwana’owen hinanowar. \v 49 \x + \xo 24.49 \xt Jn 14.16; 15.26; Act 1.4\x*Jerusalemamaim kwanama ayu Tamai abisa baitimih eo’omatani marane aniyafar nare a fair kwanab.” \s1 Jesu Au Mar Yen \p \v 50 Imaibo nawiyih bairi Jerusalem hihamiy hitit hin Bethany hitit, nati’imaim uman bora’ah isah yoyoban igegewasinih. \v 51 Bigegewasinih auman ihamiyih earura’ah yen in mar wanawanan run. \v 52 Hibora’ara’ah yasisir yah awan karatan auman himatabir maiye hin Jerusalem hitit. \v 53 Nati’imaim mar etei hin Tafaror Baremaim God ana merar hiyiy naatu hibobora’ara’ah.